Sau cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào Ukraina ngày 24/2, chính quyền Bắc Kinh đã tiến hành một chiến dịch tuyên truyền chống lại cộng đồng quốc tế, trong đó có Đài Loan, nhưng kết quả lại hoàn toàn ngược lại.
Sau cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào Ukraina ngày 24/2, chính quyền Bắc Kinh đã tiến hành một chiến dịch tuyên truyền chống lại cộng đồng quốc tế, liên tục cho rằng Mỹ và NATO đã kích động xung đột giữa Nga và Ukraina; đồng thời, họ cũng phát động một cuộc chiến thông tin chống lại Đài Loan, hy vọng sẽ khơi dậy sự nghi ngờ của người dân Đài Loan về sự không đáng tin cậy trong các cam kết an ninh của Mỹ. Truyền thông nhà nước Trung Quốc cũng đang sử dụng những người nổi tiếng trên mạng Đài Loan để tuyên truyền hình ảnh chính phủ Trung Quốc chăm sóc đồng bào Đài Loan ở nước ngoài về vấn đề di tản. Một số nhà phân tích cho rằng, tuyên truyền di tản của Trung Quốc đối với Đài Loan không những không đạt được mục đích mà còn bị một số người dân Trung Quốc chỉ trích vì việc chính phủ Trung Quốc chậm trễ trong việc di tản.
Kể từ sau chiến tranh Nga-Ukraina, Chính phủ Trung Quốc chưa bao giờ gọi hành động của Nga là “xâm lược”, cũng không lên án chính quyền Matxcơva như hầu hết các nước đã làm. Một mặt, các quan chức cáo buộc rằng quyết định của chính phủ Hoa Kỳ về việc mở rộng về phía đông của NATO “có liên quan trực tiếp đến cuộc khủng hoảng Ukraina” ; mặt khác, họ cũng nhấn mạnh rằng Trung Quốc luôn tôn trọng lập trường khách quan và công bằng trong vấn đề Ukraina, khuyến khích hòa bình và thúc đẩy các cuộc đàm phán.
Ngoài tuyên truyền quốc tế rằng lập trường của Trung Quốc là khách quan và công bằng, đổ lỗi cho Mỹ và NATO về cuộc chiến giữa Nga và Ukraina, các chuyên gia nghiên cứu chiến dịch thông tin sai lệch của Trung Quốc cho rằng, Bắc Kinh không quên sử dụng cuộc khủng hoảng này để phát động cuộc chiến thông tin chống lại Đài Loan, thúc đẩy lập luận rằng cam kết của Hoa Kỳ đối với Đài Loan là không đáng tin cậy.
Trung Quốc thực hiện tuyên truyền hoài nghi Hoa Kỳ chống lại Đài Loan
Ông Nick Monaco là giám đốc đổi mới và giám đốc nghiên cứu Trung Quốc tại Miburo, một cơ quan nghiên cứu độc lập chuyên về thông tin sai lệch, đã tập trung vào chiến dịch thông tin sai lệch của Nga trong cuộc chiến Ukraina, cũng như truyền thông nhà nước Trung Quốc lặp lại các cáo buộc của Nga về việc Mỹ vận hành một “phòng thí nghiệm sinh học” ở Ukraina.
Trong một cuộc phỏng vấn với VOA, ông Monaco nói rằng việc kích động người Đài Loan đặt câu hỏi về độ tin cậy của Hoa Kỳ luôn là trục chính trong cuộc chiến thông tin của Trung Quốc chống lại Đài Loan trong 5 đến 10 năm qua. Ví dụ, một vài năm trước, Đảng Cộng sản Trung Quốc đã sử dụng nhận xét của ông Vương Bính Trung (Wang Bingzhong), Chủ tịch Ủy ban Thanh niên của Tân Đảng (Đài Loan), để thúc đẩy lập luận rằng cam kết của Hoa Kỳ đối với Đài Loan là không đáng tin cậy.
“Đó không chỉ là những gì đang diễn ra ngay bây giờ, nói chung đó là điều họ muốn làm. Tôi sẽ nói rộng hơn rằng các phương tiện truyền thông nhà nước Trung Quốc sẽ hoàn toàn sử dụng cuộc khủng hoảng Ukraina như một phương tiện để thúc đẩy thông điệp mà họ muốn gửi đến Đài Loan, và tất nhiên đó là một cách để làm cho thông điệp mà họ gửi tới Đài Loan đáng tin cậy hơn”.
Một ví dụ được ông Monaco đề cập là việc chính phủ Trung Quốc chỉ trích chính phủ Đài Loan đã thổi phồng mức độ nghiêm trọng của cuộc khủng hoảng Ukraina, thậm chí theo chân Mỹ trong việc trừng phạt Nga. Đây là những phương pháp mà chính phủ Trung Quốc đã thử và kiểm chứng, mặc dù thật khó để nói việc lợi dụng cuộc khủng hoảng mới nhất này sẽ hiệu quả như thế nào, nhưng người dân Đài Loan đã thể hiện sự ủng hộ mạnh mẽ đối với Ukraina, và họ cũng nhận ra những điểm tương đồng giữa Ukraina và Đài Loan, có phần giống với việc Đài Loan ủng hộ các cuộc biểu tình chống dẫn độ ở Hồng Kông trước đây.
Chủ nghĩa hoài nghi
Ông Triệu Di Tường (Vincent Chao), cựu trưởng nhóm chính trị của văn phòng đại diện Đài Loan tại Hoa Kỳ, cũng nói với VOA rằng chiến dịch thông tin xuyên tạc của Trung Quốc chống lại Đài Loan có hai trục chính: một là muốn người dân Đài Loan không tin rằng Hoa Kỳ sẽ giúp bảo vệ Đài Loan trong trường hợp xảy ra xung đột ở eo biển Đài Loan, hai là muốn Đài Loan thỏa hiệp với Bắc Kinh về quan hệ hai bờ eo biển để tránh chiến tranh. Về hiệu quả, ông Triệu Di Tường nói rằng chính trị và truyền thông của Đài Loan rất phân cực, và không có những người làm trung tâm, vì vậy “những người tin thì sẽ tin, những người không tin thì sẽ không tin”.
Các học giả nghiên cứu chủ nghĩa độc tài kỹ thuật số cho biết chính quyền Bắc Kinh cũng đã sử dụng phương tiện truyền thông trong nước của mình trong những năm gần đây, quân đội mạng và các “tiểu phấn hồng” (những người bảo vệ quan điểm của chính phủ Trung Quốc và những người theo chủ nghĩa dân tộc) đã tham gia vào một cuộc chiến nhận thức về “chủ nghĩa hoài nghi” chống lại Đài Loan. Ví dụ, liên kết Ukraina với Đài Loan, thúc đẩy lập luận rằng sự hỗ trợ của Hoa Kỳ đối với Đài Loan là không đáng tin cậy.
“Tôi nghĩ rằng chính phủ Trung Quốc, hoặc toàn bộ môi trường dư luận trực tuyến mà ĐCSTQ đã tạo ra trong vài năm qua, là điều rất hiển nhiên, miễn là có tiếng nói chính thức, cho dù đó là tiểu phấn hồng hay đội quân mạng của chính phủ, họ sẽ luôn đi theo hướng này để tuyên truyền cho chính phủ Trung Quốc”.
Dư luận Trung Quốc chỉ còn lại một tiếng nói
Ông Phổ Lân (Pu Lin), một nghiên cứu sinh đang nghiên cứu về chủ nghĩa độc tài kỹ thuật số và mặt trận thống nhất quốc tế của Trung Quốc, hay còn gọi là “tuyên truyền đối ngoại vĩ đại”, tại Viện Khoa học Chính trị thuộc Đại học Tulane, cho biết trong một cuộc phỏng vấn với VOA rằng trong cuộc chiến Nga-Ukraina, khi các tiểu phấn hồng trên mạng hay các phương tiện truyền thông trực tuyến bắt đầu lên tiếng, các nhận xét trên mạng nội bộ của Trung Quốc sẽ là một chiều ủng hộ quan điểm chính thức của Trung Quốc. Tất nhiên, chính phủ Trung Quốc cũng sẽ sử dụng biện pháp kiểm duyệt để trấn áp và đàn áp những tiếng nói không đồng tình với lập trường của ĐCSTQ, và về lâu dài, mọi người có thể thấy rằng chỉ còn lại một tiếng nói trong môi trường trực tuyến và dư luận Trung Quốc.
Ông Phổ Lân đến từ Đài Loan cho biết, trong cuộc chiến giữa Nga và Ukraina, mặc dù không chắc chắn liệu những tiểu phấn hồng này nhận được chỉ thị chính thức từ quan chức Trung Quốc hay tự phát, nhưng những tài liệu tuyên truyền mà họ đã đăng trên Internet, chẳng hạn như Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky chạy trốn khỏi Kiev vào thời điểm đầu tiên sau khi chiến tranh nổ ra, đã được họ tổng hợp và giải thích bằng cách sử dụng các tư liệu từ các nguồn không rõ nguồn gốc. Vì những thông tin này bằng tiếng Trung nên có thể dễ dàng chuyển tiếp đến các phương tiện truyền thông trực tuyến của Đài Loan, nơi nó sẽ được người dùng Internet và cư dân mạng Đài Loan xem.
Tuyên truyền của Trung Quốc về việc sơ tán người dân Đài Loan phản tác dụng
Ông Phổ Lân và một số người bạn khác, Andrew Devine, Trần Bách Hoành (Chen Baihong) và Lâm Bỉnh Hựu (Lin Bingyu), những người từng làm việc tại Hội đồng An ninh Quốc gia ở phủ tổng thống Đài Loan và Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia, một cơ quan tư vấn của Bộ Quốc phòng, trong một bài báo trên trang web của tạp chí Diplomat ngày 6/3, đã đề cập đến hoạt động sơ tán của chính phủ Trung Quốc ở Ukraina, và chỉ ra rằng chiến dịch thông tin sai lệch của Trung Quốc chống lại Đài Loan trong cuộc chiến Nga-Ukraina đã phản tác dụng. Thay vì đạt được hiệu quả của việc tuyên truyền và bảo vệ công dân Trung Quốc ở nước ngoài, nó đã thu hút sự chỉ trích về việc sơ tán của Trung Quốc ở Ukraina là quá chậm trễ.
Bài báo đề cập đến ông Lâm Duy Cương (Lin Weigang), một người nổi tiếng trên mạng Đài Loan sống ở Trung Quốc, đã đăng một video trên kênh “Ganggang from Treasure Island”, hoan nghênh cách làm của chính phủ Trung Quốc trong việc đưa các công dân Đài Loan ở nước ngoài có thẻ Đồng hương Đài Loan vào thông báo sơ tán. Đoạn video lan truyền trên mạng xã hội Trung Quốc và Đài Loan, sau đó được đăng lại trên phương tiện truyền thông nhà nước Trung Quốc, nhưng nó không được coi là thành công trong chiến dịch công khai của Bắc Kinh. Thay vào đó, nó gây ra tác dụng ngược đối với những công dân Trung Quốc, những người chỉ trích chính phủ Trung Quốc đã quá chậm chạp trong việc sơ tán công dân của mình.
Ông Phổ Lân nói rằng kể từ năm 2000, chính phủ Trung Quốc thường sử dụng tuyên truyền đồng thời trong các đợt cứu trợ và sơ tán thiên tai ở nước ngoài để đáp lại những lời chỉ trích của công dân Trung Quốc về việc chính phủ không cung cấp hỗ trợ khẩn cấp kịp thời hoặc không hiệu quả trong việc sơ tán công dân Trung Quốc. Chẳng hạn như việc sơ tán 36.000 người khỏi Libya vào năm 2011, điều này đã trở thành câu chuyện của bộ phim ‘Wolf Warriors 2’ (Chiến lang 2).
“Điều này có thể phản ánh rất rõ hình ảnh của các nhà ngoại giao được gọi là “sói chiến” của ĐCSTQ hiện nay, đặc biệt là ở nước ngoài. Khi người Trung Quốc ở nước ngoài, chỉ có chính phủ Trung Quốc mới có thể bảo vệ bạn, và sau lưng bạn là luận thuật của Trung Quốc, một đất nước mẹ hùng mạnh”, ông nói.
Đài Loan tăng cường ngăn chặn thông tin sai lệch
Tuy nhiên, ông Phổ Lân nói rằng kể từ khi cơn bão xảy ra ở Nhật Bản vào năm 2018, một nhà ngoại giao Đài Loan đã tự sát vì truyền thông Đài Loan đã đưa tin tức trên Internet của Trung Quốc rằng những người Đài Loan đã được giải cứu bằng một chiếc xe đặc biệt do Đại sứ quán Trung Quốc bố trí, nhưng sau đó người ta xác nhận đây là tin giả từ trang web ‘space.bilibili.com’ của Trung Quốc. Trong xã hội Đài Loan, cho dù đó là chính phủ, các nhóm công dân hay các tổ chức phi chính phủ, sẽ tăng cường giáo dục và nhắc nhở về tin tức hoặc các bài báo trực tuyến có tính xác thực không chắc chắn, và sử dụng tất cả các công cụ hiện có để đánh giá tính xác thực. Đặc biệt, về các sự kiện hoặc vấn đề có thể dẫn đến tranh chấp chính trị lớn, Chính phủ Đài Loan cũng đã rút ra một bài học và sẽ làm rõ điều này qua nhiều kênh khác nhau trong thời gian sớm nhất.
Ngoài ra, ông Phổ Lân cho biết có rất nhiều cơ quan kiểm tra thực tế ở Đài Loan và họ cũng sẽ làm rõ những tin tức giả mạo và thông tin giả đang lan truyền trên Internet. Nhưng ông nói, ngăn chặn tác động của thông tin sai lệch không phải là vấn đề mà chính phủ có thể giải quyết, nhưng chính phủ và xã hội dân sự có thể làm việc cùng nhau để từ từ giảm tác động này.
Phương tiện truyền thông nhà nước Trung Quốc, Thời báo Hoàn Cầu (Global Times) ngày 26/2 đưa tin, vào ngày thứ hai của ‘trận chiến’ giữa Nga và Ukraina, đại sứ quán Trung Quốc tại Ukraina đã bắt đầu cuộc điều tra 6.000 công dân Trung Quốc ở Ukraina để chuẩn bị cho việc sắp xếp sơ tán.
Những người nổi tiếng trên mạng ở Đại lục và Đài Loan khen ngợi cuộc di tản
Báo cáo cho biết đại sứ quán Trung Quốc đã đưa ra hai thông báo vào thứ Năm, và bắt đầu thu thập thông tin về công dân Trung Quốc địa phương để sắp xếp một chuyến bay sơ tán đặc biệt trong bối cảnh tình hình leo thang. Theo thông báo từ đại sứ quán, chỉ cần bạn có hộ chiếu Trung Quốc, Đặc khu hành chính Hồng Kông và Ma Cao, và giấy phép đi lại Đại lục cho công dân Đài Loan (giấy phép đồng hương Đài Loan), đều đủ điều kiện đăng ký sơ tán.
Tuy nhiên, ông Vương Cát Hiền (Wang Jixian), một công dân Trung Quốc bị mắc kẹt ở Odessa, Ukraina, đã đăng một đoạn video lên mạng chỉ trích việc Trung Quốc chậm di tản công dân của mình, các quan chức Trung Quốc im lặng khi Anh, Mỹ và các nước khác kêu gọi công dân của họ rời khỏi Ukraina vào đầu tháng Hai.
Trang web ‘space.bilibili.com’ của Trung Quốc ngày 25/2 đưa tin, đại sứ quán Trung Quốc tại Ukraina đã ban hành thông báo khẩn cấp về việc sơ tán công dân Trung Quốc vào sáng sớm cùng ngày, “một chàng trai Đài Loan phát hiện ra rằng , trong số những người trở về trên chuyến bay thuê có người Đài Loan với giấy chứng nhận đồng hương Đài Loan, điều này khiến anh cảm thấy như ‘ngay cả khi con không nghe lời, con vẫn là con của chúng ta’, đồng thời thốt lên rằng ‘đồng bào Đài Loan thực sự cần phải yêu thương mẹ của mình’”.
Theo báo cáo, một số phương tiện truyền thông Đài Loan cũng đưa tin về “các chuyến bay thuê của Trung Quốc để di tản công dân và đưa đồng bào Đài Loan về Đài Loan”, và nói, “Nhiều cư dân mạng trên đảo cảm ơn sự cứu giúp của đại lục, họ cũng cảm thấy rằng đại lục sẽ luôn chung tay giúp đỡ trong lúc khủng hoảng”.
Chiến tranh nhận thức chống lại Đài Loan làm gia tăng ác cảm
Theo truyền thông Đài Loan đưa tin, ông Lâm Duy Cương, người nổi tiếng trên mạng đã nhập cư đến Đông Hoản, Quảng Đông từ khi còn nhỏ và có giấy phép cư trú của Trung Quốc, và cũng đã tham gia đào tạo những người nổi tiếng Internet trẻ tuổi ở Đài Loan do Văn phòng các vấn đề Đài Loan của Quốc vụ viện Trung Quốc tổ chức, và thường quảng bá một gia đình ở cả hai bên bờ eo biển trên các nền tảng xã hội.
Hội đồng các vấn đề Đại lục của Đài Loan cho biết video của ông Lâm Duy Cương là cuộc chiến tranh nhận thức của Trung Quốc chống lại Đài Loan, với ý định lan truyền thông tin sai lệch với nội dung thao túng chính trị nhằm ảnh hưởng đến tinh thần của người dân Đài Loan.
Trước hành động gây hấn toàn diện của Nga đối với Ukraina, chính phủ Trung Quốc đã chỉ trích tuyên bố của Mỹ và truyền thông phương Tây thổi phồng mối đe dọa chiến tranh và lan truyền thông tin sai lệch bằng cách nói rằng chiến tranh có thể nổ ra bất cứ lúc nào.
Sau lưng là đất mẹ?
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Uông Văn Bân (Wang Wenbin) cho biết trong cuộc họp báo thường kỳ ngày 15/2 rằng phía Hoa Kỳ “thổi phồng mối đe dọa chiến tranh và tạo ra căng thẳng, có tác động nghiêm trọng đến sự ổn định kinh tế, xã hội trong nước và cuộc sống của người dân Ukraina, đồng thời tạo thêm lực cản cho các bên liên quan trong việc thúc đẩy đối thoại và đàm phán”. Ông nói rằng một số người ở Hoa Kỳ và phương Tây tiếp tục kích động và lan truyền thông tin sai lệch, điều này đã làm trầm trọng thêm sự ngờ vực và chia rẽ trên thế giới, và Trung Quốc hy vọng rằng “các bên liên quan” có thể ngăn chặn các thông tin sai sự thật.
Về vấn đề sơ tán công dân, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị cho biết tại cuộc họp báo ngày 7/3 về tình hình sơ tán công dân ở Ukraina. Sau khi tình hình Ukraina tiếp tục leo thang, Bộ Ngoại giao khai triển khẩn cấp bảo vệ lãnh sự sau khi tình hình leo thang ở Ukraina, tổ chức các hoạt động sơ tán khẩn cấp và nhanh chóng điều động một số máy bay thuê để đưa công dân ở Ukraina từ châu Âu trở về. Chính phủ Trung Quốc sẵn sàng tiếp tục hành động để đồng bào hải ngoại biết rằng “Các bạn có chúng tôi bên cạnh, và sau lưng các bạn là đất mẹ”.