Từ ngày 28 – 30/3/2025, tân Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đã có chuyến công du đầu tiên tới hai nước đồng minh châu Á là Nhật Bản và Philippenes, đồng thời cũng là chuyến thăm đầu tiên của một quan chức Nhà Trắng thuộc ê kíp lãnh đạo nhiệm kỳ hai của Tổng thống Mỹ D. Trump.
Có thể thấy trong suốt quá trình vận động tranh cử năm 2024, cũng như sau khi nhậm chức nhiệm kỳ hai, vị tổng thống thứ 47 của nước Mỹ hầu như không “đả động” gì đến các đồng minh châu Á – Thái Bình Dương, càng không nhắc gì tới Philippines, nên nhiều người cứ “đoán già, đoán non” rằng, có lẽ quan hệ của Mỹ với khu vực này sẽ “nhạt đi” do những “nóng bỏng” ở châu Âu và Trung Đông khiến chính quyền mới ở Washington không còn “để tâm” tới được.
Song không phải thế, chuyến thăm của ông Pete Hegseth tới Philippines đã cho thấy, việc củng cố mối quan hệ đồng minh hiệp ước với Manila vẫn sẽ được Mỹ quan tâm và thúc đẩy. Mỹ sẽ không rời đi mà sẽ sát cánh cùng các đồng minh ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương để “đối phó với các rủi ro trong khu vực”. Riêng đối với Philippines, những gì diễn ra qua chuyến thăm của ông Pete Hegseth đã bộc lộ những điều hệ trọng đáng quan tâm sau.
Thứ nhất, đây là hành động tái khẳng định cam kết vững chắc của Mỹ đối với Hiệp ước Phòng thủ chung giữa Mỹ và Philippines
Sở dĩ phải tái khẳng định cam kết liên minh Mỹ – Phi là vì cách đây không lâu, quan hệ đồng minh lâu năm theo Hiệp ước Phòng thủ chung (MDT), được hai nước ký kết vào năm 1951 có những dấu hiệu “xuống cấp”. Đó là dưới thời cựu Tổng thống Duterte, Philippines đã từng thực hiện chính sách “xa Mỹ, gần Trung”. Trong khi cùng thời gian đó, ông D. Trump nắm quyền lãnh đạo nhiệm kỳ đầu ở Mỹ đã đặt ra một số yêu cầu “có đi, có lại” trong quan hệ với Philippines nhằm đảm bảo lợi ích “nước Mỹ trên hết”, khiến cho mối quan hệ đồng minh giữa hai nước phần nào trở nên “lỏng lẻo”. Đến khi tranh cử và trúng cử nhiệm kỳ hai, ông D. Trump cũng vẫn “tỉnh queo” không nhắc gì tới Philippines, lại thêm hành động ông tuyên bố rút nước Mỹ ra khỏi các hiệp ước về thương mại tự do và khí hậu. Đi kèm với đó là những dấu hiệu về mức độ tin cậy và tính bền vững của Mỹ với tư cách là bên bảo đảm an ninh, trong bối cảnh Washington gây sức ép, buộc các đồng minh phải chi nhiều hơn cho quốc phòng của chính họ, sau nhiều thập niên dựa vào chiếc “ô an ninh” của Mỹ. Đáng chú ý hơn là gần đây, khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương chứng kiến sự căng thẳng ngày càng gia tăng liên quan đến tranh chấp trên Biển Đông, nhất là giữa Trung Quốc và Philipines, nơi Bắc Kinh tăng cường các hoạt động quân sự, bao gồm cả việc triển khai máy bay ném bom chiến lược tầm xa H-6 gần bãi cạn Scarborough ngay trước chuyến thăm của Bộ trưởng Pete Hegseth. Tất thảy những điều trên khiến giới chiến lược khu vực không khỏi băn khoăn rằng, liệu trong nhiệm kỳ hai của mình, ông D. Trump có rút khỏi các hiệp ước an ninh với các đồng minh khu vực, trong đó có Philipines, hay không.
Chính vì thế, với chuyến thăm Philipines của mình, ông Pete Hegseth đã “xóa tan” những “đồn đoán” nghi ngại bấy lâu, gửi đi thông điệp đầu tiên đến Philippines, khẳng định Manila vẫn là “một ưu tiên” trong chính sách đối ngoại của chính quyền Trump ở khu vực; đề cao MDT vẫn nguyên giá trị, là cơ sở vững chắc để hai nước duy trì và thúc đẩy quan hệ đồng minh trong bối cảnh mới. Khi hội đàm với người đồng cấp Philippines Gilberto Teodoro, ông Pete Hegseth cho biết: “Cả ông ấy (Tổng thống D. Trump) và tôi đều muốn bày tỏ cam kết vững chắc đối với MDT, cũng như mối quan hệ đối tác trên cả phương diện kinh tế và quân sự”, đồng thời trấn an và khích lệ Philippines rằng: “Quan hệ đồng minh của chúng ta không chỉ tiếp tục đến hôm nay, mà còn được tăng cường. Liên minh vững chắc của chúng ta chưa bao giờ mạnh mẽ hơn như lúc này”. Còn về phía Philippines, Tổng thống Marcos Jr cho biết, chuyến thăm của ông Pete Hegseth là sự kiện “gửi đi thông điệp rất mạnh mẽ về cam kết của hai nước chúng ta trong việc tiếp tục hợp tác để duy trì hòa bình ở Biển Đông và khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương”. Không chỉ có thế, lãnh đạo của hai quốc gia này còn thông qua chuyến thăm để gửi thông điệp đến các nước và khu vực rằng, quan hệ đồng minh Mỹ – Phi dù có “sóng gió” thế nào đi nữa cũng không hề “lay chuyển”, MDT là cơ sở để hai bên duy trì và nâng cấp mối quan hệ đồng minh hơn 70 năm qua; Philippines là quốc gia có vị trí địa chiến lược rất quan trọng trong chiến lược “Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở” của Mỹ. Đặc biệt, quốc đảo này nằm trong khu vực Biển Đông và gần kề eo biển Đài Loan, có giá trị chiến lược cho Mỹ trong việc kiềm chế Trung Quốc. Trong khi hệ thống đồng minh cùng các căn cứ quân sự trải rộng khắp các châu lục và đại dương là “tài sản chiến lược vô giá” để Mỹ duy trì vị thế “siêu cường” thế giới. Do đó, Mỹ không thể “sao nhãng”, mà ngược lại sẽ tìm cách “làm mới” hệ thống đồng minh này, nhất là với liên minh Mỹ – Phi dưới thời Tổng thống D. Trump nhiệm kỳ 2.
Thứ hai, trên cơ sở MDT, Mỹ đảm bảo rằng, sẽ sát cánh hơn nữa cùng với Philippines và các đồng minh để đối phó với các thách thức an ninh ở khu vực
Phân tích về vấn đề này, Tiến sỹ Satoru Nagao – Viện Nghiên cứu Hudson/Mỹ, cho rằng: “…Để ngăn chặn Bắc Kinh, ông D. Trump phải tăng cường sức mạnh với các đồng minh trong khu vực. Mỹ sẽ không rút đi, bởi điều đó sẽ tạo ra khoảng trống”. Trong bối cảnh Trung Quốc ngày càng mở rộng hiện diện quân sự nhiều hơn ở Biển Đông, đe dọa nghiêm trọng chủ quyền của Philippines, nên thông qua chuyến thăm của Bộ trưởng Pete Hegseth, Mỹ tiếp tục gửi tín hiệu mạnh mẽ rằng, sẽ hỗ trợ Philippines duy trì tự do hàng hải và ngăn chặn, răn đe đối với các hành vi hung hăng của Trung Quốc ở vùng biển này. Phát biểu trong hội đàm với người đồng cấp Gilberto Teodoro và Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr, ông Pete Hegseth khẳng định: “Răn đe là điều cần thiết trên toàn thế giới, nhất là tại khu vực này, tại quốc gia của các bạn, khi xét đến những mối đe dọa đến từ Trung Quốc”.
Rõ ràng, chuyến thăm không chỉ là sự kiện ngoại giao đánh dấu mối quan hệ đồng minh thân thiết Mỹ – Phi, mà còn là biểu hiện cụ thể về hành động và bước đi của chính sách “duy trì hòa bình thông qua sức mạnh” và “không nhượng bộ” trước các đối thủ chiến lược, đặc biệt là đối với Trung Quốc của chính quyền D. Trump nhiệm kỳ 2. Theo Bộ trưởng Pete Hegseth: “Tổng thống D. Trump đang tìm kiếm hòa bình… nhưng để mang lại hòa bình đó, chúng tôi sẽ mạnh mẽ”, đồng thời ông nhấn mạnh: “Có rất nhiều quốc gia trong quá khứ đã cố gắng thử thách quyết tâm của Mỹ. Và ngay lúc này, tại thời khắc này, chúng tôi sẽ thực hiện quyết tâm này, sẽ thúc đẩy hợp tác với các đối tác của mình, tái thiết tinh thần chiến binh, xây dựng lại quân đội và tái thiết khả năng răn đe, đồng thời sát cánh cùng các đồng minh và đối tác của chúng tôi, mà trước hết và quan trọng nhất là trong khu vực này”.
Có lẽ, nhận rõ được những mục đích, ý định và mối nguy tiềm ẩn sẽ đến từ chuyến thăm này của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, nên Trung Quốc ngay lập tức đã có sự phản ứng mạnh mẽ, coi đây là “một động thái khiêu khích” đe dọa đến hòa bình, ổn định ở khu vực. Ngay trước và trong thời gian diễn ra chuyến thăm của ông Pete Hegseth, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã đưa ra cảnh báo tới Philippines rằng “không có gì tốt đẹp sẽ đến từ việc mở cửa cho một kẻ săn mồi” (ám chỉ Mỹ), đồng thời cáo buộc Mỹ “liên tục củng cố các triển khai quân sự trong khu vực” nhằm “phá hoại hòa bình và ổn định”. Bắc Kinh kêu gọi Philippines “ngừng làm con rối cho các nước khác” và không nên thực hiện các hành động “phục vụ lợi ích chính trị cá nhân”. Cùng với phản ứng của Bộ Ngoại giao, Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Trung Quốc Ngô Khiêm cũng cảnh báo, hợp tác quân sự giữa Mỹ và Philippines “không được làm tổn hại đến lợi ích an ninh của các nước khác”; nhấn mạnh, bất kỳ sự tăng cường nào trong liên minh Mỹ – Phi, đặc biệt ở Biển Đông, đều bị coi là hành động “can thiệp từ các nước bên ngoài” vào vấn đề mà Trung Quốc cho là “thuộc chủ quyền của mình”. Phát biểu trong cuộc họp báo ở Bắc Kinh hôm 27/3/2025, ông Ngô Khiêm cũng không quên “nhắc nhở” lãnh đạo Philippines rằng: “Trong suốt lịch sử, Mỹ đã có một hồ sơ đáng kinh ngạc về việc phá vỡ lời hứa và quay lưng lại với đồng minh của mình”.
Trên thực tế, ngay trước thềm chuyến thăm của ông Pete Hegseth, Trung Quốc đã triển khai máy bay ném bom chiến lược tầm xa H-6 gần bãi cạn Scarborough – khu vực tranh chấp với Philippines. Đây được xem là hành động phô trương sức mạnh nhằm gửi thông điệp răn đe không chỉ đến Philippines mà còn đến Mỹ, trong bối cảnh Mỹ cam kết triển khai thêm các hệ thống quân sự tiên tiến như tên lửa Typhon tại Philippines.
Thứ ba, hợp tác quốc phòng – an ninh giữa Mỹ với Philippines sẽ được tăng cường
Trong chuyến thăm, Bộ trưởng Pete Hegseth và Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Gilberto Teodoro Jr đã ra tuyên bố chung, vạch ra các kế hoạch cụ thể để tăng cường hợp tác quốc phòng – an ninh trong tương lai. Kế hoạch này bao gồm việc triển khai các khí tài tiên tiến hơn của Mỹ tới Philippines, như hệ thống đánh chặn tàu viễn chinh hải quân của thủy quân lục chiến Mỹ (NMESIS) và các tàu mặt nước không người lái hiện đại. Hai bên nhất trí tiến hành các cuộc tập trận chung với các hệ thống này để tăng cường khả năng tương tác và răn đe; mở rộng các cuộc tập trận chung, trao đổi thông tin tình báo và chia sẻ công nghệ; tăng cường hợp tác an ninh, bao gồm chống khủng bố, chống buôn lậu, bảo vệ môi trường biển. Đối với gói viện trợ quân sự trị giá 500 triệu USD cho Philippines được chính quyền Tổng thống J. Biden phê duyệt vào tháng 7/2024 nhưng chỉ mới giải ngân được 336 triệu USD, chính quyền D. Trump quyết định khôi phục hoàn toàn gói viện trợ này. Hành động này tiếp tục thể hiện sự ủng hộ “nhiệt thành” của chính quyền D. Trump hiện nay đối với quốc gia đồng minh ở Đông Nam Á; ngược lại cũng cho thấy, Philippines đã đáp ứng được các điều kiện cụ thể mà Mỹ đưa ra trong gói viện trợ quân sự này. Chuyến thăm cũng là bước chuẩn bị cho cuộc tập trận thường niên Balikatan năm 2025, mà dự kiến, hệ thống tên lửa NMESIS sẽ được đưa vào sử dụng. Ngoài ra, hai bên cũng nhất trí hợp tác để giảm thiểu các lỗ hổng an ninh mạng và tăng cường khả năng phục hồi trên toàn liên minh. Theo đó, trong thời gian tới, một chiến dịch an ninh mạng song phương sẽ được triển khai, trong đó tập trung vào ba lĩnh vực chính: thiết lập mạng lưới phòng thủ an toàn, phát triển lực lượng lao động an ninh mạng có năng lực và tăng cường hợp tác tác chiến hiện đại.
Đáng chú ý, ngay sau chuyến thăm của Bộ trưởng Pete Hegseth, ngày 02/4/2025, Bộ Ngoại giao Mỹ đã thông qua thương vụ bán 20 chiếc máy bay chiến đấu F-16 và các thiết bị liên quan cho Philippines, tổng giá trị 5,58 tỉ USD. Đánh giá thương vụ này, Tiến sỹ Satoru Nagao phân tích: Hơn 10 năm trước, Philippines từng đề nghị Mỹ cung cấp chiến đấu cơ F-16, nhưng Washington từ chối. Giờ đây, việc Mỹ đồng ý bán 20 máy bay chiến đấu F-16 cho Philippines, chứng tỏ: 1/ Mỹ đã quyết định tăng cường năng lực phòng thủ quân sự cho Philippines. Trong quá khứ, khi xác định các năng lực mà đồng minh và đối tác cần sở hữu, thì Mỹ đáp ứng. Vào những năm 1980, khi tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo hạt nhân của Liên Xô hoạt động ở biển Okhotsk, gần đảo Hokkaido của Nhật Bản, Washington đã cung cấp cho Tokyo các khí tài chống tàu ngầm mới nhất, như máy bay tuần tra và trực thăng để theo dõi tàu ngầm Liên Xô hoạt động giữa vùng Vladivostok với biển Okhotsk. Gần đây, trong các thỏa thuận cung cấp vũ khí cho Ấn Độ, Mỹ tập trung vào khí tài tăng cường khả năng tấn công ở khu vực biên giới Ấn – Trung và khí tài chống tàu ngầm ở Ấn Độ Dương. Trường hợp của Philippines lần này là chiến đấu cơ F-16 và các hệ thống phóng tên lửa Typhon. 2/ Chiến đấu cơ F-16 có tốc độ cao nên có thể xâm nhập bất kỳ khu vực nào ở Biển Đông. Giữa bối cảnh Trung Quốc đang tăng cường hoạt động ở Biển Đông để phục vụ tham vọng “chủ quyền” thì các lực lượng nước này có thể sẽ bị đe dọa bởi F-16 nếu Philippines sở hữu loại chiến đấu cơ này. Ngoài ra, F-16 có thể ném bom bất kỳ nơi nào, bao gồm các thành phố ven biển và các căn cứ hải quân trên đảo Hải Nam của Trung Quốc. Hiện tại, Philippines chỉ sở hữu máy bay chiến đấu hạng nhẹ FA-50, nên cần cải thiện sức mạnh không quân. Cùng với hệ thống tên lửa Typhon đã có, giờ đây có thêm máy bay chiến đấu F-16, cho thấy khả năng tấn công của Philippines sẽ được cải thiện rất mạnh mẽ. Không có gì là ngạc nhiên khi trong một thông cáo của mình, Bộ Ngoại giao Mỹ nêu rằng, thương vụ này sẽ thúc đẩy “năng lực của Không quân Philippines trong nhận thức về lĩnh vực hàng hải” và “nâng cao khả năng khống chế hệ thống phòng không của đối phương”. Phản ứng về thương vụ trên, ngày 02/4/2025, Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Quách Gia Côn cảnh báo, “hợp tác quốc phòng và an ninh của Philippines với các nước khác không nên nhắm vào bất kỳ bên thứ ba nào hoặc gây tổn hại đến lợi ích của bên thứ ba”.
Thứ tư, Mỹ bắt đầu chuyển sự quan tâm từ tập trung cho châu Âu sang khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, trong đó Philippines là điểm đến đầu tiên
Việc Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth chọn Philippines là điểm dừng chân đầu tiên trong chuyến công du đầu tiên tới châu Á không những thể hiện vị trí, vai trò của Philippines đối với các chiến lược của Mỹ ở khu vực, mà còn để lộ một một chủ ý khác của Mỹ, đó là, Mỹ bắt đầu có sự điều chỉnh chiến lược quân sự và an ninh: từ tập trung và ưu tiên cho khu vực châu Âu sang khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, trong đó điểm đến đầu tiên là đồng minh hiệp ước Philippines. NATO, EU và Ukraine không những không được Mỹ coi trọng và “ưu tiên hàng đầu” như trước đây nữa, thậm chí còn bị chính quyền mới ở Mỹ sẵn sàng bất chấp và “gạt ra rìa” trong quá trình Mỹ chủ động xích lại gần Nga, cải thiện quan hệ với Nga và cùng Nga hướng tới những thoả thuận thông qua giải pháp chính trị nhằm chấm dứt cuộc chiến tranh ở Ukraine. Tuy nhiên, do vốn là con người thực dụng, ông D. Trump đang hành động theo phương châm “Nước Mỹ trên hết”, “làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại”, do đó sự chuyển hướng chiến lược lần này của chính quyền mới ở Mỹ sẽ có hai nét nổi bật: 1/ Mỹ sẽ hối thúc và “gò ép” các đồng minh chiến lược, truyền thống xưa nay của Mỹ tăng ngân sách quốc phòng và quân sự, tăng cường vũ trang để có thể tự đối phó với các thách thức và mối đe doạ an ninh, cùng “chia sẻ” và giảm bớt “gánh nặng” với Mỹ. 2/ Mỹ sẽ tập trung nhiều hơn vào việc đối phó với Trung Quốc và bảo vệ Đài Loan nói chung, cũng như đối phó với Trung Quốc ở khu vực Biển Đông nói riêng. Muốn thực hiện điều này, Mỹ rất cần những đồng minh chiến lược trong khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, đặc biệt là Philipines, Nhật Bản và Hàn Quốc. Có thể nói, trong bối cảnh địa chính trị thế giới thay đổi chóng mặt như hiện nay, Philippines tuy cách Mỹ rất xa về địa lý, nhưng lại rất “gần” về chiến lược và đang được Mỹ đề cao khi người đứng đầu Lầu Năm Góc chọn làm điểm đến đầu tiên trong chuyến công du châu Á. Mặc dù chuyến thăm Philippines của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ không thật “ầm ĩ”, cũng chẳng đánh dấu cho một sự “đột phá” lớn nào trong quan hệ hai nước, thậm chí còn có phần “im ắng” hơn so với những sự kiện quốc tế xảy ra cùng thời gian, nhưng những cam kết “sắt đá” trong hợp tác quốc phòng với Philippines được ông Pete Hegseth đưa ra sẽ giúp Mania nâng cao khả năng phòng thủ và sự tự tin hơn trong duy trì bảo vệ chủ quyền của mình ở Biển Đông. Chuyến thăm không những là chỉ dấu “đánh động” với thế giới rằng, Mỹ chưa từng và chưa bao giờ “lãng quên” Châu Á – Thái Bình Dương, mà còn là dấu hiệu về sự chuyển hướng ưu tiên của chính quyền D. Trump 2.0 sang khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, phù hợp với trọng tâm chiến lược mà mấy đời tổng thống Mỹ gần đây xác định và cũng phù hợp với ưu tiên bảo vệ Philippines, Đài Loan và đối phó với Trung Quốc ở Biển Đông – một chính sách mà Bộ trưởng Pete Hegseth đã đề cập trong ngày ông nhậm chức.