Đền Xám (xã Hồng Quang, huyện Nam Trực) có lịch sử và nghệ thuật kiến trúc độc đáo được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt.
Di tích đền Xám (hay còn gọi là đình Hát) ở xã Hồng Quang, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định được Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long ký Quyết định xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt (đợt 17, năm 2025). Đây là nơi thờ Phụ dực quốc chính Thượng tướng quân Trần Minh Công (tên thật là Trần Lãm) – người đã góp công lớn giúp Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất đất nước.
Trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo, ngôi đền hiện nay bao gồm các hạng mục kiến trúc: đền Xám và đình Hát. Công trình chính, được xây theo kiểu chữ công gồm: tiền đường, trung đường và hậu cung. Gánh đỡ bộ mái tiền đường là 12 cột quân với 6 cột cái đặt trên chân tảng bằng đá.
Để đáp ứng các sinh hoạt hội hè, hành chính của làng xã phát triển mạnh vào giai đoạn nửa đầu thế kỷ XX, người dân đã xây bổ sung thêm ngôi đình Hát thực hiện các chức năng hành chính, văn hóa của một ngôi đình. Về kiến trúc, đình Hát xây bê tông dạng cột trụ, cuốn vòm, 2 tầng mái kết hợp với dạng vì kèo ở bên trong.
Bên cạnh kiến trúc cổ kính, đặc sắc, đền Xám còn lưu giữ nhiều hiện vật cổ có giá trị như: ngai thờ, nhang án, ô cánh cửa, tượng thờ Trần Minh Công, chuông đồng,… Hàng năm, lễ hội đền Xám được tổ chức vào các ngày 17 và 19 tháng 8 âm lịch.
Hiện nay, ngôi đền cổ này còn giữ được nguyên trạng, nhưng theo thời gian, một số hạng mục đang bị xuống cấp. Ông Nguyễn Công Chi – Ban quản lý Đền Xám – cho biết: “Đền Xám mang nhiều phong cách nghệ thuật trải dài suốt hơn 400 năm, rất có giá trị về di tích lịch sử, văn hóa, được người dân địa phương giữ gìn. Bên cạnh đó, đền Xám vừa được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt nên người dân chúng tôi rất mong chính quyền địa phương sớm quan tâm tu sửa, nâng cấp những hạng mục bị xuống cấp của đền”.
T.P