Cách đây 45 năm, ngày 19/1/1974, Trung Quốc đã ngang nhiên cưỡng chiếm quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam. Sự kiện này thật sự là một cuộc xâm lược phi nghĩa , bị cộng đồng quốc tế kịch liệt lên án suốt trong bốn thập niên vừa qua.
Hơn một nghìn năm trước, kể từ năm 1909, các triều đại phong kiếnTrung Quốc đã nhòm ngó quần đảo Hoàng Sa. Chính quyền Trung Quốc nhiều lần ra tuyên bố về chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa từ năm 1945, nhưng chính quyền Pháp ở Đông Dương đã bác bỏ.
Mặc dù vậy, Trung Hoa Dân Quốc vẫn ngang nhiên cho quân chiếm đóng trái phép đảo Phú Lâm vào năm 1947. Năm 1950, sau khi thất bại trong cuộc nội chiến, lực lượng Trung Hoa Dân Quốc lặng lẽ rút quân ra khỏi quần đảo Hoàng Sa. Cũng vào thời điểm này chính phủ Pháp bàn giao việc quản lý hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa cho chính quyền bù nhìn Bảo Đại.
Tháng 7-1954 Hiệp định Genève chấm dứt chiến tranh ở Đông Dương, công nhận độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và thống nhất của nước Việt Nam. Hiệp định này công nhận ở Việt Nam có hai chính quyền, trong đó chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hòa quản lý vùng miền Bắc Việt Nam, chính quyền Quốc gia Việt Nam quản lý vùng miền Nam Việt Nam. Vĩ tuyến 17 là ranh giới tạm thời phân định hai “chính quyền”, chờ đến hai năm sau, sẽ tổng tuyển cử để thống nhất đất nước. Theo đó hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa ở phía Nam vĩ tuyến 17 thuộc quyền quản lý của chính quyền Quốc gia Việt Nam.
Vào tháng 10/1955, Ngô Đình Diệm với tư cách Thủ tướng Quốc gia Việt Nam đã tổ chức cuộc trưng cầu dân ý ở miền Nam Việt Nam. Diệm gạt Bảo Đại và lên làm Quốc trưởng, sau đó thành lập chính quyền Việt Nam Cộng hòa trên cơ sở kế thừa Quốc gia Việt Nam. Đến năm 1956, quân Pháp rút hết khỏi Việt Nam. Từ đây chính quyền Việt Nam Cộng hòa tiếp quản và trực tiếp quản lý hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.
Nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa ra đời vào năm 1949, không kiểm soát được nhiều vùng biển trên biển Đông. Ngược lại, chính quyền Tưởng Giới Thạch lại được Mỹ hỗ trợ đã quản lý được nhiều vùng biển quan trọng hơn. Không chịu lép, năm 1951, Trung Quốc đưa ra yêu sách về chủ quyền của họ về Hoàng Sa và Trường Sa mặc cho nhiều quốc gia phản đối.
Trước tình hình đó Trung Quốc luôn tìm mọi cách để mở rộng ảnh hưởng và chiếm đóng các vùng biển đảo ở Biển Đông. Cho đến khi quân Pháp rút khỏi miền Nam vào năm 1956, quân đội Việt Nam Cộng hòa còn chưa kịp tiếp quản, Trung Quốc bí mật cho quân ra chiếm đóng trái phép một số nhóm đảo ở phía Đông Hoàng Sa, trong đó có đảo Phú Lâm.
Đáp trả, chính quyền Việt Nam Cộng hòa lập tức đưa quân ra đóng giữ các nhóm đảo còn lại trên quần đảo Hoàng Sa. Việt Nam Công hòa kịch liệt phản đối hành động bành trướng của Trung Quốc.
Năm 1972, sau cuộc gặp giữa Chủ tịch Trung Quốc Mao Trạch Đông và Tổng thống Mỹ Nixon ở Trung Quốc, Trung Quốc đã lên phương án mở rộng việc chiếm đóng quần đảo Hoàng Sa. Cho đến ngày 19/1/1974, Trung Quốc bất ngờ cho nhiều tàu chiến đổ bộ cưỡng chiếm các nhóm đảo trên quần đảo. Việt Nam Cộng hòa tổ chức đánh trả nhưng do chênh lệch lực lượng nên buộc phải rút lui.
Hành động cưỡng chiếm quần đảo Hoàng Sa của Trung Quốc được xem như một cuộc xâm lược phi nghĩa đã bị cộng đồng quốc tế cực lực lên án.
Chính quyền Việt Nam Cộng hòa đã phản đối hành động xâm lược, gửi Công hàm cho Liên Hợp quốc, tố cáo hành động xâm lược của Trung Quốc.Chính quyền Việt Nam Cộng hòa dự định tiến hành cuộc tấn công quân sự nhằm lấy lại quần đảo Hoàng Sa. Song Mỹ đã can thiệp buộc chính quyền Việt Nam Cộng hòa phải từ bỏ kế hoạch này.
Bất chấp dư luận quốc tế, sau khi chiếm Hoàng Sa, Trung Quốc đã xây dựng trái phép các căn cứ quân sự tại đây, tiếp tục mở rộng ảnh hưởng và phạm vi chiếm đóng rộng ra biển Đông. Mấy năm gần đây, tính từ tháng 7/2012, Trung Quốc cho xây dựng sân bay quân sự, cùng các cơ sở quân sự, trang thiết bị hỗ trợ quân sự trên đảo Phú Lâm.
Năm 2016, các chiến đấu cơ J-11 và tiêm kích bom JH-7 đã xuất hiện ở sân bay trên đảo Phú Lâm. Đặc biệt từ năm 2018, Trung Quốc đẩy mạnh quân sự hóa quần đảo Hoàng Sa với việc triển khai các tên lửa chống hạm và phòng không ở đây.
Những hành động trắng trợn này của Trung Quốc đã vi phạm nghiêm trọng chủ quyền của Việt Nam, coi thường luật pháp quốc tế. Các nước trên thế giới, nhất là Mỹ đã phản ứng quyết liệt trước những hành động của Trung Quốc quân sự hóa trên biển Đông và trên ha quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa.
Trước sau như một Việt Nam luôn khẳng định có đầy đủ căn cứ pháp lý , bằng chứng lịch sử về chủ quyền không thể chối cãi đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.
Việt Nam đã nhiều lần yêu cầu Trung Quốc dừng ngay các hành động quân sự hóa trái phép trên hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Yêu cầu Bắc Kinh không làm phức tạp thêm tình hình, đe dọa hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải và hàng không ở biển Đông.
Cộng đồng quốc tế ủng hộ và giúp đỡ tích cực những quan điểm của Hà Nội. Đây có thể coi là lợi thế quan trọng trong cuộc đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển đảo. Bây giờ Việt Nam có thể chưa “đòi” lại ngay được, nhưng 10 năm, 20 năm sau, hoặc lâu hơn nữa, con cháu của họ sẽ tiếp tục làm điều này. Hoàng Sa, Trường Sa là của Việt Nam.