Trung Quốc là nơi có truyền thống lâu đời về sử học nói
chung và địa đồ nói riêng, ngành khảo cổ từng phát hiện vài tấm địa đồ
vẽ những địa phương nhỏ có niên đại rất sớm, như vào năm 1986 phát hiện
tại Cam Túc bảy bức Bãi thả ngựa sông Thiên Thủy có niên đại thời Chiến
Quốc (năm 299 trước Công nguyên), năm 1974 phát hiện tại gò Mã Vương
(tỉnh Hồ Nam) ba bức có niên đại thời Hán (năm 168 trước Công nguyên).
| Hình 1: Cửu vực thú lệnh đồ |
Đến nay, địa đồ được xem là thể hiện cương vực quốc gia
hoàn chỉnh sớm nhất xuất hiện vào năm 1121 (đời Tống), là bức Cửu vực
thú lệnh đồ (hình 1) được khắc trên đá, phát hiện năm 1960 tại huyện
Vinh (tỉnh Tứ Xuyên). Phiến đá khắc địa đồ này cao 175cm, rộng 112cm,
phần địa đồ cao 128cm, rộng 101cm, hiện đặt tại Viện Bảo tàng tỉnh Tứ
Xuyên. Cửu vực là cách gọi biến dạng từ “Cửu châu”, hai cách gọi này ám
chỉ cương vực toàn quốc. Cửu vực thú lệnh đồ có thể hiểu là “địa đồ toàn
quốc dùng để điều phối các quan trấn nhậm”.
Giới hạn cương vực nhà Tống trong Cửu vực thú lệnh đồ
về phía nam đến Quỳnh Châu (Hải Nam). Hình trạng đảo Hải Nam như ta thấy
ở góc dưới, bên trái của địa đồ này được vẽ khá chuẩn xác, gần giống
với hình thể đảo Hải Nam trên bản đồ hiện đại, trong khi vài tấm địa đồ
có niên đại muộn hơn Cửu vực thú lệnh đồ lại không mô tả chính xác bằng.
Có một điểm cần lưu ý: trước nay giới nghiên cứu địa đồ
Trung Quốc vẫn ghi nhận Vũ tích đồ và Hoa Di đồ (cùng khắc trên một bia
đá, niên đại 1136) là hai bức có niên đại sớm nhất và dẫn dụng theo
sách Lịch sử khoa học kỹ thuật Trung Quốc (quyển 3) của J. Needham. Tuy
nhiên sách này ấn hành năm 1959, lúc chưa phát hiện Cửu vực thú lệnh đồ,
nên bức này không được khảo tả và học giả phương Tây còn ít đề cập.
Các địa đồ sau này trải qua các đời Nguyên, Minh như
Quảng dư đồ của La Hồng Tiên, hoàn thành năm 1541, khắc in năm 1555;
Hoàng triều chức phương địa đồ khắc in năm Sùng Trinh thứ 9 (1636); Dư
địa đồ của Dương Tử Khí khắc in năm 1526… là những địa đồ hành chính
toàn quốc, được thực hiện theo chủ trương của chính quyền trung ương các
đời. Những địa đồ này thực hiện dưới sự ảnh hưởng phần nào của kỹ thuật
vẽ địa đồ phương Tây, điểm cực nam của Trung Quốc trong cương vực tổng
thể vẫn không quá đảo Quỳnh Châu (Hải Nam).
Ngoài ra, còn một số địa đồ hành chính và quân sự tiêu
biểu trong tập Quảng Châu lịch sử địa đồ tinh túy xuất bản năm 2003, do
Phòng lưu trữ hồ sơ lịch sử số 1 thuộc Tổng cục Lưu trữ trung ương Trung
Quốc phối hợp Cục Lưu trữ thành phố Quảng Châu công bố. Toàn tập tuyển
chọn 97 bức, gồm địa đồ thế giới, địa đồ hành chính toàn Trung Quốc, địa
đồ hành chính tỉnh Quảng Đông, thành phố Quảng Châu và các phủ,
huyện… do giới quan chức hành chính, quân sự soạn/vẽ/in vào triều
Thanh và thời Dân Quốc.
Qua khảo sát, chúng tôi thấy đa số các bức địa đồ này
chưa được giới học giả Trung Quốc dẫn dụng trong các công trình nghiên
cứu về biển, đảo phía nam Trung Quốc đã in thành sách. Mặt khác, cũng
chưa thấy giới học giả Việt Nam dẫn dụng trong các nghiên cứu về chủ
quyền hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa hoặc các nghiên cứu chung về
biển Đông. Để góp thêm tư liệu, xin giới thiệu sơ lược vài bức tiêu biểu
trong tập địa đồ nêu trên:
a/ Loại địa đồ hành chính tỉnh Quảng Đông gồm mười bức
có niên đại sớm nhất là Quảng Đông tổng đồ, kích thước 295x196cm, vẽ màu
trên lụa, khoảng năm 1685 (đời vua Khang Hi năm thứ 24) (hình 2). Phần
trên của địa đồ là nội dung thuyết minh (Quảng Đông toàn tỉnh đồ
thuyết), giới thiệu tổng quan về tỉnh Quảng Đông, nói rõ về tứ chí (bốn
hướng giáp giới) cùng các đơn vị hành chính. Địa đồ này và chín bức cùng
loại cho thấy cương giới tỉnh Quảng Đông chỉ đến hết phủ Quỳnh Châu
(Hải Nam).
b/ Loại địa đồ hành chính toàn quốc được tuyển hai bức
Thiên hạ toàn đồ, kích thước 142×231,6cm và Hoàng triều dư địa toàn đồ,
kích thước 57×57,3cm, niên đại khoảng năm 1728, 1729 (hình 3). Hai địa
đồ này cho thấy cương giới phía nam Trung Quốc chỉ đến phủ Quỳnh Châu
(Hải Nam).
c/ Loại địa đồ thể hiện cương giới biển có hai bức
Duyên hải thất tỉnh khẩu ngạn hiểm yếu đồ (Các nơi hiểm yếu ở bảy tỉnh
ven biển), kích thước 30×36,7cm, niên đại khoảng năm 1887 và Thất tỉnh
duyên hải toàn dương đồ (Toàn bộ vùng biển của bảy tỉnh duyên hải) (hình
4), kích thước 28×914,2cm, khoảng năm 1862-1908 (đời vua Quang Tự). Hai
địa đồ này cho thấy vùng biển nam Trung Quốc không vượt quá 18 độ vĩ
Bắc.
d/ Loại địa đồ quân sự có bức Quảng Đông thủy sư doanh
quan binh trú phòng đồ (Các đồn biên phòng của thủy quân Quảng Đông),
kích thước 32x560cm, vẽ màu trên giấy, niên đại ước sau năm 1866. Địa đồ
quân sự này thể hiện chi tiết về núi sông, đảo dư, cửa khẩu, doanh
trại, pháo đài… (trên các đảo và ven bờ biển), ghi rõ các nơi giáp
giới vùng biển Giao Chỉ (hình 5, trích đoạn). Các chi tiết cho thấy
không nhóm đảo hoặc hòn đảo nào ứng với Tây Sa và Nam Sa (cách gọi của
Trung Quốc đối với Hoàng Sa và Trường Sa).
Trong các công trình nghiên cứu về Nam Hải, giới học
giả Trung Quốc thường dẫn dụng khoảng 50 bức địa đồ đời Minh, Thanh – là
những bức địa đồ tổng quan thế giới – để lý luận về chủ quyền lịch sử,
đại ý rằng: “Địa đồ lịch sử Trung Quốc đã ghi nhận về hai quần đảo Tây
Sa và Nam Sa (bằng tên gọi của thời đó, như Vạn lý Trường Sa, Thiên lý
Thạch Đường…) chứng tỏ các vương triều Trung Quốc đã xác định chủ
quyền đối với những đảo, quần đảo này”. Trong khi những bức địa đồ nêu
trong bài viết này là những địa đồ thể hiện cương vực Trung Quốc xưa (có
giá trị như bản đồ hành chính Trung Quốc ngày nay), là cơ sở pháp lý để
xác định chủ quyền cương vực quốc gia lại không được nhắc tới.
| Hình 2: Quảng Đông tổng đồ |
|
Hình 3: Hoàng triều dư địa toàn đồ |
| Hình 5: Quảng Đông thủy sư doanh quan binh trú phòng đồ |
| Hình 5: Quảng Đông thủy sư doanh quan binh trú phòng đồ |
PHẠM HOÀNG QUÂN
(Nhà nghiên cứu độc lập tại TP.HCM, chuyên về cổ sử và cổ địa dư Trung Quốc)
Comments are closed.