Tổng kết hội nghị thượng đỉnh ASEAN tại Hà Nội

Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 17
và các hội nghị cấp cao liên quan khác kết thúc ngày hôm nay tại Hà Nội. Đặc
phái viên Đức Tâm của RFI Việt ngữ, có mặt tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia Mỹ
Đình, đã gửi về bài tường trình tổng kết các ngày hội nghị vừa qua như
sau. 

Trong ba ngày qua, một loạt các
hội nghị cấp cao đã diễn ra tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia Mỹ Đình Hà Nội như
hội nghị thượng đỉnh của ASEAN, rồi của ASEAN với các nước đối tác, với Liên
Hiệp Quốc, Thượng đỉnh Đông Á v.v. ngoài ra, đây cũng là địa điểm để một số
nước tổ chức các cuộc gặp song phương.

Trước hết nói về ASEAN, năm nay,
với tư cách là chủ tịch Hiệp hội này, Việt Nam đã tổ chức hai hội nghị thượng
đỉnh, hội nghị 16 hồi tháng tư và hội nghị 17 kết thúc hôm qua. Trọng tâm các
hội nghị của ASEAN cũng như của khối này với các đối tác là thúc đẩy tiến trình
xây dựng một cộng đồng, gần như theo mô hình Liên Hiệp Châu Âu, Trong dịp này,
lãnh đạo các nước Đông Nam Á đã thông qua Kế hoạch tổng thể về kết nối ASEAN,
hỗ trợ cho việc xây dựng cộng đồng.

Một tham vọng khác của ASEAN
trong dịp này là khẳng định vai trò trung tâm của mình trong việc thúc đẩy các
cơ chế đối thoại với các đối tác khác liên quan đến những vấn đề khu vực và
quốc tế, ví dụ như cơ chế đối thoại ASEAN + 1, ASEAN + 3, Thượng đỉnh Đông Á
với sự tham gia của các cường quốc lớn như Hoa Kỳ, Nga, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật
Bản, …

Đó là tham vọng, còn làm được đến
đầu thì đó là một chuyện khác. Hơn nữa, để khẳng định được vai trò của mình thì
không chỉ cần thời gian mà ASEAN còn cần phải đạt được những kết quả cụ thể. 

Hồ sơ Biển Đông là một trong
những chủ đề được công luận quan tâm. Vậy, ASEAN lần này đã làm được những gì
trong hồ sơ này ? 

Có thể nói, một trong những điểm
tích cực về mặt ngoại giao của các hội nghị ASEAN lần này tại Việt Nam là đã
mạnh dạn bước đầu xới lên vấn đề Biển Đông. Tôi nói là bước đầu mạnh dạn xới
lên vấn đề là bởi vì hồ sơ Biển Đông liên quan đến Trung Quốc mà Trung Quốc là
một cường quốc, một đối tác kinh tế quan trọng. Từ trước đến nay, trong các
tranh chấp về chủ quyền với Trung Quốc tại khu vực Biển Đông, các nước ASEAN ở
trong thế yếu, là những nước nhỏ, nội bộ ASEAN chia rẽ, các cường quốc quân sự
truyền thống như Mỹ, Nga thì đều lơ là. Trong khi đó, Trung Quốc áp dụng chính
sách cây gậy và củ cà rốt, chia để trị.

Cho đến giữa năm ngoái, tức là
trước khi Trung Quốc đưa ra yêu sách về thềm lục địa tại Biển Đông mà giới báo
chí gọi là yêu sách hình lưỡi bò, chiếm khoảng 80% diện tích Biển Đông, thì vấn
đề chỉ giới hạn trong việc tranh chấp về chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa và
Trường Sa, tức là liên quan đến vài nước như Trung Quốc, Việt Nam, Malaysia,
Philippines, Brunei và lãnh thổ Đài Loan. Trong khi đó, lập trường của Mỹ là
không ủng hộ bên nào trong các tranh chấp về chủ quyền. Thế nhưng, yêu sách
hình lưỡi bò vè thềm lục địa và vùng biển của Trung Quốc đã đụng chạm đến chủ
quyền và lợi ích của Indonesia, đe dọa quyền tự do lưu thông hàng hải của Mỹ
tại vùng Biển Đông. Sự nhập cuộc của Indonesia, một nước lớn tại Đông Nam Á đã
góp phần tăng sức mạnh cho ASEAN. Việc Hoa Kỳ buộc phải quan tâm trở lại đến
Đông Nam Á đã giúp cho các nước Đông Nam Á, đặc biệt là những quốc gia ven biển
có tranh chấp quyền lợi với Trung Quốc, tỏ ra vững tâm hơn, có lý do để nêu lên
vấn đề Biển Đông trong khuôn khổ các diễn đàn khu vực.

Về điểm này, ASEAN tại hai hội
nghị thượng đỉnh, 16 và 17 ở Việt Nam đã nhắc lại mong muốn xây dựng một bộ quy
tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông, mang tính ràng buộc. Bên cạnh đó, còn có
hai dịp để ASEAN, và cụ thể hơn là một số nước liên quan, như Việt Nam,
Philippines, có cơ hội nêu vấn đề Biển Đông, đó là Diễn đàn khu vực ASEAN – ARF
hồi tháng bẩy và hội nghị các bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng ADMM+.hồi đầu
tháng 10.

Sự kiện gây chấn động là phát
biểu của ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton tại ARF hồi tháng bẩy khi bà tuyên bố
quyền tự do lưu thông tại Biển Đông là một lợi ích quốc gia của Hoa Kỳ và
Washington ủng hộ giải pháp đàm phán đa phương. Tại Hà Nội lần nay, nhân dịp là
khách mời đặc biệt của Hội nghị thượng đỉnh Đông Á, ngoại trưởng Mỹ nhắc lại
rằng những tranh chấp về chủ quyền trên biển cần phải được giải quyết phù hợp
với luật phát quốc tế. Đây chính là điều gây khó chịu cho Trung Quốc, nước luôn
chủ trương giải quyết các tranh chấp này trong khuôn khổ song phương và như
vậy, thì chỉ có lợi cho Trung Quốc. Cũng giống như hồi tháng bẩy, lần này, bà
Clinton lại lưu ý rằng tự do di chuyển trên biển và tự do lưu thương hàng hải
tại Biển Đông là một lợi ích quốc gia của Mỹ. 

Các lãnh đạo ASEAN lần này đã
quyết định mời Nga và Mỹ tham dự Hội nghị thượng đỉnh Đông Á kể từ năm 2011 với
tư cách là thành viên. Phải chăng đây cũng là một bước tiến của ASEAN nhằm giảm
bớt khả năng thao túng của Trung Quốc trong cơ chế này ? 

Cho đến nay, trong số các thành
viên Hội nghị thượng đỉnh Đông Á, thì Trung Quốc giữ vai trò nước lớn, có thế
mạnh về chính trị, kinh tế và gần đây cả quân sự nữa. Nhật Bản chỉ là một cường
quốc kinh tế nhưng vẫn bị lép vế khi đứng cạnh Trung Quốc vì nhiều lý do lịch
sử.

Do vậy, giờ đây, trong số các
thành viên lại có thêm Hoa Kỳ, Nga, hai cường quốc lớn thì điều tất yếu là
Trung Quốc cảm thấy khó chịu hơn, sức ép của Trung Quốc đối với các nước nhỏ
khác trong cơ chế này cũng giảm đi.

Trong bài phát biểu khai mạc Hội
nghị thượng đỉnh ASEAN – Nga lần thứ hai, chiều nay, chủ tịch ASEAN đã nhấn
mạnh tầm quan trọng của việc Nga tham gia Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á.

Tất cả những động thái nói trên
đã phần nào mang lại kết quả, buộc Trung Quốc, ít ra về mặt sách lược, phải
thay đổi thái độ và giọng điệu. Sau diễn đàn khu vực ASEAN – ARF, Trung Quốc đã
có phản ứng thái độ của Trung Quốc đã có phản ứng mạnh, tố cáo Mỹ can thiệp vào
công việc nội bộ châu Á, các phương tiện truyền thông chính thức của Trụng Quốc
đăng những bài đầy giọng điệu răn đe. Thế nhưng, cách nay hai hôm, tổng thư ký
ASEAN cho giới báo chí biết là Bắc Kinh đã chấp nhận tổ chức vào tháng 12 năm
nay một cuộc gặp cấp chuyên viên ASEAN – Trung Quốc để thảo luận hướng tới việc
soạn thảo bộ quy tắc ứng xử tại Biển Đông. 

Chỉ còn vài ngày nữa, Miến
Điện, một thành viên của ASEAN, sẽ tổ chức tổng tuyển cử. Hồ sơ này không có
tiển triển gì tại ASEAN lần này ? 

Đúng vậy và đây là mối đau đầu
thường xuyên của ASEAN trong nhiều năm qua. ASEAN là hoạt động trên cơ sở đồng
thuận chung và không can thiệp vào công việc nội bộ của các nước thành viên.
Chính vì vậy, hai hội nghị cấp cao ASEAN trong năm nay tại Việt Nam cũng không
đi xa hơn các hội nghị cấp cao trước đây. Có nghĩa là ASEAN chỉ kêu gọi giới
tướng lãnh cầm quyền Miến Điện tổ chức một cuộc bầu cử tự do công bằng. Thậm
chí, về mặt chính thức, ASEAN cũng không đả động gì đến số phận lãnh đạo đối
lập bà Aung San Suu Kyi, hiện vẫn đang bị quản thúc tại gia.

Những lời kêu gọi của tổng thư ký
Liên Hiệp Quốc Ban Ki Moon và ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton về hồ sơ Miến
Điện cũng không giúp thúc đẩy ASEAN có thái độ mạnh, cứng rắn hơn với chính
quyền Miến Điện. 

Người dân tại Hà Nội có quan
tâm đến các hoạt động ASEAN hay không ? 

Chiều tối nay, Hội nghị thượng
đỉnh ASEAN bế mạc. ASEAN lần này tại Việt Nam đã đi thêm được một bước trên con
đường dài hướng tới việc xây dựng một cộng đồng. Các hoạt động ngoại giao của
ASEAN tại Việt Nam cũng góp phần tạo dựng tiền đề thúc đẩy đối thoại về hồ sơ
Biển Đông. Vấn đề Miến Điện thì vẫn dậm chân tại chỗ, Đó là cái nhìn của giới
quan sát thời sự quốc tế, các nhà phân tích.