Đã có một bước ngặt mới trong cuộc giao tranh giữa Trung Quốc và Ấn Độ về vấn đề Sri Lanka. Quốc gia này vốn chỉ là một trong những quốc gia có sự cạnh tranh địa chính trị đang diễn ra giữa các gã khổng lồ châu Á.
Trung Quốc đã thực hiện một chiến lược chưa từng có đối với người Tamil ở vùng đất trung tâm Bán đảo Jaffna, nơi Ấn Độ từng là cường quốc truyền thống. Vào tháng 12, đại sứ Trung Quốc tại Sri Lanka, Thích Chấn Hoành, đã dành ba ngày để thăm khu vực Jaffna do Tamil kiểm soát, tiến hành điều mà nhà phân tích chính trị Ấn Độ Shrey Khanna gọi là “quyền lực mềm”. Một nhà phân tích rủi ro Sri Lanka giấu tên cho biết: “Khu vực này luôn nằm ngoài giới hạn đối với người Trung Quốc nên chuyến thăm đã được thực hiện với sự chúc phúc của chính phủ [Sri Lanka].”
Để hiểu lý do tại sao sáng kiến này của Trung Quốc nhằm mở rộng ảnh hưởng của mình ra ngoài đa số nói tiếng Sinhalese, tập trung ở phía nam của hòn đảo, gióng lên hồi chuông cảnh báo an ninh ở New Delhi, hãy nhìn sang bang Tamil Nadu, miền nam của Ấn Độ, chỉ cách 40 km tại điểm gần nhất giữa Hai nước. Bang này là nơi sinh sống của gần 70 triệu người Tamil có mối quan hệ chặt chẽ về ngôn ngữ, tôn giáo và văn hóa với khu vực Jaffna, nơi có nhiều người trong số khoảng bốn triệu người Tamil sinh sống tại Sri Lanka. Nỗi lo lâu nay của New Delhi là Sri Lanka, mà Ấn Độ theo truyền thống coi là một phần “sân sau chiến lược” của mình, có thể trở thành tiền đồn quân sự của Trung Quốc.
Trong chuyến thăm của mình, ông Thích đã mặc một chiếc dhoti trắng viền vàng và để ngực trần theo nghi thức của người Hindu Tamil để cúng dường tại một ngôi đền nổi tiếng ở địa phương. Ông cũng phân phát đồ cứu trợ Covid-19 và ngư cụ cho ngư dân Tamil, những người này đã phàn nàn ngư dân Ấn Độ đang săn trộm trong vùng biển của họ.
Được hộ tống bởi quân đội Sri Lanka, ông Thích đi thuyền đến Cầu Adam, hoặc Ram Setu như người Ấn Độ gọi tên. Đó là một chuỗi các bãi cạn đá vôi mà cho đến thế kỷ 15 được cho là đã đóng vai trò như một cầu nối đất liền giữa các quốc gia. Nhiều người theo đạo Hindu tin rằng nó được xây dựng bởi chúa Ram của đạo Hindu. Nhìn chằm chằm ra biển, ông Thích có lúc hỏi những quan chức đi cùng rằng ông đang hướng mặt về Ấn Độ phải không?
N. Sathiya Moorthy , một thành viên quan trọng của Tổ chức tư vấn Nghiên cứu Quan sát Ấn Độ: chuyến thăm của Thích đến Sri Lanka, điểm gần biên giới Ấn Độ nhất là “nhằm mục đích khiêu khích New Delhi, về mặt chiến lược và chính trị, do Ấn Độ có vấn đề sắc tộc nhạy cảm với Tamil.
Moorthy cho hay “Thông điệp rất rõ ràng: tất cả các vị trí chiến lược mà Sri Lanka có chung với Ấn Độ … đều nằm trong tầm tay của Trung Quốc”.
Thời báo Chủ nhật của Sri Lanka đã nhận xét trong một bài xã luận: “Việc Trung Quốc muốn trở thành kẻ kích động khiêu khích đối với ‘một quốc gia khác’ [Ấn Độ] là điều hiển nhiên.”
Ông Thích bác bỏ những gợi ý về bất kỳ dư âm chính trị nào đối với chuyến thăm của mình và nói rằng, với tư cách là đại sứ, ông ấy muốn đi thăm tất cả các vùng của đất nước và chỉ vì đại dịch đã khiến ông không thực hiện được điều này trước đó.
Việc Trung Quốc tiếp cận người Tamil dường như càng đáng chú ý hơn đối với một số nhà quan sát vì chính Bắc Kinh đã cung cấp sự giúp đỡ không thể thiếu trong việc trang bị và tài trợ cho quân đội Sri Lanka để đánh bại cuộc nổi dậy kéo dài 26 năm của những người Tamil ly khai vào năm 2009. Sau khi cuộc nội chiến tàn khốc kết thúc ở Năm 2009, chính phủ do Sinhalese lãnh đạo bị xa lánh vì những cáo buộc vi phạm nhân quyền. Sri Lanka quay sang Trung Quốc để được hỗ trợ tài chính và tái thiết và trong thập kỷ qua, Trung Quốc là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất của Sri Lanka.
Sri Lanka, một quốc gia có chính sách đối ngoại không nhất quán, từ lâu đã có quan hệ thân thiết với Trung Quốc. Colombo ngay từ đầu đã công nhận chính phủ Cộng sản của Mao Trạch Đông sau cuộc cách mạng Trung Quốc. Năm 2022 đánh dấu kỷ niệm 65 năm quan hệ ngoại giao và vào tháng 01, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị đã đến thăm Colombo để đánh dấu sự kiện này.
Trung Quốc coi Sri Lanka là trụ cột trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng chương trình Vành đai và Con đường và nước này đã cung cấp các khoản vay hàng tỷ đô la cho các dự án của Sri Lanka, bao gồm cảng biển, sân bay, thành phố cảng, đường cao tốc và nhà máy điện. Nhưng với tư cách là nước láng giềng địa lý gần nhất , Ấn Độ cũng có quan hệ chặt chẽ với Sri Lanka và các nước này luôn vin vào cái “ mối quan hệ văn hóa và ngôn ngữ” này.
Lấy lòng cả hai
Sri Lanka cũng có cách tiếp cận mềm mỏng với cả Trung Quốc và Ấn Độ. Cùng thời điểm Sri Lanka chấp thuận chuyến thăm của Ông Thích tới Jaffna, thì Colombo lại bận rộn với việc làm hài lòng New Delhi, như một phần nhằm tránh vỡ khoản nợ khổng lồ đã tích tụ từ năm 2007.
Vì Sri Lanka, mà New Delhi đã thực hiện khoản hoán đổi tiền tệ trị giá 400 triệu đô la Mỹ, cho phép trả chậm khoản vay trị giá 509 triệu đô la và cấp hạn mức tín dụng 500 triệu đô la Mỹ để nhập khẩu nhiên liệu từ Ấn Độ. Ngoại trưởng Ấn Độ S. Jaishankar “tái khẳng định” rằng Ấn Độ sẽ “là một đối tác kiên định và đáng tin cậy”.
Cuối ngày thứ Năm, tờ The Hindu của Ấn Độ đưa tin Bộ trưởng Ngoại giao Sri Lanka GL Peiris sẽ bắt đầu chuyến thăm ba ngày đến New Delhi vào Chủ nhật để cấp hạn mức tín dụng 1 tỷ đô la Mỹ để tài trợ nhập khẩu thuốc và thực phẩm từ Ấn Độ dự kiến sẽ thông qua vào tuần đầu tiên của tháng Ba. Ngân hàng trung ương Sri Lanka cho biết Colombo cũng đang đàm phán với Bắc Kinh để được giúp đỡ. Bộ trưởng Bộ Tài chính Basil Rajapaksa cho biết hòn đảo, nơi có tình trạng kinh tế trầm trọng hơn do sự sụp đổ của ngành du lịch trong đại dịch, sẽ cần 30 tỷ USD để nhập khẩu và trả nợ vào năm 2022.
Ấn Độ không có đủ tiềm lực để giải cứu hòn đảo khỏi điều mà Citigroup đã nhấn mạnh là nguy cơ “ bất ổn trong tương lai”.
Khanna, một nhà phân tích của Viện nghiên cứu Takshashila cho biết: “Chúng tôi sẽ không thể so sánh đồng tiền này (Nhân dân tệ của Trung Quốc) với đồng tiền kia . Nhưng sự giúp đỡ của Ấn Độ vào tháng Một đến đúng lúc khi một trái phiếu trị giá 500 triệu USD đáo hạn, khoản thanh toán lớn đầu tiên đến hạn vào năm 2022 được Fitch Ratings chốt ở mức 6,9 tỷ USD. Các hạn mức tín dụng cho thực phẩm và nhiên liệu của Ấn Độ là rất quan trọng vì dự trữ ngoại hối đã giảm xuống chỉ đáp ứng được hàng tuần nhập khẩu.
Trong nhiều năm, bất cứ khi nào Sri Lanka tìm đến Trung Quốc để được giúp đỡ, Bắc Kinh thường nói đồng ý. Vào tháng 12, Sri Lanka đã thực hiện một giao dịch hoán đổi tiền tệ trị giá 1,5 tỷ USD với Trung Quốc, được đưa ra vào năm trước. Tuy nhiên, Trung Quốc gần đây đã ít phản ứng hơn với những lời kêu gọi của Sri Lanka. Các nhà cho vay Trung Quốc gần đây đã áp dụng các biện pháp phanh cho các nước nghèo hơn ở châu Phi vay khi rủi ro vỡ nợ tăng cao. (Chính phủ Sri Lanka, do Tổng thống Gotabaya theo chủ nghĩa dân tộc chủ nghĩa cứng rắn lãnh đạo Rajapaksa , đang phản đối mạnh mẽ lời khuyên của các nhà kinh tế và thậm chí cả các thành viên nội các của chính ông để tìm kiếm gói cứu trợ thứ 17 của IMF để giải quyết cuộc khủng hoảng nợ khi mà các biện pháp thắt lưng buộc bụng không được ưa chuộng).
Thật không may, đã có một số xích mích giữa Colombo và Bắc Kinh. Một vấn đề là liên quan đến phân bón hữu cơ do Trung Quốc gửi đến Sri Lanka sau khi Colombo đột ngột chuyển sang chính sách nông nghiệp “chỉ hữu cơ” – rồi, nước này lại hủy bỏ chính sách đó, điều này gây tai hại cho nông dân. Colombo cáo buộc phân bón của Trung Quốc bị nhiễm bẩn và từ chối thanh toán. Sau đó, nó chuyển sang Ấn Độ, nơi đã điều động các máy bay không quân để cung cấp phân bón thay thế . Bắc Kinh đã đánh trả bằng cách đưa vào danh sách đen một ngân hàng Sri Lanka do nhà nước điều hành và bắt đầu tố tụng lên trọng tài. Trung Quốc cũng thua thiệt khi Sri Lanka hủy bỏ dự án năng lượng tái tạo trị giá 12 triệu USD ở các đảo phía bắc nước này, vốn đã được ký kết với các công ty Trung Quốc vào tháng 1 năm 2021. Ấn Độ đã phản đối mạnh mẽ dự án này vì nó nằm sát biên giới với Ấn Độ.
Theo một nhà phân tích người Ấn độ: một chiến thắng khác của Ấn Độ là thỏa thuận với Sri Lanka, một phần trong gói viện trợ tài chính, nhằm tái phát triển khu cảng dầu Trincomalee ở bờ biển phía đông , nằm trên tuyến đường vận chuyển giữa các nhà xuất khẩu dầu vùng Vịnh và các khách hàng châu Á. Thỏa thuận về cung cấp nhiên liệu cho Đồng minh trong Chiến tranh thế giới thứ hai phải được hoàn tất , điều này cho thấy Colombo đã nhận ra vai trò chiến lược của Ấn Độ trong khu vực.
Sri Lanka cũng vừa đưa ra “chiến lược quốc gia” cho Ấn Độ với mục tiêu tích hợp cái mà nước này gọi là nền kinh tế “mỏng manh” với nền kinh tế Ấn Độ, tập trung vào 8 lĩnh vực, bao gồm năng lượng, nhà máy lọc dầu, cảng và CNTT. “Ý tưởng của chúng tôi là tích hợp nền kinh tế của chúng tôi vào nền kinh tế Ấn Độ để đôi bên cùng có lợi”, đặc phái viên của hòn đảo nói với The Economic Times . Colombo cũng đặt mục tiêu mở rộng hợp tác chiến lược, quốc phòng và an ninh Ấn Độ Dương giữa Sri Lanka và Ấn Độ, theo tài liệu chiến lược.
Động thái mở rộng phạm vi tiếp cận của nước này được đưa ra khi mà làn sóng trong nước phản đối mạnh mẽ đối với các khoản vay của Trung Quốc cho loạt các dự án cơ sở hạ tầng lớn của sáng kiến vành đai và con đường. Chúng bao gồm một trung tâm thương mại bên bờ biển trị giá 15 tỷ đô la Mỹ, nhằm trở thành một trung tâm tài chính quốc tế ngoài khơi đang được xây dựng ở Colombo, và một cảng và sân bay đã hoàn thành ở Hambantota , được nhiều người xem như những con voi trắng thương mại. Đáp lại những lời chỉ trích, ông Thích nói “Tôi không nghĩ quan hệ của chúng ta sẽ được nâng đến một tầng cao như vậy.”
Có những lo lắng rằng Colombo thiếu tiền mặt có thể không đủ khả năng thanh toán và nó sẽ phải đối mặt với số phận tương tự như cảng Hambantota . Khi chính phủ không thể thanh toán, họ đã giao cảng theo hình thức hoán đổi nợ thành vốn chủ sở hữu cho Bắc Kinh trong 99 năm, tạo cho Trung Quốc một đòn bẩy trên con đường chiến lược mà Ấn Độ lo ngại, rằng Bắc Kinh có thể chiếm lấy để sử dụng cho mục đích quân sự.
Những người chỉ trích sự giúp đỡ của Trung Quốc đối với Sri Lanka cho rằng Bắc Kinh đã tạo ra một cái bẫy nợ cho hòn đảo này, đưa ra những khoản tiền dễ dàng cho các dự án bất khả thi với mục đích giành quyền kiểm soát tài sản. Nhưng dữ liệu của ngân hàng trung ương cho thấy Sri Lanka, quốc gia có thảm họa ngoại hối ngày càng trầm trọng hơn là do đại dịch đã phá hủy ngành du lịch quan trọng của nước này, nợ Trung Quốc 3,5 tỷ USD vào cuối năm 2020, không bao gồm các khoản vay từ các doanh nghiệp nhà nước, chỉ ít hơn khoản nợ với Nhật Bản một chút. Trung Quốc là chủ nợ lớn thứ tư của Sri Lanka.
Quỹ vì hòa bình quốc tế Carnegie đã kết luận trong một nghiên cứu năm 2020 rằng Trung Quốc không tạo ra “bẫy nợ” cho Sri Lanka mà là Colombo có “một vấn đề tổng thể về quản lý nợ”. Tổ chức tư vấn Chatham House có trụ sở tại London cho biết trong một báo cáo khác vào năm 2020 rằng ở Sri Lanka và Malaysia, “hai nạn nhân được trích dẫn rộng rãi nhất” của “chính sách ngoại giao bẫy nợ” của Trung Quốc, cho các dự án vành đai và con đường gây tranh cãi nhất, “là do chính hai nước này đã tự theo đuổi các chương trình nghị sự nội địa của riêng họ ”.
Những thay đổi trong quan hệ giữa Colombo với Bắc Kinh, và giữa Colombo với New Delhi cho thấy “việc hoạch định chính sách đối ngoại ở Sri Lanka chưa được nhất quán; đây là hệ lụy hậu độc lập, diễn ra hầu hết ở các nơi trên toàn quốc”, chuyên gia quan hệ quốc tế Sri Lanka, Uditha Devapriya trên tạp chí The Diplomat cho hay.
T.P