Từ ngày 16-20/12/2024, chiến hạm USS Savannah của Mỹ đã cập cảng Preah Sihanouk, dấu hiệu của sự tái khởi đầu quan hệ Hải quân Mỹ-Campuchia sau 8 năm gián đoạn. Giới phân tích và quan sát nhận định những diễn biến mới nhất này cho thấy đây là nỗ lực của Chính phủ Campuchia nhằm thích ứng với bối cảnh cạnh tranh ngày càng quyết liệt giữa Mỹ và Trung Quốc và việc cải thiện quan hệ với Mỹ có thể khiến Campuchia phát huy vai trò trong việc duy trì an ninh ở Biển Đông.
Ear Sophal, Phó trưởng khoa, trợ giảng tại Trường Quản lý Toàn cầu Thunderbird thuộc Đại học bang Arizona (Mỹ), nhận định sự trở lại của chiến hạm USS Savannah cho thấy chuyển biến đáng ghi nhận trong quan hệ Campuchia-Mỹ, tượng trưng cho nỗ lực tăng cường quan hệ song phương sau nhiều năm trắc trở. Ear Sophal đánh giá: “Chuyến thăm này rất quan trọng, nó phát đi tín hiệu cho thấy Mỹ sẵn sàng nối lại quan hệ với Campuchia ở cấp độ chiến lược. Và sự cởi mở của Campuchia có vẻ như hướng tới mục tiêu cân bằng quan hệ địa chính trị của nước này, trong bối cảnh không còn các khoản vay của Trung Quốc. Trong năm 2024 này, không ghi nhận dòng tiền từ Trung Quốc đổ sang Campuchia nữa”.
Đứng trước chiến hạm USS Savannah tại cảng Preah Sihanouk hôm 16/12, Đô đốc Samuel J. Paparo, Tư lệnh Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, nhấn mạnh: “Campuchia là quốc gia có biển và Campuchia có lãnh hải riêng. Campuchia có vùng đặc quyền kinh tế với các quyền độc lập. Xuất phát từ hiện thực đó, Campuchia có vai trò trong an ninh hàng hải, cũng như ở Biển Đông, tương tự các quốc gia ven biển khác”. Ông Paparo cho rằng: “Campuchia là thành viên của ASEAN. Chính sách của Mỹ đối với khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương nhấn mạnh vai trò trung tâm của ASEAN, thể hiện sự tôn trọng đối với ASEAN trên danh nghĩa một tổ chức quốc tế. Do đó, tất nhiên, câu chuyện ở đâu Mỹ có thể hợp tác được, chính là thông qua chủ quyền của Campuchia, theo góc nhìn phổ quát, góp phần duy trì an ninh hàng hải vì lợi ích chung của thế giới, cũng như ở Biển Đông”.
Trong thời gian ở Campuchia, Đô đốc Samuel J. Paparo đã có các cuộc gặp, thảo luận với các nhà lãnh đạo quân sự Campuchia, trong đó có Tướng Vong Pisen – Tổng tư lệnh Quân đội Hoàng gia Campuchia và Thủ tướng Campuchia Hun Manet. Tại cuộc họp báo hôm 17/12, Đô đốc Samuel J. Paparo cũng cho biết Mỹ tiếp tục chờ xem thái độ ứng xử của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) tại căn cứ hải quân Ream của Campuchia. Tuy nhiên, ông cho biết Mỹ tôn trọng quyết định hợp tác với Trung Quốc của Campuchia và vào thời điểm thích hợp, Mỹ có thể đến thăm Ream, để tìm hiểu kĩ hơn về các hoạt động của Trung Quốc ở nơi đó.
Theo Đô đốc Samuel J. Paparo, mọi chuyến thăm và hoạt động quân sự của Mỹ với Campuchia đều không nhằm đáp trả bất kỳ bên nào khác, chỉ là hoạt động giao thiệp thuần túy với người bạn có chủ quyền là Campuchia, nước đã tiếp nhận 27 tàu chiến của Mỹ kể từ năm 2007. Ông Paparo cho biết trong các cuộc gặp, hai bên đã trao đổi nội dung mở rộng hợp tác và nhận thức về các khu vực trên biển, cam kết tìm giải pháp trao đổi thông tin về các vùng biển và việc mở rộng các chương trình diễn tập quân sự, cũng như khả năng tái khởi động các cuộc tập trận quân sự chung từng tiến hành trước đây, đặc biệt là hoạt động tập trận quân sự trên không và cuộc diễn tập quân sự “Người gác đền Angkor”.
Tại cuộc gặp với Đô đốc Samuel J. Paparo, Tổng tư lệnh Quân đội Hoàng gia Campuchia – Tướng Vong Pisen đã đề nghị Mỹ xem xét khả năng nối lại các cuộc tập trận chung “Người gác đề Angkor” và “Thiên thần Thái Bình Dương” (Pacific Angel), cùng các phần việc khác như trao đổi thông tin phòng chống tội phạm xuyên quốc gia, tiếp tục tìm kiếm hài cốt của người Mỹ mất tích trên lãnh thổ Campuchia trong chiến tranh.
Trong một diễn biến khác, ngày 17/12/2024, sau cuộc gặp với bà Bridgette Walker, Đại biện lâm thời Đại sứ quán Mỹ tại Phnom Penh, Chủ tịch Thượng viện Hun Sen cho biết với sự trở lại của chính phủ Mỹ dưới thời Donald Trump, hy vọng trong thời gian tới, các lĩnh vực hợp tác giữa Campuchia và Mỹ sẽ được tăng cường và mở rộng hơn nữa. Những bài học cũ là kinh nghiệm để xác định quan hệ tương lai của hai quốc gia, đặc biệt là vấn đề xây dựng lòng tin Campuchia-Mỹ bằng cách xem xét nhiều ưu tiên hợp tác khác nhau, trong đó có lĩnh vực kinh tế và đầu tư. Sự hiện diện của chiến hạm USS Savannah tại Campuchia cũng thể hiện mối quan hệ tốt đẹp trong lĩnh vực quốc phòng và quân đội, bên cạnh các lĩnh vực hợp tác hiện có.
Việc tàu USS Savannah đến thăm Campuchia là kết quả của chuyến thăm Campuchia của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin hồi đầu tháng 6/2024. Trong chuyến thăm, Bộ trưởng Lloyd Austin trao đổi với Thủ tướng Hun Manet các lãnh đạo Campuchia về vấn đề hợp tác quốc phòng. Ông Lloyd Austin tuyên bố Mỹ sẽ nối lại việc đón sinh viên Campuchia theo học tại Học viện Quân sự West Point, trao đổi các chương trình trong lĩnh vực quân sự như các cuộc diễn tập chung về cứu hộ thảm họa, tiếp tục huấn luyện rà phá bom mìn, đối thoại về chính sách quốc phòng… Đây được xem là bước đi đầu tiên để giải quyết những khác biệt nhằm xây dựng lòng tin mạnh mẽ hơn giữa hai nước trên tinh thần đôi bên cùng có lợi.
Giới chuyên gia cho rằng sự trở lại của tàu chiến Mỹ là nỗ lực không thể phủ nhận của Campuchia nhằm khôi phục quan hệ Campuchia-Mỹ. Động thái này thể hiện sự điều chỉnh trong chính sách ngoại giao của Campuchia. Trong nhiều năm qua, giới quan sát nhận thấy Campuchia phụ thuộc nhiều vào sự hỗ trợ từ chính phủ Trung Quốc, vốn đã tuyên bố chung xây dựng cộng đồng chung vận mệnh với người dân Campuchia. Những diễn biến mới nhất trong quan hệ Campuchia-Mỹ là một phần trong nỗ lực của quốc gia Đông Nam Á này nhằm thể hiện rõ cách tiếp cận cân bằng hơn trong chính sách đối ngoại. Trong khi Campuchia vẫn là đồng minh sâu sắc với Trung Quốc về mặt kinh tế và chính trị, chuyến thăm của chiến hạm vào lúc này giúp thể hiện hình ảnh về tính trung lập trong mối quan hệ với các cường quốc khác. Thông qua việc chào đón chiến hạm USS Savannah, Campuchia đang phát đi tín hiệu với thế giới rằng họ không muốn bị coi là nằm dưới ảnh hưởng của mỗi Trung Quốc. Điều này rất quan trọng trong bối cảnh leo thang căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc.
Ông Ear Sophal, Phó trưởng khoa thuộc Đại học bang Arizona (Mỹ), chỉ ra 3 yếu tố khiến Campuchia thay đổi lập trường chính sách đối ngoại đối với Mỹ: một là, việc Campuchia phụ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc đã dẫn tới rủi ro cho nền kinh tế và chính trị, trong đó nguồn đầu tư từ Trung Quốc đang sụt giảm, cụ thể là việc đình chỉ các khoản vay trong năm 2024 này; hai là, sự quan tâm của quốc tế đối với căn cứ hải quân Ream đã làm dấy lên lo ngại về sự hiện diện quân sự của Trung Quốc, có thể buộc Campuchia phải triển khai thực hiện nhiều giải pháp để tái cam kết với Mỹ và các quốc gia láng giềng Đông Nam Á về tính trung lập của mình; ba là, có khả năng chính phủ mới của Hun Manet đang muốn thể hiện mình thông qua những quyết sách dựa trên bối cảnh tình hình thực tế, đồng thời tỏ ra cởi mở hơn trong mối quan hệ với phương Tây nhằm củng cố vị thế của Campuchia trên trường quốc tế.
Giới phân tích nhận việc cải thiện quan hệ Campuchia-Mỹ không chỉ có lợi cho Phnom Penh mà có những tác động tích cực đối với an ninh Biển Đông và khu vực. Đây là điều không chỉ là mong muốn của các nước trong khu vực mà còn có ý nghĩa quan trọng đối với Mỹ và các đồng minh cũng như cả cộng đồng quốc tế, thể hiện trên một số điểm sau:
Thứ nhất, Campuchia nằm ở một vị trí địa chính trị rất quan trọng đối với an ninh khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, nhất là đối với Biển Đông trong bối cảnh Mỹ đang tìm cách bảo vệ vai trò vốn có của mình ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương trước sự nổi lên của siêu cường Trung Quốc. Việc Campuchia cải thiện quan hệ với Mỹ giúp nước này giảm đi sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Đây là yếu tố quan trọng giảm nhẹ ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực bởi lâu nay Campuchia được coi là , có thể góp phần giảm căng thẳng ở Biển Đông.
Chuyên gia địa chính trị Seng Vanly nhận định: “Do nằm trong khu vực xung đột, như Biển Đông, Campuchia như một khu vực ‘béo bở’ đối với Trung Quốc để giúp nước này mở rộng ảnh hưởng quân sự. Vì vậy, Mỹ nhận thấy Campuchia đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hòa bình, ổn định trong khu vực nếu như Campuchia có thể cân bằng mối quan hệ an ninh và quân sự, không phụ thuộc quá nhiều vào an ninh và quân sự của Trung Quốc. Nếu Campuchia phụ thuộc vào hợp tác an ninh và quân sự, hoặc thậm chí tiến tới cung cấp các căn cứ quân sự cho Trung Quốc, điều đó sẽ làm lung lay sự ổn định và an ninh trong khu vực”.
Thứ hai, lâu nay, Campuchia được cho là “cánh tay nối dài” của Trung Quốc trong ASEAN. Điều này ảnh hưởng nhiều đến sự đồng thuận thống nhất trong ASEAN, nhất là trên vấn đề Biển Đông. Do quá lệ thuộc vào Trung Quốc, Campuchia đã nhiều lần tiếp tay cho Bắc Kinh cản trở việc chỉ trích các hành vi hung hăng của Trung Quốc nhắm vào các nước ven Biển Đông trong ASEAN. Tiêu biểu là năm 2012 với vai trò Chủ tịch ASEAN, dưới áp lực của Bắc Kinh, Phnom Penh đã ngăn cản việc đưa nội dung liên quan tới Biển Đông vào Thông cáo chung của Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao để lần đầu tiên không ra được Thông cáo chung….
Việc Campuchia cải thiện quan hệ với Mỹ, giảm sự lệ thuộc vào Trung Quốc khiến Phnom Penh có thể thể hiện công bằng, khách quan hơn trên hồ sơ Biển Đông. Điều này khiến ASEAN có thể phát huy vai trò quan trọng đối với an ninh ở Biển Đông. Một số chuyên gia cho rằng vai trò trung tâm của ASEAN cũng có thể bị ảnh hưởng nếu Campuchia không cân bằng được mối quan hệ quân sự giữa Trung Quốc và Mỹ. Washington đã nhiều lần lưu ý các quốc gia thành viên ASEAN rằng Mỹ có vai trò trong việc duy trì sự thịnh vượng của ASEAN cũng như vai trò trung tâm của khối, và nếu bất kỳ quốc gia nào đi chệch khỏi nguyên tắc đó, sự ổn định và an ninh trong khối ASEAN có thể gặp rủi ro.
Thứ ba, một vấn đề được dư luận quốc tế quan tâm thời gian qua là quân cảng Ream ở Sihanoukvill, Campuchia liệu có thể trở thành căn cứ quân sự của Trung Quốc sau khi Bắc Kinh đầu tư nhiều tiền bạc để nâng cấp quân cảng này hay không. Nhiều chuyên gia, học giả quốc tế đã có những bài viết cho rằng nếu quân cảng Ream trở thành căn cứ quân sự của Trung Quốc sẽ tác động nhiều mặt tới an ninh khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương nói chung và hoà bình, ổn định ở Biển Đông nói riêng. Một số chuyên gia còn cảnh báo nếu quân cảng Ream trở thành căn cứ quân sự của Trung Quốc, nó sẽ được sử dụng để tạo ưu thế trong một cuộc xung đột xảy ra ở Biển Đông, thậm chí cả đối với một cuộc chiến ở Eo biển Đài Loan. Việc Campuchia cải thiện quan hệ với Mỹ, trong đó có quan hệ quốc phòng có thể trở thành yếu tố quan trọng ngăn cản Bắc Kinh lập căn cứ quân sự ở quân cảng Ream. Đây là điều có lợi cho an ninh Biển Đông và khu vực. Giới chuyên gia nhận định với tư cách là một quốc gia có biển và là thành viên Công ước Liên hợp quốc về Luật biển từ năm 2019, Campuchia hoàn toàn có thể phát huy vai trò trong việc duy trì an ninh ở Biển Đông nếu nước này giữ được sự cân bằng trong quan hệ với 2 cường quốc Mỹ và Trung Quốc và có lập trường khách quan, công tâm trên vấn đề Biển Đông, tránh sức ép từ Bắc Kinh.