Từ ngày 04 – 08/8/2025, Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. thực hiện chuyến thăm cấp nhà nước tới Ấn Độ, đánh dấu nỗ lực ngày càng lớn của Philippines nhằm đa dạng hóa quan hệ đối tác chiến lược, vượt ra ngoài các đồng minh truyền thống, trong bối cảnh Manila đang phải đối mặt với căng thẳng leo thang ở Biển Đông và những trở ngại kinh tế từ chính sách bảo hộ của Washington.
Kết quả nổi bật của chuyến thăm là Ấn Độ và Philippines chính thức nâng cấp quan hệ song phương lên “đối tác chiến lược”. Phát biểu trong một cuộc họp báo chung tại New Delhi hôm 5/8 Tổng thống Marcos Jr. nhấn mạnh: “Hôm nay, mối quan hệ của chúng ta bước vào một kỷ nguyên mới. Ấn Độ trở thành đối tác chiến lược thứ 5 của Philippines”.
Thủ tướng Narendra Modi và Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. trong buổi Họp báo chung ở New Delhi ngày 5/8. Ảnh ANI
Trong bài phát biểu công khai bằng tiếng Anh, Thủ tướng Modi đã diễn đạt khoảnh khắc này bằng những từ ngữ bao quát: “Ấn Độ và Philippines là bạn bè do lựa chọn và là đối tác do định mệnh. Từ Ấn Độ Dương đến Thái Bình Dương, chúng ta gắn kết với nhau bởi những giá trị chung. Tình bạn của chúng ta không chỉ là tình bạn của quá khứ; đó là lời hứa cho tương lai”. Thủ tướng Ấn Độ khẳng định Philippines là một “đối tác quan trọng” trong Chính sách Hướng Đông của Ấn Độ. Hai nước nhất trí về một số cơ chế liên quan đến quốc phòng, bao gồm việc hoàn thiện Điều khoản Tham chiếu giữa lục quân, hải quân và không quân.
Các nhà phân tích quốc phòng cho rằng mối quan hệ an ninh ngày càng mở rộng với New Delhi phản ánh sự điều chỉnh sâu rộng hơn trong chính sách đối ngoại của Manila dưới thời Tổng thống Marcos Jr., người đã tìm cách làm sâu sắc hơn mối quan hệ với các cường quốc tầm trung có chung mối quan tâm về an ninh khu vực nhưng tránh cạnh tranh quyền lực nước lớn. Tiến sĩ Aries Arugay – nghiên cứu viên cao cấp tại Viện ISEAS Yusof Ishak của Singapore – nhận xét: “Các cuộc tập trận hải quân và chuyến thăm cấp nhà nước diễn ra cùng lúc không phải là ngẫu nhiên. Nó nhằm mục đích thể hiện sự quan tâm chung của hai nước ở Biển Đông. Ấn Độ cũng đang khẳng định mình là một cường quốc không chỉ ở châu Á mà còn trên toàn cầu”.
Mối quan hệ đối tác chiến lược mới này chính thức hóa sự phối hợp đã được xây dựng âm thầm. Năm 2022, Philippines trở thành khách hàng nước ngoài đầu tiên mua tên lửa hành trình siêu thanh BrahMos của Ấn Độ với giá trị hợp đồng 375 triệu USD – thương vụ xuất khẩu vũ khí lớn đầu tiên của Ấn Độ. Lô hàng đầu tiên đã được bàn giao vào năm 2024. Ấn Độ cũng đã công khai ủng hộ lập trường pháp lý của Philippines tại Biển Đông. Năm 2023, trong một động thái hiếm hoi, chính quyền New Delhi đã kêu gọi Trung Quốc tuân thủ phán quyết năm 2016 về Biển Đông của Tòa Trọng tài được thành lập.
Nhà phân tích địa chính trị Don McLain Gill của Đại học De La Salle ở Manila lưu ý: “Ấn Độ đã trở nên nhạy cảm hơn với lợi ích an ninh của các đối tác ở Đông Nam Á, đặc biệt là Philippines. Điều này cũng cho thấy Manila sẵn sàng đưa Ấn Độ vào sâu hơn các tính toán an ninh của mình”. Ông C. Uday Bhaskar – cựu sĩ quan quân đội và hiện là Giám đốc Hiệp hội nghiên cứu chính sách (SPS) ở New Delhi – nhấn mạnh rằng theo quan điểm của New Delhi, Manila không còn chỉ là một đối tác nhỏ trong ASEAN nữa mà “Philippines rất quan trọng đối với Ấn Độ… bởi vì Philippines có vị thế hàng hải đặc biệt trong khu vực và có lập trường kiên định đối với Trung Quốc”. Việc Manila mua hệ thống BrahMos đã “tạo uy tín” cho tham vọng của Ấn Độ trở thành nhà cung cấp vũ khí.
Quan hệ đối tác dự kiến sẽ mở rộng ra ngoàisang cả phạm vi mua sắmlĩnh vực mua sắm, trang bị quốc phòng. Các quan chức Philippines đã bày tỏ sự quan tâm đến hệ thống tên lửa đất đối không Akash của Ấn Độ, và các cuộc đàm phán đang được tiến hành để Ấn Độ nhập khẩu niken của Philippines, một loại khoáng sản quan trọng được sử dụng trong sản xuất thép và quốc phòng. Chuyên gia Don McLain Gill nói: “Ấn Độ cũng đang theo đuổi nỗ lực ‘tự lực cánh sinh’ của riêng mình và tìm cách thể hiện mình không chỉ là một đối tác bán vũ khí mà còn là một đối tác xây dựng năng lực”.
Ông P. Kumaran – Thứ trưởng Ngoại giao phụ trách phương phía Đông của Bộ Ngoại giao Ấn Độ – cho biết cả hai nước đang tìm hiểu hợp tác về cơ sở hạ tầng tàu ngầm, thiết kế tàu và hiện đại hóa hải quân. Điều này phù hợp với việc cả hai nước “tự lực” thúc đẩy tư thế quốc phòng. Ấn Độ, vốn theo truyền thống không liên kết, luôn cảnh giác với Trung Quốc, đặc biệt là kể từ cuộc đụng độ biên giới chết người năm 2020 ở Ladakh, khiến quan hệ song phương bị đóng băng. Mối quan hệ đang trên đà hàn gắn nhưng sự ngờ vực vẫn còn cao. Tiến sĩ Arugay nói: “Nếu bạn để ý, Ấn Độ và Philippines đại diện cho những điểm khác nhau trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Xét về góc độ địa chính trị, việc hai quốc gia có mối quan hệ an ninh chiến lược là một vấn đề lớn”.
Trong khi quốc phòng là trọng tâm trongBên cạnh hợp tác quốc phòng, nội dung về đa dạng hóa kinh tế cũng là ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự nhân chuyến chuyến thăm của Tổng thống Marcos Jr, thì đa dạng hóa kinh tế cũng là một vấn đề được ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự. Cả hai nước đều bị ảnh hưởng bởi chính sách thương mại bảo hộ của Tổng thống Mỹ Donald Trump: Philippines phải đối mặt với mức thuế 19%, trong khi ông Trump cũng đe dọa tăng thuế đối với hàng hóa Ấn Độ. New Delhi và Manila đang hướng tới một hiệp định thương mại ưu đãi song phương. Thương mại giữa Philippines và Ấn Độ đã vượt quá 3,3 tỷ USD vào năm 2024 nhưng vẫn còn khiêm tốn. Thứ trưởng Kumaran đã đề cập đến tiềm năng hợp tác trong lĩnh vực nuôi trồng rong biển, nghiên cứu lúa gạo, nhiên liệu sinh học và năng lượng tái tạo. Ông Kumaran cũng cho biết Ấn Độ đã đề nghị hỗ trợ tư vấn về dầu khí, lưu ý đến hóa đơn nhập khẩu dầu có độ tinh khiết cao của Philippines.
Ngoài quốc phòng và thương mại, hai nhà lãnh đạo đã ký kết các thỏa thuận bao gồm khoa học và công nghệ, hỗ trợ pháp lý lẫn nhau, công nghệ số, không gian vũ trụ, trao đổi văn hóa và du lịch. Cả hai bên đã nhất trí miễn thị thực nhập cảnh cho khách du lịch, với các chuyến bay thẳng giữa Manila và New Delhi dự kiến sẽ được nối lại vào cuối năm nay. Tiến sĩ Arugay nói: “Những thỏa thuận quyền lực mềm này là cách để củng cố hợp tác, vì vậy nó sẽ không chỉ dừng lại ở mức độ cam kết. Những trao đổi văn hóa-xã hội, giao lưu nhân dân này luôn có giá trị bổ sung cho các thỏa thuận quốc phòng và kinh tế”.
Hai nước cũng cam kết đối thoại an ninh hàng hải thường xuyên, luân phiên giữa New Delhi và Manila – tương tự như các thỏa thuận của cả hai nước với Australia và Nhật Bản. Ngày 5/8, khi tiếp nguyên thủ Philippines tại New Delhi, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi khẳng định hai nước ủng hộ “tự do lưu thông hàng hải”. Trong khi Tổng thống Marcos Jr. nhấn mạnh chuyến đi của ông nhằm mục đích tăng cường hợp tác an ninh hàng hải.
Trong số 14 thoả thuận được ký kết trong chuyến thăm có 3 thoả thuận về hợp tác quốc phòng tạo thiết lập cơ chế hợp tác cả 3của các lực lượng không quân, hải quân và không quân, gồm Điều khoản tham chiếu giữa Không quân Ấn Độ và Không quân Philippines về các cuộc đàm phán tham mưu không quân; Điều khoản tham chiếu giữa Lục quân Ấn Độ và Lục quân Philippines về các cuộc đàm phán giữa các tham mưu Lục quân; Điều khoản tham chiếu giữa Hải quân Ấn Độ và Hải quân Philippines về các cuộc đàm phán giữa Hải quân hai nướcvới Hải quân.
Trả lời báo chí tối 5/8, ông Periasamy Thứ trưởng Ngoại giao Ấn Độ Kumaran, Thứ trưởng phụ trách phương Đông của Bộ Ngoại giao Ấn Độ giải thích các thỏa thuận này sẽ bao gồm “xây dựng năng lực, các hoạt động hàng hải chung, trao đổi chương trình đào tạo sĩ quan”. Ông cũng nhấn mạnh đến lập trường của New Delhi về tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông là “dựa trên Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS)” vì “Ấn Độ có lợi ích lâu dài đối với hòa bình và ổn định trong khu vực”. Trước khi lên đường sang Ấn Độ, Tổng thống Marcos Jr. nhấn mạnh rằng hai quốc gia gắn kết với nhau bởi “những giá trị chung” và “sự kiên định trong việc duy trì luật pháp quốc tế về hàng hải”.
Chuyến thăm của ông Marcos Jr. là dấu hiệu của một chiến lược phòng ngừa rủi ro rộng hơn. Với sự bất ổn về thuế quan của Mỹ trong tương lai và áp lực của Trung Quốc ở Biển Đông, Philippines đang định vị mình trong một thế giới mà sự cạnh tranh giữa các cường quốc diễn ra không ổn định và không đáng tin cậy. Tiến sĩ Aries Arugay lưu ý: “Cuối cùng, chính quyền Marcos Jr. đã học được từ quá khứ rằng họ không thể quá phụ thuộc vào Mỹ cho mọi nhu cầu an ninh và quốc phòng của mình. Và rất khó để có được sự ủng hộ từ Ấn Độ. Vì vậy, đây là một thành tựu lớn”. Phát biểu tại tiệc chiêu đãi do Tổng thống Ấn Độ Droupadi Murmu chủ trì tại Phủ Tổng thống, Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. mô tả đây là một trong những chuyến thăm “hiệu quả và mang tính xây dựng” nhất mà ông từng thực hiện và cho rằng thành công này là nhờ mối quan hệ gần gũi bền chặt giữa hai nước.
Giới phân tích nhận định việc nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược giữa Ấn Độ và Philippines cũng như việc tăng cường quan hệ hợp tác quốc phòng giữa hai nước có tác động tích cực tới cục diện Biển Đông, cụ thể là:
Thứ nhất, việc Ấn Độ thông qua Philippines để can dự sâu hơn vào Biển Đông tạo thêm một yếu tố quan trong hậu thuẫn cho Philippines và các nước ven Biển Đông khác đối phó với Trung Quốc ở Biển Đông. Đáng chú ý là Ấn Độ lâu nay có quan hệ mật thiết với các nước khác như Việt Nam, Malaysia hay Indonesia và hiện là đối tác chiến lược của ASEAN. Do vậy, những động thái mới trong quan hệ giữa Philippines với Ấn Độ sẽ góp phần thúc đẩy sự đoàn kết hơn trong ASEAN trên vấn đề Biển Đông.
Đáng chú ý, trong thời gian chuyến thăm cả Ấn Độ và Philippines đều đề cao tinh thần thượng tôn pháp luật, kết quả chuyến thăm có ý nghĩa quan trọng khẳng định giá trị phán quyết năm 2016 về Biển Đông của Toà Trọng tài Thường trực; duy trì trật tự dựa trên pháp luật ở Biển Đông; góp phần thúc đẩy tiến trình pháp lý trong giải quyết tranh chấp.
Thứ hai, góp phần thúc đẩy mạnh mẽ xu hướng quốc tế hoá, đa phương hoá vấn đề Biển Đông. Việc hải quân Ấn Độ và Philippines lần đầu tiên tiến hành tập trận chung ở Biển Đông, mở ra khả năng thúc đẩy các hoạt động tuần tra, diễn tập chung giữa Philippines với Nhóm Bộ tứ ở Biển Đông, bởi trước đó đã có các cuộc tập trận và tuần tra chung đa phương giữa 3 thành viên Nhóm Bộ tứ Mỹ, Australia, Nhật Bản với Philippines. Mặt khác, Ngoại trưởng các nước Nhóm Bộ từ đã nhất trí tăng cường hợp tác về an ninh hàng hải ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, bao gồm các hoạt động hàng hải chung để ngăn chặn Trung Quốc mở rộng bành trướng. Những động thái mới trong quan hệ Ấn Độ – Philippines có thể là dấu hiệu về việc thiết lậpvằ tăng cường cơ chế hợp tác hàng hải chung giữa Philippines và Nhóm Bộ tứ trong thời gian tới.
Thứ ba, lâu nay các công ty dầu khí của Ấn Độ đã có các dự án hợp tác dầu khí với Việt Nam ở Biển Đông. Trong chuyến thăm Ấn Độ của Tổng thống Philippines Marcos Jr., bên cạnh việc mở rộng hợp tác kinh tế, hai bên cũng nhất trí tăng cường hợp tác trong lĩnh vực năng lượng, mở ra khả năng hợp tác giữa Ấn Độ và Philippines trong các dự án khai thác dầu khí trong vùng đặc quyền kinh tế thềm lục địa của Philippines. Nếu điều này xảy ra sẽ tạo sự gắn kết chặt chẽ về lợi ích kinh tế của Ấn Độ với Việt Nam và Philippines. Đây sẽ là yếu tố quan trọng để ngăn chặn các hành động xâm lấn của Trung Quốc.