Bước vào năm 2025, Philippines và Trung Quốc đã sớm tiến hành Hội nghị tham vấn lần thứ 10 về Biển Đông hôm 16/1 tại Hạ Môn, tỉnh Phúc Kiến nhằm tìm kiếm biện pháp giảm căng thẳng trong năm 2025 – năm đánh dấu kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc và Philippines.
Bước vào năm 2025, Philippines và Trung Quốc đã sớm tiến hành Hội nghị tham vấn lần thứ 10 về Biển Đông hôm 16/1 tại Hạ Môn, tỉnh Phúc Kiến nhằm tìm kiếm biện pháp giảm căng thẳng trong năm 2025 – năm đánh dấu kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc và Philippines.
Ngày 24/1/2025, hai tàu đánh cá của Philippines đang trên đường đi thu thập mẫu cát từ bãi Sandy Cay gần đảo Thị Tứ do Philippines chiếm đóng, đã gặp phải “các thao tác hung hăng” từ các tàu của lực lượng Hải cảnh Trung Quốc, Lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines (PCG) cho biết trong một phát biểu vào ngày 25/1. Theo đó, Trung Quốc đã triển khai bốn tàu nhỏ từ các tàu hải cảnh lớn hơn của mình để “quấy nhiễu” hai tàu bơm hơi thân cứng do Cục thủy sản Philippines (cơ quan hỗ trợ chuyến khảo sát khoa học này) triển khai để đưa nhân viên đến Sandy Cay. Một máy bay trực thăng của hải quân Trung Quốc cũng bay lơ lửng ở “độ cao không an toàn” bên trên tàu Philippines. Lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines (PCG) cho biết các hoạt động khảo sát đã bị đình chỉ “do hành vi quấy nhiễu liên tục này và sự coi thường an toàn của lực lượng hàng hải Trung Quốc”.
Trong khi đó, Hải cảnh Trung Quốc nói Trung Quốc có “chủ quyền không thể tranh cãi” đối với quần đảo Trường Sa, bao gồm cả Sandy Cay (mà Trung Quốc gọi là “Đá Thiết Tuyến”) và rằng họ đã chặn hai tàu của Philippines và “đuổi đi theo luật pháp”. Hải cảnh Trung Quốc cáo buộc các tàu của Philippines đã xâm nhập vùng biển gần “Đá Thiết Tuyến” mà không được cho phép và tìm cách đổ bộ lên bãi san hô “bất hợp pháp” để thu thập mẫu cát.
Ngày 18/2/2025, Lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines (PCG) cáo buộc hải quân Trung Quốc có hành động nguy hiểm khi bay gần một máy bay của Cục Nghề cá và Nguồn lợi thủy sản Philippines (BFAR) đang tuần tra ở khu vực bãi cạn Scarborough trên Biển Đông, một cáo buộc mà Bắc Kinh phản đối. Một phóng viên của AFP có mặt trên chuyến bay cho biết đã chứng kiến cảnh trực thăng của Trung Quốc bám theo máy bay của Philippines, sau đó lại gần cánh trái của máy bay này, đến mức có thể nhìn thấy người trên trực thăng đang quay phim.
Thông cáo của PCG nêu rõ: “Vào khoảng 8h39 sáng ngày 18/2, một trực thăng của Quân giải phóng nhân dân Trung Quốc (PLAN) đã thực hiện các thao tác bay nguy hiểm hướng về máy bay của BFAR. Hành động liều lĩnh này đã gây ra mối nguy hiểm nghiêm trọng đến an toàn của các phi công và hành khách trên chuyến bay”. Trực thăng của Trung Quố đã bay rất gần và chỉ cách 3m so với máy bay của Philippines. PCG khẳng định hành động này “vi phạm rõ ràng và coi thường quy định an toàn hàng không”. Máy bay Philippines khi đó đang bay cách mặt nước khoảng 213m, thực hiện nhiệm vụ quan sát các tàu thuyền của Trung Quốc trong khu vực. Trong khoảng 30 phút chạm trán, phi công máy bay Philippines đã cảnh báo trực thăng Trung Quốc: “Bạn đang bay quá gần, bạn rất nguy hiểm và đang gây nguy hiểm đến tính mạng của phi hành đoàn và hành khách của chúng tôi”.
Trong một cuộc phỏng vấn với tờ “Financial Times” hôm 18/2, Ngoại trưởng Philippines Enrique Manalo đã bày tỏ “vô cùng lo lắng” về vụ chạm trán này. Ông Enrique Manalo lên án quân đội Trung Quốc “liều lĩnh” và “thiếu chuyên nghiệp” trong vụ việc này. Trong khi đó, Bộ Tư lệnh Chiến khu miền Nam của quân đội Trung Quốc đưa ra tuyên bố nói rằng máy bay của Philippines “xâm phạm trái phép” vào không phận của Trung Quốc và cáo buộc Philippines “lan truyền những câu chuyện sai sự thật”. Quân đội Trung Quốc đã triển khai lực lượng hải quân và không quân để theo dõi, cảnh báo và xua đuổi máy bay; đồng thời vu cáo Philippines “vi phạm nghiêm trọng” chủ quyền của Trung Quốc.
Đã có nhiều cuộc đối đầu trong những năm gần đây liên quan đến Bãi cạn Scarborough và Bãi Cỏ Mây, nơi Hải cảnh Trung Quốc đã ngăn cản các nhiệm vụ tiếp tế của Philippines cho lính thủy đánh bộ đồn trú trên một con tàu bỏ hoang. Được đặt theo tên một con tàu của Anh bị mắc cạn trên rạn san hô gần 3 thế kỷ trước, Bãi cạn Scarborough là một trong những thực thể hàng hải gây tranh chấp nhiều nhất ở Biển Đông, nơi Bắc Kinh và Manila đã nhiều lần đụng độ. Trung Quốc tuyên bố chủ quyền đối với hầu hết Biển Đông, một tuyến đường thủy quan trọng với hơn 3 nghìn tỷ USD thương mại hàng năm, khiến nước này bất đồng với Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines và Việt Nam. Phán quyết trọng tài năm 2016 đã bác bỏ yêu sách mở rộng của Trung Quốc nhưng Bắc Kinh không công nhận phán quyết này.
Sự cố hôm 18/2 làm nổi bật sự căng thẳng liên tục giữa Bắc Kinh và Manila trên vùng biển tranh chấp của họ, mặc dù các cuộc đụng độ xung quanh Bãi Cỏ Mây đã lắng xuống sau khi hai bên đạt được thỏa thuận không chính thức về việc tiếp tế cho lính thủy đánh bộ. Ngoại trưởng Manalo nhấn mạnh: “Chúng tôi chỉ yêu cầu Trung Quốc vui lòng tuân thủ luật pháp quốc tế và các thủ tục hàng hải quốc tế”. Các nhà phân tích nhận định chiến dịch gây sức ép, đã gia tăng trong những ngày gần đây, là một phần trong nỗ lực của Bắc Kinh nhằm thử thách cam kết hỗ trợ Philippines của Mỹ sau lễ nhậm chức của Trump. Theo ông Ja Ian Chong, một nhà khoa học chính trị tại Đại học Quốc gia Singapore, “Họ muốn xem họ có thể thúc đẩy Philippines đi xa đến đâu dưới chính quyền mới của Mỹ”. Ông Richard Heydarian thuộc Đại học Philippines nói: “Trung Quốc liên tục thúc đẩy các động thái để thử thách quyết tâm của Manila cũng như các cam kết hiệp ước của Mỹ”.
Ray Powell, giám đốc SeaLight – một dự án minh bạch hàng hải tại Trung tâm Đổi mới An ninh Quốc gia Gordian Knot của Đại học Stanford, Mỹ phân tích: “Trung Quốc thấy rằng chính quyền Trump đang tập trung vào các chiến trường khác và tính toán rằng đây là thời điểm để tăng cường áp lực ở Đông Á trong khi Mỹ đang bị phân tâm ở nơi khác”. Ông Ray Powell nhấn mạnh: “Bắc Kinh đang tuân theo một mô hình leo thang dần dần quen thuộc. Mục tiêu của họ là bình thường hóa các hành động xâm lược của họ ở mức độ ngày càng lớn hơn, để theo thời gian chúng được chấp nhận và coi là ‘chi phí’ bình thường của việc kinh doanh ở các khu vực tranh chấp”.
Đại sứ Mỹ tại Philippines hôm 19/2 đã lên án hành động “nguy hiểm” của trực thăng Trung Quốc uy hiếp sự an toàn của một máy bay thuộc chính phủ Philippines đang tuần tra một bãi cạn trong vòng tranh chấp ở Biển Đông. Trong một bài đăng trên nền tảng X, Đại sứ MaryKay Carlson kêu gọi Trung Quốc “kiềm chế các hành động chèn ép và giải quyết các tranh chấp một cách ôn hòa theo luật pháp quốc tế”.
Sự cố hôm 18/2 diễn ra sau một vụ việc khác trước đó 1 tuần (vào ngày 11/2) trên Biển Đông giữa máy bay trinh sát quân sự P-8A Poseidon của Australia và máy bay chiến đấu PLA, trong đó Australia cho biết máy bay chiến đấu J-16 Trung Quốc đã bắn pháo sáng cách máy bay của họ trong phạm vi 100 feet (30 mét). Các nhà phân tích cho biết nếu pháo sáng lọt vào động cơ phản lực của P-8A Poseidon, chúng có thể gây ra thiệt hại thảm khốc. Ngày 13/02/2025, Canberra đã gửi công hàm phản đối Bắc Kinh; ngày 14/2, Phó Thủ tướng Australia Richard Marles bình luận về vụ việc: “Chúng có thể đã va vào máy bay P-8A Poseidon của chúng tôi và nếu điều đó xảy ra, nó sẽ gây ra thiệt hại đáng kể cho máy bay của chúng tôi và điều đó rõ ràng gây nguy hiểm đến tính mạng của nhân viên của chúng tôi”. Giống như sự cố hôm 18/2 với Philippines, quân đội Trung Quốc cho biết họ đã trục xuất một máy bay nước ngoài xâm phạm không phận Trung Quốc, trong trường hợp này là trên quần đảo “Tây Sa” (cách Trung Quốc gọi quần đảo Hoàng Sa).
Các sự cố tiềm ẩn nguy hiểm giữa máy bay Trung Quốc và máy bay nước ngoài trên Biển Đông không phải là điều mới mẻ, trong vài năm qua đã có nhiều vụ việc không chỉ liên quan tới máy bay của Australia và Philippines mà còn là cả của Mỹ và Canada, tất cả đều nói rằng họ hoạt động trong không phận quốc tế. Nhưng hai sự cố mới nhất trong vòng chưa đầy một tuần qua đang làm dấy lên lo ngại rằng Bắc Kinh có thể trở nên quyết đoán hơn trong việc thực thi các yêu sách tranh chấp của mình trong khi sự chú ý của Mỹ – một đồng minh hiệp ước quốc phòng của Philippines, Australia và Canada – đang tập trung vào cuộc chiến ở Ukraine và căng thẳng ở Trung Đông.
Trong một đông thái khác, khi phát biểu tại Viện Chatham House ở London ngày 18/2, Ngoại trưởng Philippines Enrique Manalo lên án các hoạt động của Trung Quốc ở Biển Đông tranh chấp đang “cản trở” các công ty Philippines thăm dò tài nguyên thiên nhiên trong khu vực. Khi thảo luận về những áp lực mà Philippines phải đối mặt từ Trung Quốc trong khu vực, ông Manalo nhấn mạnh: “Khả năng của các công ty chúng tôi, ví dụ như việc phát triển tài nguyên thiên nhiên, thăm dò dầu khí, cũng đang bị cản trở bởi nhu cầu cần phải có một quốc gia khác tham gia vào các hoạt động đó”.
Căng thẳng giữa Manila và Bắc Kinh nóng thêm khi hai bên tiếp tục đấu khẩu về việc Mỹ triển khai hệ thống tên lửa “Typhon” tại Philippines. Bộ Quốc phòng Trung Quốc hôm 14/2 cho biết Trung Quốc đã thúc giục Philippines rút tên lửa tầm trung “Typhon” của Mỹ, cáo buộc quốc gia Đông Nam Á này đã phá vỡ “lời hứa” của mình khi triển khai hệ thống tên lửa này. Người phát ngôn của Bộ Quốc phòng Trung Quốc Trương Hiểu Cương chỉ trích Philippines không chỉ “từ bỏ an ninh và quốc phòng của mình cho những nước khác mà còn đưa những rủi ro về xung đột địa chính trị và chạy đua vũ trang vào khu vực”. Ông Trương cho rằng hệ thống tên lửa này là “vũ khí tấn công chiến lược” và phía Philippines đã “nhiều lần phá vỡ lời hứa và chiều theo phía Hoa Kỳ khi triển khai hệ thống này”.
Trong khi đó, Người phát ngôn của Hội đồng An ninh Quốc gia Philippines Jonathan Malaya nêu rõ tại một cuộc họp báo rằng tên lửa Typhon chỉ dùng cho mục đích phòng thủ và Philippines chưa bao giờ hứa sẽ rút tên lửa Typhon. Ông Malaya nhấn mạnh Philippines “tuân thủ hiến pháp hòa bình của mình, trong đó từ bỏ chiến tranh như một công cụ của chính sách quốc gia”. Ngoại trưởng Philippines Enrique Manalo nhắc lại tuyên bố của Bộ Quốc phòng Philippines rằng bệ phóng “Typhon” sẽ vẫn được giữ nguyên “trong thời điểm hiện tại”, đồng thời khẳng định rằng chúng không “nhắm vào bất kỳ quốc gia cụ thể nào”.
Trong bối cảnh căng thẳng giữa Manila và Bắc Kinh tiếp tục gia tăng, Philippines đang tích cực mở rộng hợp tác quốc tế của mình để đối phó với sự hung hãn của Trung Quốc. Ngoại trưởng Philippines Enrique Manalo cho biết Philippines đang tìm kiếm sự hợp tác chặt chẽ hơn với các quốc gia khác đang bị kẹt giữa căng thẳng Mỹ-Trung, một chiến lược được gọi là “liên kết đa phương”. Ông Manalo nhấn mạnh: “Là một cường quốc tầm trung, sự cạnh tranh theo một cách nào đó tạo ra động lực để tiếp cận các quốc gia có hoàn cảnh tương tự và hợp tác với họ, đó là những gì chúng tôi đã và đang làm”, ông Manalo cho biết, đồng thời cho biết Manila sẽ tổ chức một hội nghị với khoảng 14 quốc gia như vậy trong khu vực vào tháng 4 tới.