Sau khi nhậm chức Tổng thống nhiệm kỳ 2 hôm 20/1/2025, chính quyền của ông Donald Trump phải tập trung vào thúc đẩy cuộc đàm phán hòa bình giữa Nga và Ukraine cũng như giải quyết xung đột Trung Đông nên chưa có những bước đi cụ thể trong việc thúc đẩy chiến lược ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Sau khi nhậm chức Tổng thống nhiệm kỳ 2 hôm 20/1/2025, chính quyền của ông Donald Trump phải tập trung vào thúc đẩy cuộc đàm phán hòa bình giữa Nga và Ukraine cũng như giải quyết xung đột Trung Đông nên chưa có những bước đi cụ thể trong việc thúc đẩy chiến lược ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Hai ngày sau Lễ nhậm chức, ngày 22/1/2025, Tân Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã có cuộc điện đàm với Bộ trưởng Ngoại giao Philippines Enrique Manalo thảo luận về “các hành động nguy hiểm và gây bất ổn của Trung Quốc ở Biển Đông” và nhấn mạnh với Manila về cam kết quốc phòng “vững như bàn thạch” của Washington. Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Mỹ nhấn mạnh tại cuộc điện đàm “Ngoại trưởng Rubio đã nêu ý kiến rằng hành vi (của Trung Quốc) làm suy yếu hòa bình và ổn định trong khu vực và không phù hợp với luật pháp quốc tế”; ông Rubio “nhấn mạnh các cam kết sắt đá của Mỹ đối với Philippines” theo Hiệp ước phòng thủ chung của hai nước và thảo luận về các cách thức thúc đẩy hợp tác an ninh, mở rộng quan hệ kinh tế và tăng cường hợp tác khu vực.
Trong khi đó, tại cuộc điện đàm với Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị hôm 24/1/2025, bên cạnh việc khẳng định chính quyền của Tổng thống Trump sẽ tiếp tục “theo đuổi quan hệ Mỹ – Trung, nhằm thúc đẩy lợi ích của Mỹ, đặt người dân Mỹ lên hàng đầu”, Tân Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cũng “nhấn mạnh cam kết của Mỹ với các đồng minh trong khu vực”, và bày tỏ quan ngại trước các “hành động gây hấn của Trung Quốc ở Đài Loan và Biển Đông”.
Trước đó, phát biểu trong cuộc điều trần tại Thượng Viện Mỹ hôm 16/1/2025, tân Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã khẳng định “Trung Quốc là kẻ thù mạnh nhất và nguy hiểm nhất mà Mỹ phải đối đầu”. Đánh giá về phát biểu của tân Ngoại trưởng Mỹ, ngày 20/1, Đại sứ Philippines tại Mỹ Jose Manuel Romualdez cho rằng, nước Mỹ dưới thời chính quyền của ông Donald Trump tiếp tục ủng hộ Philippines trong vấn đề Biển Đông. Đại sứ Romualdez nhận định, sẽ không có thay đổi nào về chính sách khi nhiệm kỳ tổng thống Mỹ thay đổi, theo những điều mà tân Ngoại trưởng chức Marco Rubio tuyên bố trong phiên điều trần phê chuẩn. Theo đó, Mỹ sẽ tiếp tục ủng hộ Philippines và các quốc gia khác trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đang phải đối mặt với những thách thức từ Trung Quốc.
Ngày 5/2/2025, tân Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth và Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Gilberto Teodoro Jr đã có cuộc điện đàm chính thức đầu tiên để thảo luận về hợp tác quốc phòng song phương và tái lập khả năng răn đe ở Biển Đông. Trong cuộc điện đàm, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đã tái khẳng định cam kết “không thể lay chuyển” của Washington đối với hiệp ước phòng thủ chung với Philippines. Thông cáo của Lầu Năm Góc về cuộc điện đàm nêu rõ “các nhà lãnh đạo đã thảo luận về tầm quan trọng của việc tái thiết lập răn đe ở Biển Đông” và nhu cầu tăng cường “năng lực và khả năng” của quân đội Philippines. Thông cáo cho biết ông Hegseth “tái khẳng định cam kết không thể lay chuyển của Mỹ đối với Hiệp ước Phòng thủ chung 1951 và tầm quan trọng của hiệp ước này trong việc duy trì một khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương an toàn và thịnh vượng”.
Phát biểu tại cuộc họp quốc phòng ở Brussels – Bỉ hôm 12/2/2025, tân Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth xác định Trung Quốc là thách thức hàng đầu, mô tả nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới là “đối thủ cạnh tranh ngang hàng” có khả năng đe dọa lợi ích quốc gia của Mỹ ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Ông Hegseth nhấn mạnh “thực tế chiến lược khắc nghiệt” đòi hỏi Washington phải tập trung vào việc bảo vệ biên giới của mình và chống lại các mối đe dọa từ Bắc Kinh. Ông cho biết: “Mỹ đang đối mặt những mối đe dọa nghiêm trọng đối với lãnh thổ. Chúng tôi phải và chúng tôi đang tập trung vào an ninh biên giới của chính mình”.
Bộ trưởng Hegseth kết luận: “Mỹ đang ưu tiên ngăn chặn đụng độ với Trung Quốc ở Thái Bình Dương, thừa nhận thực tế về sự thiếu hụt tài nguyên và thực hiện đánh đổi về nguồn lực để đảm bảo khả năng ngăn chặn không bị thất bại”. Sự cạnh tranh chiến lược giữa Washington và Bắc Kinh đã trở nên gay gắt hơn, khi cả hai bên đều mở rộng hiện diện quân sự và kinh tế ở Ấn Độ-Thái Bình Dương.
Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cũng nhấn mạnh lập trường này. Ông Rubio cáo buộc Trung Quốc gian lận, tấn công mạng… để đạt vị thế siêu cường toàn cầu bằng cách gây thiệt hại cho Mỹ. Ông Rubio cũng chỉ trích các chính sách trước đây của Mỹ cho phép các chuỗi cung ứng quan trọng chuyển sang Trung Quốc, cảnh báo rằng ngành sản xuất của Mỹ dễ bị tổn thương. Ông kêu gọi thực hiện các biện pháp mạnh mẽ hơn để hạn chế ảnh hưởng của Bắc Kinh ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và cả ngoài khu vực này.
Tại cuộc gặp hôm 15/2/2025 bên lề Hội nghị An ninh Munich lần thứ 61, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio và Ngoại trưởng Philippines Enrique Manalo để thảo luận về các sáng kiến thúc đẩy quan hệ song phương, một lần nữa đưa tranh chấp Biển Đông vào trung tâm của các cuộc thảo luận địa chính trị. Trong cuộc hội đàm, Ngoại trưởng Marco Rubio “không chỉ tái khẳng định cam kết của Mỹ về liên minh Mỹ – Philippines” mà còn nhấn mạnh thái độ “nhiệt tình tích cực của Mỹ trong việc xây dựng một mối quan hệ được đầu tư và bền vững hơn”. Theo bà Tammy Bruce – Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ, các cuộc thảo luận đặc biệt liên quan đến sự phối hợp song phương đang được tiến hành để đối phó với các hành động gây bất ổn của Trung Quốc ở Biển Đông; ngoài ra, Ngoại trưởng Rubio và Manalo cũng trao đổi về “tăng cường hợp tác kinh tế về cơ sở hạ tầng, các loại khoáng sản quan trọng, công nghệ thông tin và năng lượng, bao gồm cả thông qua hợp tác hạt nhân dân sự”. Giới quan sát nhận định, Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump nhiệm kỳ 2 đang tìm cách tăng cường hơn nữa mối quan hệ song phương bền vững với Philippines, không chỉ về an ninh mà cả về các lĩnh vực phát triển khác.
Sau hơn 1 tháng cầm quyền của Tổng thống Donald Trump, nhà ngoại giao hàng đầu của Philippines tại Mỹ, Đại sứ Jose Romualdez hôm 3/3/2025 bày tỏ tin tưởng rằng chính quyền mới của Tổng thống Donald Trump sẽ tiếp tục tuần tra quân sự ở Biển Đông và tiến hành mở rộng sự hiện diện của quân đội Mỹ tại Philippines theo thỏa thuận, trong bối cảnh lo ngại gia tăng về các hành động ngày càng quyết đoán của Trung Quốc trong khu vực.
Đại sứ Jose Romualdez, người đã có các cuộc họp với các quan chức ngoại giao, quốc phòng và quốc hội của ông Trump, cho biết Mỹ có thể sẽ duy trì sự hỗ trợ của mình để giúp hiện đại hóa quân đội Philippines, lực lượng đi đầu trong việc ngăn chặn sự quyết đoán ngày càng tăng của Trung Quốc ở Biển Đông.
Ông Romualdez cho biết cuộc gặp giữa ông Trump và Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. tại Washington đang được sắp xếp và có thể diễn ra ngay khi lịch trình của cả hai nhà lãnh đạo cho phép, có thể là vào mùa xuân. Chính sách đối ngoại “Nước Mỹ trên hết” của ông Trump và các động thái cắt giảm viện trợ phát triển và viện trợ an ninh của Washington trên toàn thế giới đã làm dấy lên lo ngại về quy mô và chiều sâu cam kết của Mỹ đối với Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương trong nhiệm kỳ mới của ông Donald Trump.
Trong các cuộc đàm phán gần đây giữa các quan chức quốc phòng và quân sự Philippines và các đối tác Mỹ của họ, cả hai bên đã tái khẳng định cam kết duy trì mối quan hệ bền chặt. Các cuộc đối đầu giữa Trung Quốc và Philippines đã bùng phát trong những năm gần đây ở Biển Đông – tuyến đường hàng hải huyết mạch của thế giới. Đại sứ Romualdez cho biết việc giúp Philippines chống lại các mối đe dọa đối với việc đi lại và bay qua vùng biển tranh chấp sẽ có lợi cho Hoa Kỳ và các quốc gia đồng minh và thân thiện khác, những quốc gia đang củng cố quan hệ quốc phòng với Manila. Ông Romualdez nhấn mạnh: “Chúng tôi đang đi đầu trong nỗ lực này để đảm bảo rằng khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương vẫn tự do và minh bạch”.
Những động thái nêu trên của tân Bộ trưởng Ngoại giao và Quốc phòng Mỹ cũng như của các quan chức Philippines là những dấu hiệu cho thấy chính quyền của Tổng thống Trump nhiệm kỳ 2 sẽ tiếp tục củng cố quan hệ đồng minh hiệp ước với Philippines và hậu thuẫn cho Manila trong cuộc đối đầu với Trung Quốc ở Biển Đông. Tuyên bố của Ngoại trưởng Rubio về việc củng cố liên minh Mỹ-Philippines để chống lại “các hành động gây bất ổn của Trung Quốc” đặt ra những câu hỏi quan trọng về động cơ của Washington trong khu vực.
Theo quan điểm chiến lược, động cơ của Mỹ trong việc khuyến khích sự quyết đoán của Philippines ở Biển Đông vượt ra ngoài an ninh khu vực. Khái niệm an ninh không phải là phổ quát. Nó khác nhau dựa trên lịch sử, ưu tiên địa chính trị và lợi ích quốc gia. Đối với Mỹ, an ninh gắn chặt với việc duy trì quyền bá chủ toàn cầu, ngăn chặn bất kỳ cường quốc nào thách thức quyền bá chủ của mình. Theo đó, một cường quốc đã được thiết lập cảm thấy buộc phải chống lại một kẻ thách thức đang trỗi dậy để duy trì trật tự toàn cầu hiện có.
Washington coi Biển Đông là điểm gây áp lực quan trọng để làm suy yếu ảnh hưởng của Trung Quốc ở châu Á – Thái Bình Dương. Trong cuộc cạnh tranh địa chiến lược ở khu vực, Mỹ muốn tăng cường sự hiện diện để kìm hãm Trung Quốc trong vòng chuỗi đảo thứ nhất, không cho phép Bắc Kinh rảnh tay vươn ra cả Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Theo quan điểm “Nước Mỹ trên hết”, các vùng biển trong khu vực đã trở thành một bàn cờ nơi ảnh hưởng của Mỹ được duy trì không nhất thiết là để bảo vệ các quốc gia nhỏ hơn mà là để bảo vệ lợi ích chiến lược của họ. Biển Đông đóng vai trò là hành lang quan trọng cho hoạt động thương mại của Trung Quốc và việc phá vỡ dòng chảy này có thể làm chậm tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc. Người ta tin rằng vùng biển đang tranh chấp này có nhiều tài nguyên thiên nhiên mà Mỹ, hợp tác với các đồng minh trong khu vực, tìm cách tiếp cận và kiểm soát. Vị trí chiến lược của Philippines mang đến cho Washington một điểm thuận lợi để theo dõi các hoạt động của Trung Quốc, không chỉ là ở Biển Đông mà ở cả khu vực châu Á – Thái Bình Dương rộng lớn hơn. Giới chuyên gia gần đây phân tích một trong những nguyên nhân khiến Mỹ chủ động khôi phục quan hệ với Nga và thúc đẩy nhanh chóng kết thúc cuộc chiến Nga-Ukraine là để tập trung đối phó với Trung Quốc. Điều này thể hiện rõ trong tuyên bố hôm 21/2/2025 của Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio, trong đó nhấn mạnh Mỹ là quốc gia Thái Bình Dương, nên sẽ không từ bỏ việc can dự vào các sự vụ của khu vực với tư cách của một cường quốc. Rõ ràng là chính quyền của Tổng thống Trump nhiệm kỳ 2 đã điều chỉnh lại trọng tâm của mình sang châu Á – Thái Bình Dương, xác định đây là sân khấu mới cho cuộc cạnh tranh quyền lực toàn cầu. Bằng cách chuyển các nguồn lực và sự chú ý ngoại giao của mình sang châu Á, Mỹ đặt mục tiêu làm chậm sự trỗi dậy của Trung Quốc và bảo vệ sự thống trị của chính mình trong các vấn đề toàn cầu. Từ góc nhìn này có thể thấy chính quyền Trump nhiệm kỳ 2 không thể “lãng quên” Biển Đông hay “bỏ rơi” đồng minh Philippines mà sẽ tiếp tục sử dụng những “con bài” này để thực hiện chiến lược để chống lại Trung Quốc.