Ngành công nghiệp hạt nhân của Trung Quốc đang có những bước tiến nhảy vọt nhờ vào sự phát triển của các lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR), giúp nước này vượt xa các đối thủ phương Tây nhiều năm trong cuộc đua chinh phục một lĩnh vực năng lượng đầy triển vọng.
Tiêu biểu cho thành tựu này là lò phản ứng Linglong-1 tại tỉnh Hải Nam, bước đột phá mang tính thương mại có thể tái định hình cục diện năng lượng toàn cầu trong những thập kỷ tới.
Linglong-1: Tiên phong trong cách mạng SMR thương mại
Linglong-1 là minh chứng rõ nét cho vị thế dẫn đầu của Trung Quốc trong công nghệ hạt nhân mô-đun nhỏ. Khác với các nhà máy điện hạt nhân truyền thống đồ sộ, lò phản ứng này có kích thước chỉ tương đương một siêu thị nhỏ, nhưng sở hữu khả năng phát điện ấn tượng – đủ cung cấp điện cho hơn 526.000 hộ gia đình, với sản lượng khoảng một tỷ kilowatt-giờ mỗi năm từ công suất 125.000 kilowatt.
Điểm nổi bật của dự án này không chỉ nằm ở thiết kế nhỏ gọn, mà còn ở tốc độ triển khai từ ý tưởng đến vận hành thương mại – nhanh hơn đáng kể so với các đối thủ phương Tây. Linglong-1 đã được Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cấp chứng nhận an toàn vào năm 2016, thể hiện cam kết của Trung Quốc đối với các tiêu chuẩn quốc tế song song với việc rút ngắn đáng kể tiến độ phát triển.
Hiện tại, các kỹ sư đang tiến hành các bước thử nghiệm nghiêm ngặt, trong đó có “thử nghiệm lạnh” (sử dụng nước thay cho hơi nước) nhằm đảm bảo tất cả các bộ phận đều hoạt động hoàn hảo trước khi lò phản ứng được đưa vào vận hành chính thức. Quy trình kiểm định kỹ lưỡng này thể hiện quyết tâm của Trung Quốc trong việc khẳng định SMR là giải pháp năng lượng an toàn và khả thi.
So với các nhà máy điện hạt nhân truyền thống, các lò phản ứng mô-đun nhỏ như Linglong-1 sở hữu nhiều ưu điểm vượt trội. Hệ thống an toàn tự động, cho phép lò tự động ngừng hoạt động khi xảy ra sự cố mà không cần sự can thiệp của con người, là một bước tiến lớn, góp phần xua tan những lo ngại cố hữu về độ an toàn của năng lượng hạt nhân.
Tính linh hoạt cũng là một điểm cộng lớn. Với thiết kế nhỏ gọn, SMR có thể được triển khai tại các khu vực hẻo lánh, các cơ sở công nghiệp hoặc các mỏ khai thác – nơi mà việc xây dựng hạ tầng điện truyền thống vừa tốn kém, vừa kém hiệu quả.
Về mặt môi trường, mỗi lò Linglong-1 giúp ngăn ngừa khoảng 880.000 tấn khí CO₂ mỗi năm, tương đương việc trồng thêm 7,5 triệu cây xanh. Lợi ích này hoàn toàn phù hợp với các mục tiêu khí hậu của Trung Quốc đã được xác lập trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 (2021–2025), nhấn mạnh vào đổi mới năng lượng sạch và giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.
Linglong-1 cũng là bước phát triển tiếp nối tự nhiên từ thành công của lò phản ứng Hualong One – thiết kế SMR được rút gọn từ mô hình đã chứng minh hiệu quả. Thay vì phát triển từ con số 0, Trung Quốc chọn cách phát triển công nghệ hiện có, cho phép tinh chỉnh liên tục để đạt hiệu suất tối ưu.
Vươn ra toàn cầu bằng lợi thế công nghệ
Dù Trung Quốc đang chiếm ưu thế về triển khai thương mại, nhiều quốc gia khác cũng đang phát triển công nghệ SMR của riêng mình. Nga đã vận hành lò phản ứng nổi Akademik Lomonosov từ năm 2019, tuy nhiên thiết kế này khá khác biệt so với các SMR trên đất liền. Tại Mỹ, các dự án như Natrium của TerraPower (được tỷ phú Bill Gates hậu thuẫn) và Xe-100 của X-energy đang hướng đến mục tiêu thương mại hóa vào khoảng năm 2030.
Châu Âu cũng không đứng ngoài cuộc với các sáng kiến như dự án Nuward của Pháp, Rolls-Royce SMR của Anh, và liên doanh Newcleo giữa Pháp và Ý tập trung vào lò phản ứng muối nóng chảy nhanh. Ngoài ra, Hàn Quốc với lò SMART và Canada với Terrestrial Energy IMSR cũng là những đối thủ đáng gờm trong thị trường đang phát triển nhanh chóng này.
Tuy nhiên, việc Trung Quốc sớm đưa Linglong-1 vào triển khai thực tế mang lại lợi thế không nhỏ: tinh chỉnh công nghệ thông qua kinh nghiệm thực tiễn, giảm chi phí, và xây dựng mạng lưới đối tác quốc tế. Quốc gia này rõ ràng đang hướng tới việc xuất khẩu mô hình Linglong-1, nhằm đáp ứng nhu cầu của các nước đang phát triển – những nơi cần giải pháp năng lượng sạch nhưng không đủ điều kiện xây dựng các nhà máy hạt nhân truyền thống.
Với việc chứng minh rằng năng lượng hạt nhân quy mô nhỏ có thể được triển khai một cách an toàn, hiệu quả và kinh tế, Trung Quốc đã tự định vị mình là quốc gia tiên phong trong một trong những công nghệ năng lượng có tính chuyển đổi sâu rộng nhất của thế kỷ XXI. Lợi thế này không chỉ mang lại ảnh hưởng công nghệ mà còn hứa hẹn tạo ra giá trị kinh tế to lớn trong bối cảnh thế giới đang khát khao các giải pháp năng lượng sạch, bền vững và hiệu quả hơn bao giờ hết.
Đổi mới công nghệ của Trung Quốc không chỉ dừng lại ở năng lượng hạt nhân. Gần đây, nước này còn gây chú ý với các bước đột phá trong giao thông, ví dụ như máy bay siêu thanh có khả năng bay vòng quanh Trái Đất chỉ trong hai giờ. Sự phát triển đồng đều trên nhiều lĩnh vực cho thấy một chiến lược toàn diện nhằm khẳng định vai trò dẫn đầu công nghệ trong thế kỷ 21.
T.P