Một trong những đóng góp của cựu Thủ tướng Malaysia Mahathir trong thời gian cầm quyền chính là việc Chính phủ nước này đã tiến hành rà soát và cương quyết hủy hoặc điều chỉnh lại các dự án đầu tư hạ tầng của Trung Quốc vốn được triển khai hòa nhoáng từ giai đoạn trước.
Malaysia sẵn sàng hủy bỏ dự án TQ gây bất lợi
Thủ tướng Malaysia Mahathir từng nói thẳng thừng rằng ông muốn hủy bỏ 3 dự án nhiều tỷ USD với Trung Quốc. Năm 2019, theo chỉ đạo của ông, Bộ Tài chính Malaysia đã kêu gọi ngừng 3 dự án này. Cả 3 dự án, với tổng trị giá trên 22 tỷ USD, đều có sự tham gia của các công ty thuộc sở hữu của nhà nước Trung Quốc. Ông Mahathir còn tuyên bố rằng nếu không thể hủy bỏ các dự án này, thì Malaysia ít nhất sẽ tiếp tục ngừng các dự án đó đến khi nào thực sự cần thì mới triển khai. Công ty xây dựng giao thông (CC), nhà thầu Trung Quốc trong dự án đường sắt ERCL (dự án lớn nhất trong 3 dự án nói trên), đã bày tỏ lấy làm tiếc về việc đình chỉ dự án. Họ hối thúc Chính quyền của thủ tướng Mahathir “tôn trọng” hợp đồng mà chính quyền tiền nhiệm đã ký và cho rằng việc ngừng giữa chừng như thế này sẽ làm phát sinh thêm chi phí và gây thiệt hại cho dự án.
Các dự án này gồm Dự án Kết nối Đường sắt Bờ biển phía Đông (ECRL) trị giá 20 tỷ USD và 2 dự án đường ống trị giá 2,3 tỷ USD. Dự án ECRL có chiều dài 688km, kết nối Biển Đông (nằm ở bờ phía đông của bán đảo Malaysia) với các tuyến hàng hải chiến lược của Eo biển Malacca nằm ở phía Tây. Hai dự án còn lại gồm Dự án đường ống dẫn dầu dài 600km dọc theo bờ phía tây của phần lãnh thổ Malaysia Bán đảo và đường ống dẫn khí dài 662km ở Sabah, một bang của Malaysia. Cả ba dự án đều do các công ty quốc doanh Trung Quốc xây dựng. Riêng ERCL là một liên doanh lớn trong khuôn khổ sáng kiến “Vành đai và Con đường” (BRI) đầy tham vọng của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Đây là một dự án quan trọng và nhạy cảm vì liên quan trực tiếp đến BRI mà Trung Quốc đang dốc sức triển khai và muốn chứng tỏ là hiệu quả. Một dự án tiêu biểu như thế này mà thất bại sẽ ảnh hưởng đến uy tín của Đại dự án BRI. Tuy nhiên dự án ERCL đang bị Malaysia chỉ trích là bị đội chi phí lên quá nhiều so với dự toán ban đầu. Hiện dự án này có mức chi phí lên tới 20 tỷ USD – tăng 50% so với dự toán. Hợp đồng cho 3 dự án này đã được chính quyền của Thủ tướng Malaysia Najib Razak tiền nhiệm ký kết với Trung Quốc vào năm 2016. Cựu Thủ tướng Najib là người ủng hộ nhiệt thành cho sáng kiến Vành đai và Con đường của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Chính quyền Najib tiền nhiệm được cho là đã biết trước chi phí của dự án ECRL sẽ đội lên nhưng vẫn xúc tiến dự án. Hiện ông Najib đã bị điều tra với những cáo buộc tham nhũng. Ông đối mặt với khả năng bị đưa ra xét xử tại tòa.
Quyết tâm đáng khen của cựu Thủ tướng Mahathir
Từ khi nhậm chức hồi tháng 5/2018, Thủ tướng Mahathir đã chỉ trích một số dự án nhất định của Trung Quốc thực hiện trên lãnh thổ Malaysia vì cho rằng các dự án này không bảo đảm lợi ích cho đất nước của ông. Thủ tướng Mhathir bày tỏ quan điểm muốn đàm phán lại điều khoản của các dự án, kế cả khi các dự án đó đã đi vào giai đoạn thi công. Trong chuyến thăm Trung Quốc, ông Mahathir đã đưa ra vấn đề điều khoản không công bằng trong các dự án với Trung Quốc, tiến hành đàm phán chi phí của dự án ERCL và các dự án năng lượng nêu trên. Ngoài ra ông Mahathir cũng sẽ nêu ra vấn đề lãi suất cao của các khoản vay mà Trung Quốc dành cho Malaysia. Theo Malaysia, lãi suất của Trung Quốc cao hơn nhiều so với mức mà chính phủ các nước khác thường đi vay. Việc ngừng các dự án điểm của Trung Quốc và tuyên bố muốn xóa bỏ các dự án này có thể là chiến thuật đàm phán của chính phủ Malaysia khi họ biết Trung Quốc rất muốn ERCL thành công.
Cựu Thủ tướng Mahathir: Cú vấp của Sáng kiến “Vành đai và Con đường” tại Malaysia
Là một dự án khổng lồ đầy tham vọng, hứa hẹn mang lại lợi ích cho nhiều nước nếu thành công. Một số quan chức của Malaysia cho hay, bên cạnh việc kêu gọi hạ chi phí dự án, Malaysia cũng muốn có thêm công ty Malaysia và công nhân Malaysia tham gia các dự án này. Hiện khối nợ quốc gia khổng lồ của Malaysia đã lên tới con số 250 tỷ USD và Thủ tướng Mahathir muốn ưu tiên xử lý số nợ này. Việc cắt giảm các dự án Trung Quốc hoặc đàm phán được các điều khoản có lợi liên quan đến các dự án đó sẽ góp phần không nhỏ giúp Malaysia giảm bớt nợ nước ngoài. Hồi tháng 6/2018, Thủ tướng Mahathir đã đi thăm Nhật Bản nhằm đa dạng hóa các nguồn đầu tư nước ngoài chính. Trong bối cảnh cuộc chiến thương mại đang diễn ra giữa Mỹ và Trung Quốc, Malaysia không muốn bị kẹt ở giữa. Chính quyền của Thủ tướng Malaysia Mahathir muốn giảm nợ nước ngoài và giảm lệ thuộc vào Trung Quốc không chỉ về kinh tế mà còn cả chính trị, nhất là khi ở Malaysia đã có sẵn một cộng đồng người Hoa rất lớn và nắm nhiều huyết mạch kinh tế.
Tuy nhiên, có nhiều dấu hiệu muốn rời xa ảnh hưởng của Trung Quốc, Malaysia dưới thời Mahathir vẫn tỏ ra khéo léo về mặt ngoại giao. Bộ Tài chính Malaysia thông báo rằng các quyết định đình chỉ dự án nói trên liên quan trực tiếp tới các nhà thầu và điều khoản trong các thỏa thuận chứ không liên quan một nước cụ thể nào. Thủ tướng Mahathir lúc đó luôn bày tỏ quan điểm vẫn duy trì quan hệ tốt với Trung Quốc và hoan nghênh nước này đầu tư vào Malaysia, miễn là các dự án đó đem lại lợi ích cho Malaysia.