Chiến lược “vùng xám” của Trung Quốc trên Biển Đông vẫn đang được thực hiện, với những diễn biến phức tạp và nhiều hình thức mới. Do vậy các quốc gia có tranh chấp về lãnh thổ, lãnh hải đang tích cực hợp tác để đối phó với con bài của ông láng giềng khổng lồ, lắm tham vọng và nhiều mưu kế.
Các nhà nghiên cứu sử dụng thuật ngữ “vùng xám” để ám chỉ một vùng biển trong trạng thái “bên miệng hố chiến tranh”. Vùng này do một quốc gia nào đó triển khai các hoạt động đe dọa, ức hiếp, gây sức ép, tạo ra môi trường bất ổn, cốt để hợp thức hóa những yêu sách trên biển.
Đương nhiên, Trung Quốc là quốc gia đã, đang tạo ra nhiều vùng xám nhất. Vì là vùng xám, vùng nhờ nhờ, nhàn nhạt cho nên không ai bỗng dưng vô cớ nổ súng. Thế là các “hàng xóm” đành phải tìm cách kết thân với nhau, chí ít cũng là hợp tác về quân sự, theo kinh nghiệm lâu đời “nuôi quân ba năm, đánh giặc một giờ”.
Cũng vì không thể vô cớ làm to chuyện sẽ trở nên là kẻ chủ động gây chiến, cho nên các nước/vùng lãnh thổ hiện có tranh chấp về biển đảo với Trung Quốc như Philippines, Việt Nam, Nhật Bản, Brunei, Malaysia, Đài Loan tìm cách hợp tác, tập trận chung. Họ cũng tạo nên một “cuộc chiến ngôn từ” khá uyển chuyển. Thí dụ, dùng các cụm từ: “xung đột phi quân sự, phi vũ lực, phi chính quy” (dưới ngưỡng chiến tranh), để “ngăn chặn những sự cố khó chịu”.
Một trong những cuộc tập trận gây “khó chịu” cho Trung Quốc là vào ngày 9/8, Lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines và Việt Nam sẽ lần đầu tiên tổ chức cuộc tập trận chung tại Vịnh Manila, thực hiện cam kết tăng cường hợp tác hàng hải.
Không chỉ tập trận với Việt Nam, Philippin cũng đã “tập trận lần đầu” với Nhật Bản. Cuộc tập trận diễn ra hôm 2/8. Lực lượng vũ trang Philippines tuyên bố hai nước đã tổ chức cuộc tập trận quân sự chung đầu tiên ở Biển Đông “nhằm tăng cường hợp tác khu vực và quốc tế cũng như hợp tác cùng nhau để đạt được một Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và cởi mở”. Hôm 7/8, Philippines khởi động cuộc tập trận chung trên biển và trên không kéo dài hai ngày với Mỹ, Canada và Úc.
Trước đó, hồi tháng 7/2024, Philippines và Việt Nam đã đệ trình riêng lên Liên hợp quốc các yêu sách về thềm lục địa mở rộng. Bản đệ trình đề nghị công nhận quyền của mỗi bên vượt ra ngoài vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý ở Biển Đông.
Vài ngày sau khi Hà Nội tuyên bố sẽ tổ chức cuộc tập trận chung đầu tiên của lực lượng bảo vệ bờ biển với Philippines, một máy bay quân sự không người lái của Trung Quốc đã bật thiết bị theo dõi khi bay gần bờ biển Việt Nam. Đây cũng là “lần đầu tiên” Bắc Kinh công khai tiến hành các hoạt động như vậy.
Đến nay đã hơn 10 năm Trung Quốc thiết kế cách tiếp cận “vùng xám” với các nước láng giềng. Họ dùng cách hợp tác giữa các tàu đánh cá, tàu tuần tra nghề cá, tàu cảnh sát biển và hải quân, làm xói mòn sự ổn định hiện có ở Biển Đông khiến cho tình hình ngày càng căng thẳng.
Như chiếc lò xo bị nén chặt, các nước láng giềng bắt đầu đoàn kết, phản công theo một chiến lược phù hợp. Trong đó cách phản công hiệu quả nhất là tăng cường hợp tác tuần tra chung giữa lực lượng bảo vệ bờ biển các nước.
Vì sao phải hợp tác? Vì không thể lấy trứng chọi đá. Xét từ mỗi một quốc gia, số lượng tàu thuyền của riêng mỗi nước đều không có cách nào so sánh được với Trung Quốc. Chỉ còn giải pháp duy nhất để chống lại sự xâm nhập của Trung Quốc vào vùng xám và dưới ngưỡng chiến tranh là sử dụng cái gọi là lực lượng dân quân, tàu đánh cá hoặc tàu tuần tra trên biển, cùng nhau hợp tác để ứng phó.
Manila không chỉ tăng cường hợp tác với các nước trong khu vực mà giang rộng vòng tay với bạn bề quốc tế. Hôm 4/8, Hai Bộ trưởng Quốc phòng Đức và Philippines đã gặp gỡ, đi đến thống nhất đẩy nhanh việc xây dựng thỏa thuận quốc phòng giữa hai nước. Hai bên cho rằng, cần hợp tác cụ thể, có hiệu quả về huấn luyện quân sự chung, mua bán vũ khí và chia sẻ thông tin an ninh. Hai bên cũng tiếp tục duy trì các cam kết về tự do hàng hải theo Công ước Liên hợp quốc về Luật biển.
Trở lại việc Việt Nam tham gia tuần tra chung Lực lượng bảo vệ bờ biển với Philippines cho thấy, Hà Nội và Manila ngầm thống nhất với nhau: “Ngoài hợp tác lực lượng cảnh sát biển còn có mặt trận hợp tác chung ở cấp độ pháp lý và luật pháp quốc tế”.
Nhìn rộng ra, Đài Loan và Nhật Bản cũng đã hợp tác tuần tra hàng hải cách đây không lâu. Mỹ và Đài Loan cũng đã có những cam ký kết tương tự. Vậy là, khi đối mặt với chiến lược quấy rối vùng xám trên biển của Trung Quốc, các nước liên quan đều sử dụng bản ghi nhớ hợp tác tuần tra hàng hải chung để hình thành một mặt trận thống nhất để ứng phó và chủ động trong mọi tình huống.
Vào tháng 4 năm nay, quân đội Mỹ đã lần đầu tiên triển khai hệ thống tên lửa tầm trung trên đảo Luzon trong cuộc tập trận chung Mỹ – Philippines. Xin thưa rằng, Luzong là đảo lớn nhất và đông dân nhất của Philippines. Đảo có diện tích lớn thứ 15 trên thế giới. Luzon nằm ở phía bắc của quần đảo Philippines, là trung tâm kinh tế và chính trị của Philippines. Thủ đô Manila nằm trên đảo này.
Tên lửa hành trình Tomahawk của Mỹ có thể vươn tới các khu vực ven biển phía đông nam của Trung Quốc và các khu vực nhạy cảm ở Biển Đông, trong đó có Eo biển Đài Loan. Đây là lần đầu tiên hệ thống này xuất hiện ở chuỗi đảo đầu tiên.
Rất nhiều những “lần đầu tiên” xuất hiện, mà trung tâm của các sự kiện là Philippines. Điều này báo hiệu cho những “lần sau” khi đầu xuôi đuôi lọt. Chiến lược “vùng xám” đang bị lung lay như cây non trước bão.
H.Đ