Ngày 17/10, tại Cuộc họp Đại sứ các nước thành viên Cấp cao Đông Á (EAS) ở thủ đô Jakarta của Indonesia, các nước cho rằng diễn biến phức tạp tại Biển Đông có nguy cơ làm xói mòn lòng tin và ảnh hưởng đến COC.
Tại cuộc họp, các nước đánh giá cao kết quả các hoạt động hợp tác đã được triển khai nhằm thực hiện Tuyên bố của các EAS từ năm 2005 đến nay và các lĩnh vực ưu tiên thuộc Chương trình Hành động Manila 2017 về chống khủng bố và tội phạm xuyên quốc gia, tăng cường kết nối ASEAN, hợp tác biển, công nghệ thông tin và truyền thông (ICTs), hợp tác năng lượng, môi trường, các vấn đề liên quan sức khoẻ toàn cầu và quản lý thiên tai… Các nước đối tác của ASEAN khẳng định cam kết tiếp tục cùng các nước ASEAN triển khai hiệu quả hợp tác trong khuôn khổ EAS. Cuộc họp cũng ghi nhận công tác chuẩn bị về hậu cần và nội dung các dự thảo văn kiện trình để thông qua tại EAS-14 tại Bangkok ngày 4/11 sắp tới đã cơ bản hoàn tất. Dự kiến Lãnh đạo các nước tham gia EAS sẽ thông qua 3 Tuyên bố quan trọng làm cơ sở cho tăng cường hợp tác ở khu vực, bao gồm Tuyên bố về việc ngăn chặn sản xuất trái phép, buôn lậu và sử dụng ma túy, Tuyên bố về hợp tác chống tội phạm xuyên quốc gia và Tuyên bố về quan hệ đối tác vì phát triển bền vững. Các nước đối tác đánh giá cao việc các Lãnh đạo ASEAN thông qua Tài liệu quan điểm của ASEAN về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, khẳng định vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực và làm cầu nối cho hợp tác hiệu quả.
Liên quan vấn đề Biển Đông, các nước đối tác của ASEAN cũng chia sẻ các đánh giá tích cực về quá trình đàm phán Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC), đồng thời, bày tỏ quan ngại về diễn biến phức tạp gần đây tại Biển Đông, các hoạt động quân sự, cản trở các hoạt động khai thác hợp pháp ở vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa của quốc gia ven biển theo luật pháp quốc tế và Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982… có nguy cơ làm xói mòn lòng tin và ảnh hưởng đến tiến trình đàm phán COC. Các nước cũng nhấn mạnh nguyên tắc tự kiềm chế, không quân sự hoá, tránh các hành động làm phức tạp tình hình, giải quyết hoà bình các tranh chấp trên cơ sở luật pháp quốc tế và UNCLOS 1982.
Được biế EAS là một diễn đàn gồm các quốc gia ở châu Á được các lãnh đạo của 16 quốc gia Đông Á và khu vực lân cận tổ chức mà Khối ASEAN là trung tâm. Nga, Mỹ đã đệ đơn làm thành viên của khối vào năm 2005 và đang tham dự với tư cách là quan sát viên. Hội nghị lần đầu tiên được tổ chức ở Kuala Lumpur vào ngày 14/12/2005.
Tại Hội nghị EAS lần thứ 9 vừa qua, Ngoại trưởng các nước ASEAN và 8 nước đối thoại là Australia, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand, Nga và Mỹ đã tham dự. Phát biểu khai mạc hội nghị, Bộ trưởng Ngoại giao Thái Lan Don Pramudwinai nhấn mạnh là Chủ tịch ASEAN trong năm 2019, Thái Lan tin tưởng rằng EAS có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc xúc tiến chương trình nghị sự vì sự bền vững. Bộ trưởng Don Pramudwinai cho rằng an ninh và ổn định trong khu vực là nền tảng then chốt cho sự tiếp tục tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững của khu vực, do đó ông mong muốn có sự trao đổi quan điểm mang tính xây dựng về việc làm thế nào để tiến lên phía trước. Là nước điều phối và Chủ tịch EAS trong năm nay, những chủ đề được Thái Lan ưu tiên thảo luận gồm: Tăng cường hợp tác trong tiến trình EAS; Kết nối ASEAN, bảo tồn môi trường, quản lý thảm họa và an ninh; Thúc đẩy các lĩnh vực và hoạt động được quan tâm chung như các vấn đề y tế toàn cầu, dịch bệnh và hợp tác biển… Ngoài ra, một nội dung thảo luận nữa tại hội nghị EAS lần này là chuẩn bị cho Hội nghị cấp cao Đông Á lần thứ 14 sẽ diễn ra trong dịp Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 35 tại thủ đô Bangkok của Thái Lan vào tháng 11 tới.
Tại Hội nghị, các nước tiếp tục khẳng định vị trí, vai trò của EAS sau 14 năm thành lập, là diễn đàn của các nhà lãnh đạo về các vấn đề chính trị và kinh tế mang tầm chiến lược, là bộ phận cấu thành quan trọng của cấu trúc khu vực rộng mở, bao trùm, minh bạch và dựa trên luật lệ mà ASEAN giữ vai trò trung tâm. Các Bộ trưởng nhấn mạnh tầm quan trọng của EAS trong tăng cường cách tiếp cận đa phương và trật tự khu vực và quốc tế dựa trên các giá trị được thừa nhận của luật pháp quốc tế, đóng góp thúc đẩy hòa bình, ổn định và thịnh vượng ở khu vực. Các nước tham gia EAS nhất trí tiếp tục thúc đẩy các hoạt động hợp tác thực chất, hiệu quả trên các lĩnh vực ưu tiên trong Kế hoạch hành động Manila giai đoạn 2018-2022 gồm môi trường – năng lượng, giáo dục, tài chính, y tế – dịch bệnh, quản lý thảm họa, kết nối, kinh tế – thương mại, an ninh lương thực và hợp tác hàng hải. Các Bộ trưởng đồng thời chia sẻ sự cần thiết phải tăng cường EAS để đáp ứng tốt hơn các yêu cầu, đòi hỏi của tình hình mới, trong đó có đảm bảo cách thức triển khai hiệu quả các thỏa thuận của Lãnh đạo Cấp cao, nâng cao vai trò của Bộ phận EAS tại Ban thư ký ASEAN và cơ chế trao đổi giữa Ủy ban đại diện thường trực ASEAN (CPR) và các Đại sứ các nước đối tác tham gia EAS tại Jakarta (Indonesia). Nhân dịp này, các Bộ trưởng nhất trí kế hoạch trình Hội nghị Cấp cao EAS lần thứ 14 vào cuối năm 2019 xem xét thông qua 3 văn kiện gồm: Tuyên bố về chống buôn bán ma túy; Tuyên bố về chống tội phạm xuyên quốc; và Tuyên bố về kết nối.
Về tình hình Biển Đông được các nước trao đổi sâu rộng trên tinh thần thẳng thắn và xây dựng. Nhiều nước bày tỏ quan ngại sâu sắc về diễn biến trên thực địa gần đây, trong đó có các hành vi quân sự hóa và các hoạt động đe dọa hoạt động kinh tế hợp pháp của các quốc gia ven biển, làm xói mòn lòng tin, gây căng thẳng và tác động bất lợi đến môi trường hòa bình, ổn định chung ở khu vực. Các Bộ trưởng EAS nhấn mạnh lại tầm quan trọng của duy trì hòa bình, an ninh, ổn định, an toàn và tự do hàng hải, hàng không trên Biển Đông, không quân sự hóa, không có hành động làm phức tạp tình hình, đơn phương thay đổi nguyên trạng, giải quyết hòa bình các tranh chấp theo luật pháp quốc tế, nhất là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS 1982). Các nước cũng nhấn mạnh mọi đòi hỏi chủ quyền cần phải dựa trên các cơ sở pháp lý của luật pháp quốc tế, không đồng tình với các hành động gây o ép để khẳng định đòi hỏi chủ quyền.
Phát biểu tại Hội nghị, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh chia sẻ đánh giá của các nước về vai trò và vị trí quan trọng của EAS trong cấu trúc khu vực, nhất là trong bối cảnh những chuyển động phức tạp, khó lường của tình hình đang đặt ra những yêu cầu, đòi hỏi ngày càng cao đối với EAS. Phó Thủ tướng ủng hộ các nỗ lực tăng cường vai trò của nước Chủ tịch EAS, đồng thời cũng là Chủ tịch ASEAN, ASEAN+3 và Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), gia tăng quan hệ gắn kết, bổ trợ lẫn nhau giữa các cơ chế này. Phó Thủ tướng cho rằng hợp tác biển và kết nối là hai lĩnh vực mà các nước tham gia EAS có tiềm năng, phù hợp với quan tâm và nhu cầu hợp tác ở khu vực cần được tiếp tục đẩy mạnh. Về tình hình Biển Đông, tiếp theo những quan ngại được các nước EAS bày tỏ tại Hội nghị, Phó Thủ tướng chia sẻ thêm về các hoạt động đơn phương vi phạm chủ quyền và lợi ích hợp pháp của các nước ven biển, khẳng định lại Việt Nam có đầy đủ cơ sở lịch sử và pháp lý đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Phó Thủ tướng nhấn mạnh lại lập trường nguyên tắc của ASEAN về Biển Đông, qua đó, kêu gọi tăng cường lòng tin, không quân sự hóa, kiềm chế, không có hành động làm phức tạp tình hình, gia tăng căng thẳng, không đe dọa sử dụng vũ lực hoặc sử dụng vũ lực, tuân thủ nghiêm túc luật pháp quốc tế và UNCLOS 1982, thực hiện nghiêm túc Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế.