Phán quyết ngày 12/7 của Tòa án Trọng tài đã khiến Trung Quốc tức giận. Để khẳng định chủ quyền trên Biển Đông, Trung Quốc không ngần ngại biểu dương sức mạnh quân sự qua cuộc tập trận chung với Nga, diễn ra trong suốt một tuần lễ kể từ ngày 12/9 ở ngoài khơi tỉnh Quảng Đông. Câu hỏi đặt ra là Moskva được lợi gì khi ủng hộ Bắc Kinh?
Tổng thống Nga Putin
Đúng 3 tháng sau ngày Tòa Trọng tài ở La Hay (Hà Lan) ra phán quyết bất lợi cho Bắc Kinh, 3 tàu chiến và 2 tàu hậu cần Nga thuộc Hạm đội Thái Bình Dương đã đến Biển Đông để cùng hạm đội Nam Hải của Trung Quốc thao dượt “hải chiến và chiếm đảo” trong vòng một tuần từ ngày 12-19/9. Tuy Bộ Ngoại giao Nga khẳng định không can dự vào xung đột chủ quyền ở Biển Đông nhưng theo giới phân tích, tình hình sẽ không đơn giản.
Nếu chỉ nhìn từ Moskva, Nga sẽ hưởng được nhiều lợi thế nếu Trung Quốc kiểm soát được Biển Đông từ Hoàng Sa, Trường Sa cho đến đầu eo biển Malacca, đẩy lui Hải quân Mỹ ra khỏi khu vực, theo nhận định của một trang mạng thân Điện Kremli.
Nhà báo Nikolai Litovkin cho biết trên mạng RBTH (Russie Beyond The Headlines) thân Chính phủ Nga rằng đây là lần thứ năm, Nga – Trung tập trận chung trong khuôn khổ chiến dịch “Hải Thượng Liên hợp” kể từ năm 2012. Tuy nhiên, đây là lần đầu tiên, một khu vực bất ổn được chọn làm nơi diễn tập.
Trung Quốc tranh giành 95% diện tích vùng biển được Bắc Kinh gọi là Biển Hoa Nam (Biển Đông) và có nhiều xung đột với 4 nước Đông Nam Á là Việt Nam, Philippines, Malaysia và Brunei. Tháng 7/2016, Tòa Trọng tài, chiếu theo đơn kiện của Philippines, đã bác bỏ mọi yêu sách chủ quyền của Trung Quốc.
Vấn đề là tại sao Nga lại bênh vực Trung Quốc trong hồ sơ này? Tại Hội nghị Thượng đỉnh G-20 ở Hàng Châu, Tổng thống Vladimir Putin đã chỉ trích Tòa Trọng tài. Ngày 12/9, Hải quân Nga sánh vai với Trung Quốc ở Biển Đông, cho dù tập trận “chiếm đảo” chỉ giới hạn ở ngoài khơi Quảng Đông.
Hợp tác quân sự Nga – Trung lâu dài
Theo lý giải của mạng thông tin RBTH, Nga sẽ được nhiều lợi thế chiến lược một khi Trung Quốc kiểm soát được Biển Đông từ Trường Sa cho đến eo biển Malacca và thoát khỏi ảnh hưởng của Mỹ và các đồng minh. Chuyên gia chiến lược Nga Viktor Litovkin đưa ra một số nhận định như sau:
Dù vô tình hay cố ý, nước Nga ủng hộ Trung Quốc “tranh giành các đảo” ở Biển Đông. Các đảo nhân tạo, các cơ sở quân sự của Trung Quốc sẽ giúp Nga có một lá chắn chống lại hạm đội Mỹ, hệ thống tên lửa chống tên lửa Aegis, tên lửa phòng không SM3 và tên lửa hành trình Tomahawk.
Washington chủ trương tôn trọng quyền tự do hàng hải. Quan điểm này đi ngược lại quyền lợi của Trung Quốc ở Biển Đông. Một khi hoàn tất các đảo nhân tạo tiền đồn, Trung Quốc sẽ gây cản trở cho hoạt động của Hải quân Mỹ trong khu vực.
Cùng nhận định, chuyên gia Alexey Maslov cho rằng trong tương lại gần, Biển Đông sẽ trở thành ao nhà của Trung Quốc. Do vậy thời gian gần đây, hợp tác song phương Moskva – Bắc Kinh trong lĩnh vực công nghệ quốc phòng thuận buồm xuôi gió hơn hẳn các lĩnh vực kinh tế, thương mại.
Chuyên gia Alexey Maslov tin rằng Nga và Trung Quốc đang nghiên cứu khả năng thành lập một trục quân sự nhưng không chặt chẽ và trói buộc như NATO của phương Tây.
Việt Nam có còn xem Nga là bạn?
Thái độ ủng hộ Trung Quốc của Tổng thống Putin làm giới phân tích phương Tây ngạc nhiên.
Theo nhà phân tích Australia Eun Graham, “Nga đang ngồi trên thùng thuốc súng Biển Đông”. Khi đi theo Trung Quốc, hy sinh quyền lợi trong quan hệ với Việt Nam và với ASEAN, thái độ của Nga hoàn toàn khác với lập trường thận trọng và trung lập từ trước đến nay. Moskva từng nỗ lực cải thiện quan hệ kinh tế, thương mại với Đông Nam Á và gần đây đã nâng cấp “quan hệ chiến lược” với Hà Nội. Cho dù Liên Xô tan rã, Việt Nam vẫn là đối tác quan trọng của Nga từ vũ khí, tàu ngầm, hải cảng Cam Ranh cho đến khai thác dầu khí.
Liệu giới dầu khí ở Moskva có chấp nhận hy sinh quyền lợi ở Biển Đông? Liệu Việt Nam có còn xem Nga là bạn hữu “đáng tin cậy” hay không? ASEAN tự hỏi tại sao Nga lại ủng hộ một đại cường dòm ngó lãnh thổ láng giềng?
Khi đem một lực lượng có vỏn vẹn 5 tàu quân sự cũ kỹ tham dự một cuộc tập trận nhỏ thật sự không phải ở Hoàng Sa và Trường Sa, mà chỉ giới hạn ngoài khơi tỉnh Quảng Đông, Tổng thống Putin có thể xoa dịu bất bình của Tập Cận Bình đối với phán quyết của Tòa Trọng tài.
Thế nhưng, chủ nhân Điện Kremli có cân nhắc hết mọi lợi hại hay không? Nhà báo Australia Eun Graham nhận định rằng coi chừng mất cả chì lẫn chài.