Để củng cố và nâng cao hơn nữa vị thế của bản thân trong khu vực, đặc biệt là trong bối cảnh Trung Quốc đang ngày càng đẩy mạnh các hoạt động lôi kéo các nước khác, Ấn Độ dưới thời Thủ tướng Narendra Modi buộc phải có những bước đi đúng đắn và khôn khéo, thúc đẩy mối quan hệ gắn bó và tốt đẹp với các nước láng giềng là một trong số đó.
Giới chuyên gia, học giả tại Ấn Độ cho rằng Chính quyền nước này đang có biện pháp hiệu quả để đối phó với sự trỗi dậy ảnh hưởng của Trung Quốc.
Một là, thắt chặt quan hệ với láng giềng.
Sáng kiến “Vành đai, con đường” (BRI) của Trung Quốc buộc Ấn Độ phải tìm cách có được quan hệ hữu hảo hơn với các nước láng giềng của mình và phù hợp với chính sách “Láng giềng trước tiên” của Thủ tướng Narendra Modi, bởi các nước nhỏ hơn ở Nam Á cũng tìm mọi cách để giành được lợi ích tối đa mà cuộc cạnh tranh giữa Bắc Kinh và New Delhi mang lại. Thế nhưng, khi Ấn Độ muốn tạo lập ảnh hưởng của mình đối với các nước này thì chính Ấn Độ sẽ thấy việc cạnh tranh với Trung Quốc và BRI là rất khó, bởi Bắc Kinh có ưu thế hơn nhiều về nguồn vốn thông qua các doanh nghiệp nhà nước của họ.
Kể từ khi tái đắc cử với chiến thắng vang dội hồi tháng 5/2019, Chính quyền Thủ tướng N.Modi đã tiến những bước dài nhằm thực hiện chiến lược tổng thể đã hoạch định cho đất nước Ấn Độ. Nổi bật nhất là sự kiện ông N.Modi rút lại cơ chế tự trị của Vùng Jammu và Kashmir vào ngày 5/8 nhằm củng cố sự thống nhất lãnh thổ của nước này, khiến đối thủ lâu nay của Ấn Độ là Pakistan vô cùng bức xúc. Và ngoài việc đưa ra quyết định hệ trọng đó, Chính quyền Thủ tướng N.Modi còn theo đuổi một đường hướng nữa trong chính sách toàn diện của mình: duy trì tầm ảnh hưởng khu vực. Gần đây, Ấn Độ đã tiếp cận các nước Maldives, Sri Lanka, Bhutan, Nepal và Bangladesh. Tuy nhiên, Trung Quốc lại sẵn sàng chi mạnh tay cho những dự án hạ tầng trong khu vực nằm trong BRI; vậy nên, Ấn Độ nhận thấy không thể lơ là khu vực xung quanh và ông Modi cần phải tập trung cao độ cho chính sách “Láng giềng trước tiên” của mình trong nhiệm kỳ hai.
Hai là, đấu tranh bảo về các đảo
Ngày 08/6/2019, Thủ tướng N.Modi đã tới thăm Maldives trong chuyến công du nước ngoài đầu tiên của mình sau khi tái đắc cử. Đảo quốc bé nhỏ này giáp với Ấn Độ về phía Tây Nam và nằm trên tuyến đường vận chuyển huyết mạch ở Ấn Độ Dương. Ông N.Modi muốn có quan hệ thân tình với đảo quốc này nhằm ngăn chặn cường quốc đối thủ là Trung Quốc tạo lập căn cứ giám sát theo dõi của họ ở đây, nhất là khi Trung Quốc ngày càng mở rộng sự hiện diện an ninh hàng hải của họ ở khu vực này và Maldives thì đã tham gia BRI. Về vấn đề tạo lập quan hệ gần gũi với Maldives, Ấn Độ hiện có lợi thế bởi ông Ibrahim Mohamed Solih đã được bầu làm Tổng thống Maldives. Kể từ khi nhậm chức (11/2018), ông Solih đã nỗ lực cải thiện quan hệ với Ấn Độ sau một thời gian quan hệ giữa hai nước có phần xấu đi dưới thời người tiền nhiệm là Tổng thống thân Trung Quốc Yameen Abdul Gayoom. Đảng Dân chủ Maldives của ông Solih chỉ trích Tổng thống tiền nhiệm Yameen làm phát sinh những khoản nợ khổng lồ để xây những công trình hạ tầng hoang phí như cầu Sinamale, trước đây có tên là cầu Hữu nghị Trung Quốc – Maldives. Bởi Maldives có vị trí địa chiến lược nên việc tăng cường hợp tác hàng hải với nước này luôn là ưu tiên hàng đầu của Thủ tướng N.Modi trong nhiệm kỳ hai. Trên thực tế, để theo dõi những hoạt động hàng hải ngày càng gia tăng của Trung Quốc trong khu vực, Ấn Độ đã khai trương một hệ thống radar giám sát bờ biển ở Maldives và đưa nước này vào mạng lưới giám sát chung cùng với Sri Lanka, Mauritius, Madagascar và Seychelles.
Ba là, cạnh tranh với các dự án BRI
BRI của Trung Quốc vươn tới Nam Á hoàn toàn có thể làm lung lay tầm ảnh hưởng của Ấn Độ trong khu vực. New Delhi đã cố gắng tái khẳng định ảnh hưởng của mình thông qua việc tăng cường cả đầu tư lẫn các nỗ lực ngoại giao. Nhưng đối với các nước láng giềng của Ấn Độ, khoản tiền Trung Quốc sẵn sàng chi cho các dự án hạ tầng tốn kém khó có thể cưỡng lại được. Với Pakistan, hành lang kinh tế Trung Quốc – Pakistan là dự án nền tảng của BRI. Tuyến đường kết nối Trung Quốc với biển Arập này sẽ khiến Bắc Kinh bớt phụ thuộc vào việc vận chuyển hàng hóa qua eo biển Malacca. Nepal, đất nước sát cạnh dãy Himalaya, đang xây dựng quan hệ hữu hảo với Trung Quốc để mở rộng hoạt động ngoại giao với các nước ngoài Ấn Độ. Trong khi đó, Bhutan lại phụ thuộc vào viện trợ của Ấn Độ. Nếu Trung Quốc và Ấn Độ điều thêm quân tới khu vực biên giới tranh chấp giữa Nepal và Bhutan, thì cuộc cạnh tranh giữa hai nước này sẽ leo thang. Với Bangladesh, Trung Quốc đã đề xuất một đề án hành lang hạ tầng chạy qua hai nước cùng với Ấn Độ và Myanmar để tạo thuận lợi cho tuyến đường tới cảng ở vịnh Bengal. Maldives và Sri Lanka đều nằm trên những tuyến đường hàng hải huyết mạch mà cả Ấn Độ và Trung Quốc đều quan tâm, nên cả hai đều muốn tạo lập quan hệ chặt chẽ hơn với hai nước này.
Chính vì vậy, sau chuyến công du Maldives, Thủ tướng N.Modi lập tức tới Sri Lanka để gặp Tổng thống Maithripala Sirisena và Thủ tướng Ranil Wickremesinghe. Cũng giống như Maldives, Sri Lanka có vị trí quan trọng về mặt chiến lược do nằm trên tuyến đường nối Đông Nam Á với Trung Đông nhưng đông dân hơn nhiều vơi số dân 21 triệu người. Sau khi bước ra khỏi cuộc nội chiến kéo dài 26 năm vào năm 2009, Sri Lanka bắt tay vào công cuộc tái thiết đất nước và giành được rất nhiều vốn đầu tư từ Trung Quốc, đồng minh chủ chốt của Sri Lanka trong cuộc nội chiến thông qua BRI. Thế nên, những bước đi của Trung Quốc trong quan hệ với Sri Lanka khiến Ấn Độ hết sức quan ngại. Nhu cầu vốn để phát triển của Sri Lanka cũng khiến nước này đưa ra rất nhiều cơ hội để mời gọi Trung Quốc và Ấn Độ tranh giành hợp đồng đầu tư. Trên thực tế, Trung Quốc và Ấn Độ có những dự án đầu tư gần nhau ở Sri Lanka. Ví dụ ở cảng Colombo, Trung Quốc đầu tư 500 triệu USD vào dự án Ga hàng hóa quốc tế Colombo trong khi Ấn Độ và Nhật Bản lại liên doanh với Ban quản lý cụm cảng Sri Lanka để xây dựng Ga hàng hóa phía Đông. Ở Hambantota, bờ biển phía Nam của đảo quốc này, tập đoàn tư nhân Accord của Ấn Độ đã thắng thầu xây dựng một nhà máy lọc dầu trị giá 3,85 tỷ USD hồi tháng 3/2019, và đây là dự án đầu tư nước ngoài lớn nhất trong lịch sử nước này. Dự án cũng được tiến hành ở đúng thành phố mà Trung Quốc đầu tư dự án cảng cùng tên (thực chất là Sri Lanka cho Trung Quốc thuê đến năm 2116 để trả nợ). Và cũng giống như chiến lược đối với Maldives, Thủ tướng Modi sẽ tìm cách hợp tác với Sri Lanka để tăng cường giám sát các hoạt động hàng hải.
Bhutan và Nepal là hai nước vùng đệm quan trọng kẹp giữa Trung Quốc và Ấn Độ. Bhutan là đồng minh thân thiết nhất của Ấn Độ trong khu vực và là nước duy nhất ở Nam Á (trừ Afghanistan) có quan điểm rõ ràng về BRI. Và để Bhutan không phải cân nhắc việc ký kết tham gia các dự án đầy tham vọng của Bắc Kinh, ông N.Modi sẽ phải níu giữ vương quốc xa xôi này bên ngoài tầm với của Trung Quốc bằng cách đẩy nhanh các dự án phát triển hạ tầng của New Delhi ở đây. Theo đó, vấn đề thủy điện, một yếu tố quan trọng trong mối quan hệ Ấn Độ – Bhutan, nổi lên rõ nét trong cuộc hội đàm ngày 19/8 giữa Thủ tướng Ấn Độ N.Modi và người đồng cấp Bhutan Lotay Tshering. Trong chuyến công du này, ông N.Modi đã khánh thành nhà máy điện Mangdechhu trị giá 624 triệu USD mà New Delhi đã cấp vốn xây dựng kèm với lời hứa sẽ mua hết số điện mà nhà máy sản xuất nhưng không bán hết.
Cũng trong chuyến thăm Bhutan, ông N.Modi đã tới thăm RuPay, công ty thẻ tín dụng đã giúp người Ấn Độ ở nước ngoài giao dịch bằng đồng rupee và hỗ trợ Chính phủ Ấn Độ thúc đẩy nền kinh tế kỹ thuật số vốn đầy tiềm năng. Ở châu Á hiện nay, Singapore, Bahrain và Các tiểu vương quốc Arập (UAE) đã tham gia RuPay. Vấn đề biên giới không chính thức được đề cập trong chuyến thăm đó của ông Modi, nhưng chắc chắn vẫn là mối quan tâm của ông sau vụ xung đột năm 2017 giữa quân đội Ấn Độ và Trung Quốc ở khu vực cao nguyên Doklam của Bhutan, khu vực mà phía Trung Quốc cũng nhận là của mình. Mục đích của ông Modi là bảo vệ Bhutan để đảm bảo nước này không nhân nhượng một tấc đất chủ quyền nào cho Bắc Kinh dù Trung Quốc và Bhutan có ngồi vào bàn đàm phán đi nữa.
Bốn là thắt chặt quan hệ với Nepal
Ngoại trưởng Ấn Độ Subrahmanyam Jaishankar cũng có chuyến công du tới Nepal vào ngày 21/8/2019 và có buổi làm việc với người đồng cấp Pradeep Kumar Gyawali và Thủ tướng Khadga Prasad Oli, người đồng thời cũng là lãnh đạo Đảng Cộng sản Nepal. Nepal là đất nước có 30 triệu dân và vị trí địa lý của nó đóng vai trò quan trọng trong việc định hình chính sách đối ngoại của nước này. Dãy núi Himalaya tạo thành bức tường ngăn cách nước này với vùng Tây Tạng, nhưng vùng đồng cỏ phía Nam ở Terai lại khiến việc chuyên chở hàng hóa và đi lại từ Nepal sang Ấn Độ từ nhiều thế kỷ nay trở nên khá rõ ràng. Ấn Độ vốn là bạn hàng quốc tế quan trọng nhất của Nepal. Với New Dehi, việc thắt chặt quan hệ ngoại giao với Kathmandu là nỗ lực dài lâu nhằm củng cố quan hệ đôi bên. Vụ xô xát biên giới kéo dài cả tháng kết thúc vào năm 2016 cũng khiến Nepal nghi ngờ rằng Ấn Độ muốn dùng ảnh hưởng kinh tế của mình để buộc nước này phải soạn thảo hiến pháp có lợi cho Ấn Độ. Vì thế, Thủ tướng Nepal khi đó Sharma Ol đã quay ra tìm kiếm quan hệ chặt chẽ hơn với Bắc Kinh và kết quả là Nepal cuối cùng quyết định tham gia BRI của Trung Quốc. Mặc dù hai nước tập trận chung lần đầu tiên vào năm 2017 và dãy Himalaya cũng khiến Nepal khó có thể kết nối cơ sở hạ tầng với Bắc Kinh nhưng Kathmandu sẽ tiếp tục hướng về phương Bắc nhằm giảm bớt phụ thuộc vào New Delhi.
Năm là thắt chặt quan hệ với Bangladesh
Là cầu nối giữa Ấn Độ và Myanmar, Bangladesh có vai trò thiết yếu trong chính sách Hướng Đông của Thủ tướng N.Modi nhằm thiết lập mối quan hệ kinh tế và an ninh bền vững hơn với các nước Đông Nam Á. Thế nhưng, Lãnh đạo Bangladesh đã ký các dự án nằm trong BRI trị giá 24 tỷ USD với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình từ năm 2016, khiến cho đất nước 164 triệu dân này nhiều khả năng sẽ phải chứng kiến cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa Ấn Độ và Trung Quốc trong thời gian tới, nhất là khi bà Hasina muốn theo đuổi mục tiêu đưa Bangladesh trở thành một trong những nước có mức thu nhập trung bình vào năm 2021. Trong khi Ấn Độ tiến hành hàng loạt dự án đầu tư nhằm tạo lập ảnh hưởng với các nước láng giềng của mình, thì một thách thức lớn vẫn còn đó: Sáng kiến đầy tham vọng của Trung Quốc đã tạo thêm cơ hội cho các nước xung quanh phát triển hạ tầng và vì vậy đe dọa vị thế nước lớn có tầm ảnh hưởng khu vực mà Ấn Độ đã có từ bấy lâu nay. Cả hai cường quốc đều phải đối mặt với những khó khăn nhất định bởi những tham vọng chiến lược của họ đều vấp phải những quan ngại của các nước láng giềng, nhất là Maldives và Sri Lanka. Những nước này lo ngại sẽ mất đất và chủ quyền vào tay những người hàng xóm lớn. Và vì Ấn Độ khó sánh được với Trung Quốc về nguồn vốn bởi các tập đoàn nhà nước khổng lồ của Trung Quốc hoàn toàn có thể chịu lỗ nhằm giúp Bắc Kinh đạt được mục tiêu chiến lược, nên New Delhi sẽ phải tìm ra giải pháp hiệu quả nhằm thu hút về phe mình những nước xung quanh tuy nhỏ nhưng có tầm quan trọng chiến lược.