Thời gian qua Bắc Kinh rất bất bình vềviệc Hải quân Mỹ liên tục cho tàu chiến đi qua vùng biển Đông.Dưới thời Tổng thống Donald Trump, Hải quân Mỹ đã cho tàu chiến đi qua Biển Đông ít nhất 10 lần.Vì vậy Trung Quốc hi vọng việc sớm ký kết một Bộ quy tắc ứng xử (COC) có thể là tín hiệu cho Washington thấy rằng, các nước láng giềng sẽ quan hệ tốt với Trung Quốc mà không lo, không cần đến sự ảnh hưởng của Mỹ.
Trung Quốc và các nước Đông nam Á có tranh chấp chủ quyền trên vùng Biển Đông chiến lược mong muốn đẩy nhanh các cuộc đàm phán hướng tới xây dựng COC giúp giảm nguy cơ xung đột và giữ cho Mỹ không thể can thiệp vào các tranh chấp.
Hôm 8/3 tờ China Daily của Trung Quốc đưa tin Ngoại trưởng Trung Quốc nói rằng Bắc Kinh và các nước Đông nam Á trong hiệp hội ASEAN sẽ đẩy nhanh các cuộc đàm phán COC trên Biển Đông. Sự tăng tốc này đã có lộ trình rõ ràng. Lộ trình đó thể hiện: COC sẽ được ký kết vào năm 2020, sớm hơn so với dự đoán trước đây.“Nếu không có sự can thiệp của Mỹ thì phía Trung Quốc sẽ không nói rằng COC là yêu cầu nhất thiết phải có”. Bà Tôn Vân, chuyên gia cao cấp chương trình Đông Á thuộc Trung tâm Stimson ở Washington, D.C. nhận định.
Là đồng minh của các nước có tranh chấp với Trung Quốc, Mỹ đã tăng cường các cuộc tuần tra hải quân ở vùng biển này trong năm 2017 để giám sát các hoạt động của Trung Quốc.
Hiệp hội ASEAN và Trung Quốc gồm 10 thành viên đã đàm phán “đứt đoạn” về COC cho Biển Đông kể từ khi ASEAN ủng hộ ý tưởng này Từ năm 1996. Chính là Bắc Kinh từng làm đình trệ quá trình đàm phán, nhưng rồi họ đx quay ngoắt khi bị thua kiện Philippines ở Tòa trọng tài quốc tế LHQ tại Lahaye.
Tại sao Trung Quốc dự đoán năm 2020 sẽ đạt được COC? Có thể Trung Quốc hy vọng sẽ tích cực “làm việc” và đồng thuận với Việt Nam,chủ tịch luân phiên Asean trong năm 2020, về các “vấn đề chiến lược”. Việt Nam là nước có nhiều tranh chấp với Trung Quốc trên Biển Đông, nhất là tranh chấp hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Các tàu của Việt Nam và Trung Quốc từng đâm vào nhau hồi năm 2014 khi Trung Quốc đưa giàn khoan Hải Dương 981 vào thềm lục địa của Việt Nam.
Bộ quy tắc ứng xử sẽ đưa ra những hướng dẫn để ngăn chặn những sự cố tương tự như thế xảy ra trên vùng biển vốn chiếm đến 1/3 lượng hàng hóa vận tải bằng đường biển trên thế giới.
Về phía Mỹ, Lầu Năm Góc sẽ công bố chiến lược quân sự Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương mới trước các Bộ trưởng Quốc phòng trên khắp khu vực châu Á-Thái Bình Dương tại Đối thoại Shangri-La ở Singapore vào cuối tháng 5. Chiến lược quân sự Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương mới được xem là một cách để kiềm chế chủ nghĩa bành trướng trên biển của Trung Quốc.
Mỹ từng có quan hệ đồng minh lâu đời với Đài Loan và Philippines.Quan hệ với Việt Nam cũng đang được hàn gắn, có vẻ như Hà Nội ngày càng trở nên thân Mỹ. Dù thân thiết hay đang “ngả về” Mỹ thì những nước này vốn yếu hơn rất nhiều so với Trung Quốc về quân sự, kinh tế. Họ đều mong dựa vào Washington để chống Trung Quốc.
Cuộc đàm phán COC sẽ không hề dễ dàng.Bắc Kinh chắc chắn sẽ chống đối việc xác định phạm vi vùng biển, chống đối các thỏa thuận mang tính ràng buộc về pháp lý và ngăn chặn các điều khoản thực thi có khả năng hạn chế hành động trên biển của họ. Trong khi đó với ASEAN thì khu vực này sẽ tập trung vào những yêu cầu này trong các cuộc đàm phán.
Các cuộc đàm phán COC trước đây đều tuyên bố rất ầm ĩ rồi lại chìm vào hư vô. Các cuộc đàm phán trở nên vô tiền khoáng hậu bởi không ai muốn để mất miếng mồi béo bở. Không ai đi đàm phán để lấy thua! Và theo cái cách kinh điển của Trung Quốc, hãy để đó, dầy mây thì mưa.