Sự đối đầu của Australia trên Biển Đông với Trung Quốc bắt nguồn từ lợi ích trực tiếp của họ và nằm trong chiến lược lớn hơn ngăn chặn tầm ảnh hưởng của Bắc Kinh ở khu vực của Australia.
Vụ việc tàu hải quân Australia đã bị hải quân Trung Quốc đeo bám khi họ đang trên hành trình ở Biển Đông vừa qua, thậm chí các máy bay của tàu này đã bị chiếu tia laser được cho là do ngư dân và tàu Trung Quốc gây ra đang khiến dư luận khu vực và quốc tế đặc biệt quan tâm. Điều đáng nói ở đây là hành trình của tàu Australia nằm trong vùng biển quốc tế ở Biển Đông và là hoạt động thường lệ có sự tham gia của cả tàu thuyền các nước khác.
Đây không phải là lần đầu các tàu chiến Australia phải đối đầu với tàu chiến TQ trên Biển Đông
Biển Đông là một trong những hải lộ thương mại nhộn nhịp nhất thế giới với số lượng hàng hóa ước tính trị giá hơn 5.000 tỷ USD. Tháng 4/2018, ba tàu HMAS Anzac, HMAS Toowoomba và HMAS Success được nói là đã bị các tàu chiến Trung Quốc “thách thức” khi đang trên đường tới Việt Nam trong một chuyến viếng thăm hữu nghị. Các nguồn tin quốc phòng nói vụ đối đầu xảy ra khi Trung Quốc đang tiến hành tập trận bắn đạn thật dọc theo bờ Biển Đông nam nước này. Trước đó, Bắc Kinh đã nâng cấp cơ sở vật chất và triển khai nguồn lực tới các đảo của Việt Nam mà họ chiếm đóng trái pháp luật quốc tế. Thủ tướng Australia lúc đó, Malcolm Turnbull đã lên án hành vi ngăn cản quyền đi lại của tàu Australia trên Biển Đông theo luật pháp quốc tế. Ông Malcolm Turnbull nói “Chúng tôi duy trì và thực thi quyền tự do hàng hải, tự do hàng không khắp thế giới và trong ngữ cảnh này, chúng tôi đang nói về tàu chiến trên các đại dương, bao gồm Biển Đông và đó là quyền của chúng tôi chiểu theo luật pháp quốc tế”. Đáp lại, Bộ Quốc phòng Trung Quốc nói những gì phía Australia tuyên bố “không đúng với thực tế”. Tàu Trung Quốc sử dụng ngôn ngữ chuyên nghiệp để liên lạc với tàu phía Australia. Hoạt động của Trung Quốc là đúng luật và chiểu theo các công ước quốc tế”. Neil James, Giám đốc điều hành Hiệp hội Quốc phòng Australia, một tổ chức nghiên cứu chính sách an ninh, nói thường thì đó là hành động phát cảnh báo trên radio rằng “tàu Australia đang trong vùng nước chủ quyền của Trung Quốc”. Và có thể là yêu cầu thông báo danh tính. Hải quân Australia sẽ đáp lại rằng họ đang ở vùng nước quốc tế. Bước thách thức tiếp theo là phái tàu và máy bay đi “điều tra”.
Lý do Australia lo lắng trước hành động của TQ trên Biển Đông là thật
Thứ nhất, Biển Đông cách thủ đô Canberra hơn 6.000km nhưng hoạt động của Bắc Kinh ở vùng biển này gây ra lo ngại sâu sắc trong giới quân sự và ngoại giao ở Australia. Về bản chất, đối với Australia, việc Trung Quốc tuyên bố chủ quyền ngang ngược và hành động hung hăng ở Biển Đông là dấu hiệu trỗi dậy của Trung Quốc cũng như sự xoay chuyển trục quyền lực toàn cầu. Trung Quốc, dù không có những bằng chứng thuyết phục, vẫn đòi chủ quyền gần như toàn bộ Biển Đông, chiếm đóng trái phép, cải tạo đất, xây đảo nhân tạo, quân sự hóa các đảo và thực thể họ chiếm đóng ở Biển Đông. Người Australia lo lắng bởi Biển Đông là một hải lộ thương mại quan trọng và hơn một nửa lượng than đá, quặng sắt và khí hóa lỏng của họ đi qua vùng biển này tới các nước nhập khẩu. Họ có lợi ích và động lực để duy trì sự lưu thông tự do của hải lộ này.
Thứ hai, Trung Quốc đang thách thức “trật tự thế giới dựa trên luật pháp”, theo đó các nước về cơ bản chiểu theo luật pháp quốc tế để hành xử và giải quyết các tranh chấp lãnh thổ một cách hòa bình. Australia đang lâm vào thế khó, khi Mỹ là đồng minh quân sự quan trọng nhất, trong khi Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất. Và cả hai mối quan hệ này đều quan trọng đối với họ. Mặc dù nguy cơ chiến tranh giữa Trung Quốc và Mỹ được xem là thấp, quan hệ giữa hai nước này là “nguồn cung” căng thẳng rất đáng kể. Kẹt giữa hai ông lớn này, bấy nay về mặt công khai, Australia vẫn cố gắng giữ thế trung dung, kêu gọi “giải pháp hòa bình”. Họ cũng sử dụng các kênh ngoại giao và diễn đàn để gây áp lực với Trung Quốc chấm dứt xây dựng cơ sở quân sự ở Biển Đông.
Thứ ba, Trung Quốc ngày càng gia tăng ảnh hưởng ngay cả những nơi được xem là “sân sau” của Australia. Chuyến công du nước ngoài đầu tiên của thủ tướng Australia Scott Morrison trong năm 2019 tới Vanuatu và Fiji, hai đảo quốc ở Nam Thái Bình Dương. Trong nhiều năm, Trung Quốc đã tăng cường sự hiện diện ở Nam Thái Bình Dương. Chuyến thăm của Thủ tướng Morrison diễn ra trong lúc đang có tin nói Trung Quốc bắt đầu xây căn cứ quân sự ở Vanuatu từ năm 2018, cho dù nước chủ nhà nhanh chóng bác bỏ tin này. Chủ đề chính của chuyến thăm, rất logic, tập trung nhiều vào chuyện quân sự. Ông Morrison nói việc Australia giúp Vanuatu xây dựng lực lượng cảnh sát và an ninh giúp “đảm bảo ổn định của khu vực”. Đôi bên được nói là cũng bàn thảo xây dựng thỏa thuận về an ninh. Mặc dù Vanuatu đã bác bỏ tin Trung Quốc xây căn cứ quân sự, các cuộc tranh luận ở Australia vẫn bùng lên. Một số người nói thẳng họ lo ngại một cuộc tấn công có thể được phát động từ “một căn cứ nào đó của Trung Quốc” ở Vanuatu nhằm vào Australia.
Canberra đã có quan hệ quốc phòng với các quốc đảo khác trong khu vực Thái Bình Dương như Papua New Guinea và Fiji. Tại Fiji, tháng 8/2018, Australia đã vượt qua Trung Quốc trong việc tài trợ vốn cho quân đội Fiji xây dựng căn cứ quân sự Black Rock trên lãnh thổ đảo quốc này. Việc này diễn ra trong bối cảnh Fiji đang bị “giằng xé” giữa Bắc Kinh và Canberra. Các hoạt động của Trung Quốc tại khu vực, với chương trình phát triển hạ tầng “Vành đai và Con đường”, đã buộc Australia không thể ngồi yên. Các đảo quốc nếu tách ra chỉ là vài hòn đảo nhỏ, nhưng nếu xem xét chúng theo góc độ một vùng quần thể với tài nguyên thiên nhiên dồi dào, là nguồn lợi rất lớn mà các cường quốc khó có thể bỏ qua. Trước đó, cả Australia lẫn Trung Quốc đều tài trợ cho lực lượng hải quân mong manh của Fiji. Canberra tặng tàu tuần tra cũ, nhưng đã được tân trang, còn Bắc Kinh tặng tàu “giám sát thủy văn”. Người ta nói chưa rõ Fiji giữ được vị trí “trung dung” giữa Australia và Trung Quốc được bao lâu