Đã đến thời điểm Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) ở La Haye (Hà Lan) ra phán quyết cuối cùng liên quan đến vụ kiện của Philippines đối với Trung Quốc về vấn đề Biển Đông. Thời gian qua Trung Quốc đã tích cực vận động một số quốc gia ủng hộ lập trường của họ.
Trụ sở Tòa Án Trọng Tài Thường Trực, La Haye, Hà Lan (wikipedia.org)
Nhưng là một trong 5 nước thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, đồng thời là thành viên UNCLOS, Trung Quốc cần phải tuân thủ Luật biển Quốc tế, tuân thủ phán quyết của Tòa án để đảm bảo cho sự công bằng, tính thượng tôn pháp luật. Về vấn đề này, tiến sĩ về Luật biển Quốc tế Haryo Budi Nugroho thuộc Đại học Viginia, Mỹ đã có bài viết đăng trên báo Bưu điện Jakarta với tựa đề: “Trung Quốc cần tôn trọng phán quyết của tòa Trọng tài La Haye”, nội dung như sau:
Trước thềm việc PCA ra phán quyết cuối cùng về vụ kiện của Philippines đối với Trung Quốc về vấn đề Biển Đông, điều quan trọng là tất cả các bên cần nhìn nhận, xem xét một cách khách quan, vì:
Thứ nhất, liên quan đến sự hình thành của Tòa Trọng tài, ở đây là trường hợp Philippines đơn phương khởi kiện Trung Quốc về vấn đề Biển Đông. Không có quy định của UNCLOS cấm một quốc gia đơn phương phát động trọng tài. Trung Quốc đã từ chối tham gia vụ kiện ngay từ đầu, tuy nhiên điều đó không ảnh hưởng đến việc Tòa Trọng tài tiếp tục thực hiện các thủ tục tố tụng. Việc Trung Quốc từ chối tham gia vụ kiện đã khiến cho họ mất đi cơ hội để có thể trực tiếp tranh luận trong quá trình Tòa án xử lý vụ kiện. Ngược lại, họ lại ráo riết tiến hành các hoạt động vận động các nước ủng hộ cho lập trường của mình là không quốc tế hóa vấn đề Biển Đông, Trung Quốc muốn giải quyến vấn đề tranh chấp riêng với từng nước.
Thứ hai, về thẩm quyền của Tòa Trọng tài. Vấn đề này liên quan đến việc các quốc gia đã đồng ý với các quy định của UNCLOS mà mình là thành viên, trong đó có quy định về việc giải quyết các tranh chấp bằng thủ tục trọng tài. Trường hợp ngoại lệ có thể được thực hiện cho các bên liên quan đến việc phân định, các hoạt động quân sự trong vùng đặc quyền kinh tế và tranh chấp đang được xử lý bởi Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc. Đối với trường hợp của Philippines đã không thuộc vào trường hợp ngoại lệ. Vấn đề này, Philippines đã trình bày lập luận của mình ở vòng đầu tiên của buổi điều trần.
Thứ ba, liên quan đến thái độ của các bên trong việc tuân thủ các quyết định của Tòa trọng tài. Cả Trung Quốc và Philippines đều là các bên tranh chấp là thuộc nhiệm vụ quốc tế của Tòa Trọng tài. Cho đến nay, Trung Quốc đã bày tỏ sự phản đối mạnh mẽ và kiên quyết không làm theo quyết định của Tòa Trọng tài. Động thái này chắc chắn sẽ tạo ra căng thẳng và gây bất ổn trong khu vực Biển Đông. Vì vậy, sẽ có nhiều bất lợi đối với Trung Quốc nếu họ quyết định không tuân theo phán quyết của Tòa. Điều đó sẽ chà đạp lên luật pháp quốc tế và làm cho cộng đồng thế giới có cách nhìn nhận, đánh giá xấu về Trung Quốc, nước hiện là thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc.
Theo Hiến chương của Liên Hiệp Quốc, các nước cam kết sẽ lập điều kiện công bằng và tôn trọng các nghĩa vụ phát sinh từ các hiệp ước và luật pháp quốc tế. Là một thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an, Trung Quốc cần phải gương mẫu trong việc giữ gìn sẽ thượng tôn của pháp luật. Trung Quốc không nên đứng ngoài vụ kiện cũng như rút khỏi UNCLOS. Phán quyết của Tòa Trọng tài sẽ mang ý nghĩa quan trọng vì nó sẽ trở thành một nguồn của luật pháp quốc tế. Phán quyết này cũng sẽ được các quốc gia trên Thế Giới thừa nhận và nó có thể sẽ gây khó khăn cho Trung Quốc nếu họ phản đối các phán quyết này. Nếu Trung Quốc chấp nhận phán quyết của Tòa Trọng tài, họ sẽ không bị mất chủ quyền ở Biển Đông. Họ có thể điều chỉnh lại các yêu sách của mình một cách hợp lý, phù hợp với luật biển quốc tế. Đồng thời, trong trường hợp này Trung Quốc có thể yêu cầu các bên tranh chấp khác như Philippines, Brunei, Việt Nam và Malaysia cần làm rõ lại các yêu sách của họ, từ đó có thể tìm được tiếng nói chung trong việc giải quyết các tranh chấp.
Việc chấp nhận các phán quyết của Tòa Trọng tài sẽ làm cho Trung Quốc có thể vượt qua những khó khăn hiện nay mà họ đang phải đối mặt.