Trong tháng 3 vừa qua, Tạp chí “Naval News” tin rằng Tập đoàn Serco – thuộc Chương trình tàu chiến không người lái (NOMARS) của Cơ quan Các dự án nghiên cứu quốc phòng tiên tiến (DARPA) trực thuộc Lầu Năm Góc – đã hạ thủy USX-1 Defiant, một tàu mặt nước không người lái (USV) dài 54,8 mét, nặng 240 tấn tại xưởng đóng tàu Nichols Brothers Boat Builders.
Tàu USV “USX-1 Defiant” của Hải quân Mỹ hứa hẹn sẽ mở rộng hạm đội hiệu quả về chi phí, độ bền cao nhưng cũng đặt ra những câu hỏi quan trọng về khả năng sống sót, lỗ hổng an ninh mạng và liệu các thiết bị không người lái trên biển “USX-1 Defiant có đủ để chống lại lợi thế đóng tàu áp đảo của Trung Quốc hay không?
Tàu “USX-1 Defiant” được một số phương tiện truyền thông gọi là tàu chiến “ma”, được thiết kế ngay từ đầu để loại bỏ mọi tính năng có người lái, tiêu biểu cho kiến trúc hải quân mang tính cách mạng tập trung hiệu quả về chi phí, độ tin cậy và năng lực tải trọng mở rộng cho các nhiệm vụ dài hạn. USV này được trang bị công nghệ tàng hình và thủy động lực học tiên tiến của DARPA. Nó hướng tới mục tiêu đảm bảo độ tin cậy hoạt động 90% trong một năm và khả năng tiếp liệu tự động của nó đã được chứng minh trong các cuộc thử nghiệm trước đó.
Không giống như các phương án thay thế được cải tiến như Nomad và Ranger, tàu Defiant không có các hệ thống hướng đến con người. Sự đổi mới này rất quan trọng trong bối cảnh nhu cầu ngày càng tăng đối với các tàu tiết kiệm chi phí có khả năng chống lại các mối đe dọa chiến lược, trong đó bao gồm cả xung đột tiềm tàng giữa Mỹ và Trung Quốc ở Eo biển Đài Loan hoặc Biển Đông.
Dự án này phù hợp với các nỗ lực hiện đại hóa hải quân của Mỹ nhằm tăng cường các chiến dịch không người lái, đặc biệt là ở các chiến trường tại khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Ông Ryan Maatta – Giám đốc Kỹ sư Hàng hải của Serco – đã nhấn mạnh năng lực mở rộng và giá cả phải chăng của Defiant, giải quyết các rào cản lịch sử về chi phí trong các hệ thống không người lái. Tàu “USX-1 Defiant” thể hiện sự thay đổi mô hình trong chiến tranh hải quân, mang lại những lợi thế chiến thuật đáng kể và những điểm yếu đáng chú ý.
Những thiết bị không người lái này, với cấu hình thấp và các động tác né tránh do AI điều khiển, có thể tránh bị phát hiện và áp đảo các hệ thống phòng thủ hải quân tiên tiến.
Tuy nhiên, các tàu USV phụ thuộc vào những liên kết truyền tin bên ngoài khiến chúng dễ bị gây nhiễu và tấn công, đặc biệt là trong môi trường không có GPS hoặc có nhiều tác chiến điện tử. Ngoài ra, chúng không có sức bền, hỏa lực và khả năng thích ứng liên tục như tàu chiến có người lái, những yếu tố sẽ vẫn cần thiết cho các cuộc giao tranh hải quân kéo dài trong tương lai gần.
Trong một bài viết của Trung tâm An ninh Hàng hải Quốc tế (CIMSEC) hồi tháng 3/2023, Kyle Cregge – một sĩ quan tác chiến mặt nước – đã nêu bật vai trò tiềm tàng của tàu USV trong các hoạt động hải quân trong tương lai. Ông Kyle Cregge cho biết USV thể hiện mô hình “mỗi tàu là một nhóm tác chiến trên mặt nước (SAG)”, tăng cường lực lượng chiến đấu có người lái với hỏa lực tên lửa có thể mở rộng và khả năng sát thương phân tán.
Chuyên gia Cregge đề cập rằng các USV sẽ giúp tăng khả năng sống sót của hạm đội bằng cách làm phức tạp thêm mục tiêu của đối phương trong khi cung cấp năng lực mở rộng Hệ thống phóng thẳng đứng (VLS) khi Hải quân Mỹ có thể phải đối mặt với hỏa lực lớn của Trung Quốc. Ông Cregge lưu ý rằng khi tích hợp với các nhóm có người lái-không người lái (MUM-T), các hệ thống này đảm bảo phản ứng hoạt động linh hoạt và khả năng thích ứng nhanh chóng, thể hiện giải pháp hiệu quả về mặt chi phí, mạnh mẽ về mặt chiến lược để ngăn chặn hành vi xâm lược và duy trì sự thống trị trên biển trong các môi trường ngày càng cạnh tranh như Biển Đông hay Eo biển Đài Loan.
Ông Paul Lushenko thuộc Học viện Chiến tranh Lục quân Mỹ đã đề cập trong một báo cáo hồi tháng 7/2024 rằng khuôn khổ của Hải quân Mỹ phục vụ các hệ thống không người lái trên biển nhấn mạnh vào sự tích hợp giữa các lĩnh vực để tăng cường các hoạt động hàng hải phân tán (DMO) và chiến tranh thông tin. Theo Lushenko, MUM-T, tận dụng AI, có thể tối ưu hóa việc ra quyết định và rút ngắn thời gian từ cảm biến đến xạ thủ.
Trong một bài viết trên tạp chí “Perry World House” hồi tháng 2/2025, Bradley Martin – nghiên cứu viên cao cấp của Trung tâm nghiên cứu RAND Corporation – đánh giá rằng Hải quân Mỹ phải đối mặt với những thách thức phức tạp từ thiết kế lực lượng, sự chậm trễ liên tục trong sản xuất cho đến chi phí vượt mức kinh niên và năng lực đóng tàu suy giảm.
Theo ông Martin, mặc dù có những mục tiêu đầy tham vọng như hạm đội 373 tàu chiến được hỗ trợ bởi 150 USV theo kế hoạch “Thiết kế Lực lượng đến năm 2045”, nhưng việc triển khai thường bị chậm do các ưu tiên không phù hợp và cơ sở hạ tầng cũ kỹ. Ông chỉ ra rằng Hải quân Mỹ đang phải vật lộn với tình trạng thiếu hụt nhân lực, kéo dài thời gian phục vụ của các tàu chiến cũ và sự phụ thuộc vào công nghệ cũ.
Tạp chí “USNI News” gần đây đưa tin rằng chính quyền Trump nhiệm kỳ 2 đã công bố một kế hoạch đầy tham vọng nhằm cải tổ ngành đóng tàu của Mỹ để ngăn chặn sự thống trị của Trung Quốc trong lĩnh vực đóng tàu hàng hải toàn cầu. Trọng tâm của sáng kiến này là thành lập một văn phòng cơ sở công nghiệp hàng hải mới trong Hội đồng An ninh Quốc gia. Văn phòng này sẽ xây dựng một kế hoạch hành động hàng hải toàn diện trong vòng 6 tháng. Reuters đưa tin trích dẫn một tài liệu của Nhà Trắng cho hay kế hoạch bao gồm việc áp thuế đối với hàng nhập khẩu cập cảng trên các tàu do Trung Quốc sản xuất, thành lập Quỹ Ủy thác An ninh Hàng hải và đưa ra các ưu đãi thuế để phục hồi ngành đóng tàu trong nước.
Chính quyền Trump cũng tìm cách giải quyết tình trạng thiếu hiệu quả trong mua sắm và tăng lương cho công nhân đóng tàu, báo hiệu một động thái chiến lược nhằm tăng cường an ninh quốc gia và khả năng phục hồi kinh tế. Tuy nhiên, các chuyên gia Brian Clark và Michael Roberts đã đề cập trong báo cáo của Viện Hudson hồi tháng 12/2024 rằng Mỹ sẽ không thể bắt kịp Trung Quốc về từng bộ phận thân tàu và Mỹ không thể bù đắp được lợi thế chi phí khổng lồ của Trung Quốc trong khi vẫn giúp các xưởng đóng tàu của Mỹ có khả năng cạnh tranh trên trường quốc tế. Họ cũng lập luận rằng mặc dù việc đi trước về công nghệ (hệ thống đẩy hạt nhân và hydro, kết cấu mô-đun) là quan trọng, nhưng việc cố gắng thu hẹp khoảng cách bằng cách đầu tư mạnh vào một nhóm công nghệ cụ thể sẽ đánh giá thấp năng lực đổi mới công nghệ và cắt giảm chi phí của Trung Quốc.
Trong chuyến thăm Philippines cuối tháng 3/2025, tại cuộc họp báo cùng với người đồng cấp Philippines, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đề cập tới việc sẽ đem đến Philippines các thiết bị không người lái trên mặt nước có khả năng cao cùng với hệ thống tên lửa chống hạm NMESIS trong cuộc tập trận Balikatan bắt đầu từ cuối tháng 4/2025. Mặt khác, Bộ trưởng Pete Hegseth nhấn mạnh việc Washington và Manila sẽ cùng phối hợp triển khai chiến dịch an ninh mạng, bao gồm xử lý những lỗ hổng an ninh mạng của liên minh, tăng cường hợp tác an ninh mạng để mở rộng khả năng hợp tác tác chiến ở mức độ cao hơn.
Giới phân tích nhận định động thái trên của Mỹ có thể là bước để thử nghiệm các tàu ngầm USV trong việc phối hợp tác chiến với các vũ khí hiện đại khác. Đây xem ra là một phần của chương trình phát triển tàu chiến không người lái của chính quyền Trump nhiệm kỳ 2 nhằm giành lại ưu thế trong cuộc chiến trên biển. Ngoài ra, Bộ trưởng Pete Hegseth còn nhấn mạnh việc thúc đẩy hợp tác giữa Mỹ và Philippines trong lĩnh vực công nghiệp quốc phòng và đảm bảo chuỗi cung ứng, điều này có thể dẫn tới việc phối hợp giữa Washington và Manila trong việc phát triển tàu mặt nước không người lái.
Một khi Mỹ có thể phối hợp với Philippines trong công nghiệp quốc phòng để sản xuất thì Mỹ cũng có thể hợp tác cùng với các đối tác khác ở khu vực để phát triển USV và Đài Loan là một đối tác hết sức tiềm năng bởi Đài Loan hiện đang dẫn đầu về chip bán dẫn và công nghệ AI. Đây có thể là cách tiếp cận mới của chính quyền Trump nhằm thiết lập sự răn đe ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, bao gồm Biển Đông như Bộ trưởng Pete Hegseth đã tuyên bố trong chuyến thăm Manila và Tokyo – 2 đồng minh lâu đời của Mỹ ở khu vực. Giới chuyên gia nhận định khi Hải quân Mỹ đặt cược vào tàu USV để thu hẹp khoảng cách về số lượng với Trung Quốc, thì trận chiến thực sự có thể không diễn ra trên biển mà là ở các xưởng đóng tàu, chuỗi cung ứng và sự thống trị về công nghệ, những lĩnh vực mà Trung Quốc hiện đang nắm giữ những lợi thế quyết định. Chúng ta cùng chờ xem chính quyền Trump 2.0 triển khai kế hoạch của mình trên thực tế ra sao.