Các vụ việc cọ sát nổi gần đây cho thấy tranh chấp giữa hai nước Trung Quốc và Philippines từ đầu 2025 tới nay tiếp tục diễn biến hết sức gay gắt, phức tạp và không dễ lắng xuống trong thời gian tới.
1. Các vụ việc cọ sát nổi gần đây cho thấy tranh chấp giữa hai nước Trung Quốc và Philippines từ đầu 2025 tới nay tiếp tục diễn biến hết sức gay gắt, phức tạp và không dễ lắng xuống trong thời gian tới. Từ đầu 2025 tới nay, theo thống kê chưa đầy đủ, dư luận thế giới, khu vực ghi nhận xảy ra 8 vụ việc cọ sát, tranh chấp, có 6 vụ việc cọ sát lớn giữa hai bên khiến dư luận khu vực hết sức quan tâm, trong đó từ tháng 8 tới nay có 3 vụ việc xảy ra liên tiếp trong các tháng 8, 9, 10.
Cụ thể: ngày 11/8/2025, tàu cảnh sát biển Trung Quốc có hành vi xua đuổi quyết liệt, nguy hiểm không ngại đâm va tàu của Philippines. Các hành vi hung hăng, cuỡng ép điên cuồng đã khiến chính các tàu công vụ của Trung Quốc đâm va với nhau khiến tàu CCG 3104 bị hư hại nặng, làm mấy binh lính Trung Quốc rơi xuống biển ở gần bãi cạn Scarborough, sự kiện chưa từng có. Tiếp theo, cũng ở khu vực Scarborough, trong các ngày 15-16/9, Trung Quốc dùng vòi rồng xua đuổi đâm va, đẩy lùi tàu Philippines làm vỡ kính tàu Philippines, một nhân viên bị thương nhẹ. Rồi mới đây nhất, ngày 12-13/10, tàu cảnh sát biển Trung Quốc cố tình đâm va tàu Philippines (BRP Datu Pagbuaya) ở gần khu vực chưa đến 2 hải lý gần Thị Tứ, khiến tàu này bị hư hại nhẹ ở phần đuôi. Trung Quốc đổ lỗi cho Philippines huy động có tổ chức, có ý đồ cho một số lượng lớn tàu thuyền khiêu khích ở các vùng biển liên quan của Trung Quốc, khẳng định đảo Thị Tứ, bãi Sandy Cay, đá Subi thuộc “cái gọi là” Nam Sa của Trung Quốc; đổ lỗi nguợc cho Philippines thực hiện các thao tác nguy hiểm gây ra va chạm. Philippines lên án hành động của Trung Quốc là bắt nạt, vi phạm các quy định về ứng xử hàng hải và tuyên bố sẽ áp dụng các biện pháp ngoại giao phù hợp.
2. Từ đầu 2025 tới nay, khu vực Scarborough và Sandy Cay – Thị Tứ chiến truờng cọ sát chính.
Nếu như trong các năm 2023-2024, cọ sát giữa Trung Quốc và Philippines hết sức căng thẳng, nóng cả ở khu vực bãi cạn Second Thomas Shoal và hình thành điểm cọ sát mới ở khu vực bãi Sabina Shoal (xảy ra 3 vụ cọ sát vào cuối 2024 ) thì đáng chú ý, trong 2025, tình hình bãi cạn Second Thomas và Sabina có vẻ tạm lắng dịu hơn; chỉ ghi nhận một vài vụ nhỏ tàu hải cảnh Trung Quốc đến ‘giám sát tàu dân sự Philippines’ tiếp tế cho quân đồn trú trên chiếc tàu chiến cũ BRP Sierra Madre, hoặc tàu tuần duyên Philippines bị quấy nhiễu khi tiếp tế ngư dân song không xảy ra vụ việc cọ sát lớn, căng thẳng. Tuy nhiên, từ đầu 2025 tới nay, cọ sát nổi lên nhiều ở khu vực Sandy Cay đồng thời tiếp tục cọ sát gay gắt ở khu vực Scarborough vốn đã nóng lên từ cuối năm 2024. Theo thống kê sơ bộ, từ tháng 01/2025, các vụ cọ sát lớn, đáng kể của hai bên đều tập trung nhiều vào hai khu vực Sandy Cay và Scarborough, trong 8 vụ lớn, nhỏ giữa hai nuớc ở khắp khu vực Biển Đông giữa hai nuớc từ đầu 2025 tới nay, có 6 vụ khá nghiêm trọng bao gồm 3 vụ ở Sandy Cay, 3 vụ ở Scarborough.
Căng thẳng ở bãi cạn Scarborough ngày càng gay gắt là hệ lụy tiếp diễn của các sự việc liên quan nóng lên gay gắt từ nửa cuối 2024 khi hai bên đều tìm cách khẳng định chủ quyền của mình, nhất là từ phía Bắc Kinh với những động thái pháp lý, thực địa hết sức cứng rắn, sẵn sàng chơi tới cùng với con bài vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, hải cảnh đi truớc, tàu chiến theo sau. Theo Phán quyết của Tòa Trọng tài vụ kiện Biển Đông năm 2016 (Phán quyết 2016), Bãi cạn Scarborough là một thực thể luôn nổi, nằm cách đảo Luzon của Philippines khoảng 220-240 km, hoàn toàn trong vùng EEZ của nước này, song bị “đuờng luỡi bò” của Trung Quốc “liếm mất” từ 2012. Năm 2024, Trung Quốc có điều chỉnh cơ bản lập truờng pháp lý đối với khu vực này khi công bố thiết lập đuờng cơ sở đối với Scarborough, gây phản ứng mạnh mẽ của Philippines. Chưa dừng lại, tháng 9/2025, Trung Quốc “phê duyệt khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia” ở Scarborough, thiết lập vùng lõi, thử nghiệm sinh thái nhằm bảo vệ cái gọi là ‘bảo vệ đa dạng sinh học”, thực chất là tiến thêm một buớc khẳng định chủ quyền, ngăn chặn tuyệt đối tàu bè Philippines vào khu vực này, củng cố thế chiếm đóng trên thực địa, triệt để đẩy Philippines khỏi khu vực này bằng cả pháp lý và trên thực địa. Còn Philippines phản ứng mạnh, cho đây là cách mà Trung Quốc hợp thức hóa và quân sự hóa tiền đồn chiếm đóng bất hợp pháp ở Scarbrough. Philippines cũng cố gắng duy trì đuợc sự hiện diện tối thiểu bằng tàu công vụ và ngư dân nhằm khẳng định chủ quyền của mình. Mỹ cũng hỗ trợ về ngoại giao và trên thực địa song sức cùng lực kiệt.
– Bãi Sandy Cay nổi lên trở thành điểm nóng đáng chú ý. Đáng chú ý, từ đầu năm tới nay đã xảy ra 3 vụ việc cọ sát khá quyết liệt trong các tháng 1, tháng 5 và này 12-13/10 vừa qua giữa Trung Quốc với Philippines. Sandy Cay là tên tiếng Anh được dùng để chỉ 3 thực thể gần nhau gồm Đá Hoài Ân, Tri Lễ và Cái Vung, chủ yếu gồm các cồn cát nhỏ, bãi cát nổi, chìm theo thủy triều nằm sát đảo Thị Tứ, (cụm Thị Tứ). Các thực thể này nằm cách cách đảo Thị Tứ khoảng 2-3 hải lý song khác với đảo Thị Tứ về tính chất địa lý, địa vị pháp lý và tình trạng kiểm soát. Việt Nam cũng tuyên bố có chủ quyền đối với cụm Thị Tứ bao gồm Sandỵ Cay. Ngày 16/10, Nguời phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam cũng lên tiếng về vụ cọ sát ngày 12/10, tỏ hết sức quan ngại, đề nghị các bên tôn trọng chủ quyền của Việt Nam, kiềm chế, tuân thủ luật pháp quốc tế, Công ước Luật biển 1982, tôn trọng quy tắc hàng hải, tạo không khí cho việc xây dựng Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) hiệu lực, thực chất và phù hợp với luật pháp quốc tế nhất là UNCLOS.
3. Tại sao từ khu vực Scarobough và Sandy Cay lại trở nên nóng lên liên tục từ đầu năm tới nay?
Thứ nhất, hai khu vực này là hai bãi chiến truờng phản ánh khá toàn diện cuộc chiến tranh chấp chủ quyền, quyền tài phán khó khoan nhuợng giữa Trung Quốc với Philippines, riêng khu vực Sandy Cay có liên quan đến Việt Nam. Tham vọng độc chiếm biển Đông bất chấp luật pháp quốc tế của Trung Quốc là không có dư địa dung hòa với lập truờng tuân thủ Công uớc về luật biển 1982 theo chủ truơng của phía Philippines. Chắc chắn chung cuộc sẽ dẫn đến một bên phải nhuợng bộ, hoặc bị mất chủ quyền, quyền chủ quyền. Trên thực tế, nuớc lớn như Trung Quốc với dã tâm như vậy làm sao mà nhuợng bộ nuớc bé, yếu như Philippines?. Philippines cũng không thể từ bỏ chủ quyền của mình đuợc Luật pháp quốc tế công nhận, đuợc đại đa số các nuớc ủng hộ. Từ nhiều thập kỷ qua, Trung Quốc sử dụng nhiều sách luợc, chiến thuật tinh vi, lắt léo, thô thiển như kiểu ‘con tằm ăn lá dâu’, ‘tuớc dần lá bắp cải’, ‘luộc ếch’ hay “vùng xám”, đã thành công trong việc xâm chiếm, khống chế nhiều vùng biển và các thực thể của Philippines. Cả hai khu vực Scarobough và Sandy Cay nổi lên hơn như một ví dụ điển hình cho việc giành giật, thể hiện dã tâm bành truớng mới của Trung Quốc ở Biển Đông trong thời gian gần đây của “thời đại Tập Cận Bình”. Philippines là đối tuợng dễ bị Trung Quốc xử lý nhất trong các nuớc có tranh chấp với Trung Quốc; đồng thời nó cũng làm phức tạp thêm tình hình tranh chấp thực địa ở khu vực Trường Sa liên quan tới 5 nước 6 bên; đối với khu vực Thị Tứ là giữa 3 nước Việt Nam, Philippines và Trung Quốc, song cọ sát chủ yếu là giữa Philippines với Trung Quốc vì Philippines đang chiếm giữ thực tế Thị Tứ và coi Sandy Cay thuộc lãnh hải của Thị Tứ.
Thứ hai, mấy năm gần đây, chiến luợc của Trung Quốc trên thực địa từ khống chế vùng biển chuyển sang mở rộng tăng cường thế khống chế, thế kiểm soát thực thể. Sau khi tôn tạo phi pháp trên các thực thể từ 2013-2016, từ 2017 tới nay, sau khi đã hình thành xong thế trận khống chế trên biển, không cho các nuớc triển khai các hoạt động khai thác tài nguyên biển, mấy năm gần đây, Trung Quốc tập trung khống chế các nuớc có ‘ý đồ’ mở rộng, củng cố yêu sách đối với các thực thể, tự cho mình một ‘chủ nhân ông’ thực thi ‘quyền hành’ đối với các nuớc trên thực địa, duờng như chỉ có Trung Quốc mới có quyền tôn tạo, kiểm soát, cấm cản các hoạt động thực thi chủ quyền của các nuớc khác ở khu vực Biển Đông. Trung Quốc đang tìm cách kiểm soát, khống chế không cho các nước liên quan tiến hành kiểm soát, tôn tạo các cấu trúc ở Trường Sa, nhất là đối với các cấu trúc chưa có sự hiện diện, chiếm đóng của bên nào.
Thứ ba, gây sức ép buộc các bên liên quan chấp nhận COC theo nguyên trạng mà Trung Quốc áp đặt phi lý, có lợi cho họ trong giai đoạn tới. Việc Trung Quốc tăng cuờng gây sức ép với Philippines có thể nhằm ngăn chặn Phi-li-pin tiến hành cải tạo Thị Tứ trong đó có hoạt động nhằm khẳng định chủ quyền trên thực địa, về pháp lý ở khu vực Sandy Cay, từ đó tạo sức ép trên thực địa, hỗ trợ buộc Philippines phải chấp nhận ký kết một COC theo ý của Trung Quốc trong thời gian tới. Về pháp lý, Philippines coi Sandy Cay là thực thể thuộc lãnh hải Thị Tứ mà nước này đã quản lý thực tế. Thị Tứ là trung tâm hành chính và căn cứ lớn nhất của Philippines ở Truờng Sa trong khi Trung Quốc lại lập luận phi lý, coii Sandy Cay thuộc đảo nhân tạo Xu bi của họ. Subi là một trong 3 tiền đồn lớn nhất của Trng Quốc ở Truờng Sa. Đây cũng là hành động thực tế của Trung Quốc nhằm phủ định Phán quyết 2016. Theo Phán quyết 2016, Sandy Cay là một thực thể luôn nổi trên rạn san hộ phía Tây của Thị Tứ. Bên cạnh đó, các vụ việc đối với bãi cạn lúc chìm lúc nổi The Second Thomas Shoal, Sabina cũng thể hiện ý đồ gây sức ép để các bên liên quan kết thúc đàm phán, chấp nhận một kịch bản COC kiểu Trung Quốc, kể cả việc phản đối Việt Nam tôn tạo trên Truờng Sa cũng nằm trong ý đồ này.
Thứ tư, đối với Trung Quốc, bản thân tính chất của hai khu vực này, về chiến luợc, ý nghĩa chính trị, quan trọng phức tạp hơn so với khu vực khác. Khu vực Scarborough có vị trí chiến luợc ở Biển Đông bị Trung Quốc khống chế từ tay Philippines từ 2012, năm bắt đầu lên cầm quyền của Tập Cận Bình. Đây là “thành tựu” bành truớng của Tập nên Trung Quốc cứng rắn, quyết tâm giữ bằng đuợc và sẵn sàng dùng vũ lực. Còn Sandy Cay có vị trí chiến lược, là “vùng đệm tự nhiên” giữa đảo Thị Tứ và đá Xu bi; ai kiểm soát được Sandy Cay có thể giám sát, uy hiếp được Thị Tứ và Xu bi. Trung Quốc có ý đồ mở rộng phạm vi kiểm soát từ Xu bi ra tới Sandy Cay nhằm tạo vùng đệm chiến luợc khống chế đảo và các tuyến đuờng biển xung quanh, kể cả các đảo của Việt Nam như Trường Sa lớn chỉ cách đó có 25 hải lý. Do vậy, Trung Quốc ra sức uy hiếp, đe dọa bất cứ sự hiện diện nào của Philippines tại khu vực trên, không cho Philippines có ý đồ hiện diện trên Sandy Cay, càng không để Philippines hiện thực hóa việc coi Sandy thuộc Thị Tứ.
Thứ năm, các khu vực the Second Thomas sau một thời gian cọ sát gay gắt, hai bên duờng như đã xây dựng một “công thức” xử lý, tạm đông kết thực tế nguyên trạng mà không bên nào giành lợi thế rõ ràng nhằm tạm thời hạ nhiệt điểm nóng khu vực này. Đáng lưu ý là chưa rõ vai trò của một “thỏa thuận quân tử” duới thời của Tổng thống Dutete, một văn bản miệng nhằm giữ ‘hòa khí, tránh xung đột’ với Trung Quốc của ông này, gây nhiều mâu thuẫn, phê phán trong nội bộ Philippines. Theo đó, Trung Quốc không cản trở các chuyến tiếp tế nhân đạo nếu Philippines không vận chuyển vật liệu xây dựng hoặc sửa chữa lớn con tàu chiến cũ Sierra Madre. Còn đối với khu vực Sabina hoặc một số thực thể khác chưa có bên nào chiếm đóng thì cả Trung Quốc và Philippines đều cảnh giác lẫn nhau, sợ đối phuơng tìm cách hiện diện, chiếm đóng khi có thời cơ, song truớc mắt ít có khả năng Trung Quốc đơn phuơng chiếm đóng, còn Philippines thì không dám, do không có lực chiếm, chỉ tìm cách giữ nguyên trạng dù có ưu thế pháp lý. Trong bối cảnh hiện nay, các bên tiếp tục giữ nguyên trạng, nhất là trong bối cảnh đang huớng tới xây dựng COC vào năm 2026. Khu vực Scarborough thì tính chất có khác hơn, Trung Quốc đã nuốt chửng ngon lành từ 2012 thì nay họ không thể nhả ra. Còn Philippines thì quyết không chịu mất, song sức yếu không làm đuợc gì nhiều. Hai bên rất găng nhau vì không có dư địa lùi buớc, nhuợng bộ. Còn đối với Sandy Cay thì liên quan trực tiếp tới Thị Tứ và Subi, hai tiền đồn chính của Philippines và Trung Quốc ở rất gần nhau có tính chất chiến luợc, vai trò kiểm soát lẫn nhau quan trọng và phức tạp hơn một số khu vực khác như The Second Thomas, Sabina…ít nhất trong giai đoạn hiện nay. Thứ sáu và cuối cùng không thể không liên quan tới bối cảnh cạnh tranh chiến luợc các nuớc lớn. Trung Quốc muốn “nhất cử đa tiện” nhân xảy ra tranh chấp thì cố gắng tìm cách trả đũa, dằn mặt việc Phi-li-pin điều chỉnh chính sách duới thời Marcos quyết tâm dựa vào Mỹ, cho Mỹ đặt thêm căn cứ quân sự, liên kết các đồng minh lôi kéo bên ngoài vào khu vực Biển Đông, quyết tâm thực thi phán quyết, pháp lý hóa các vùng biển của Phi-li-pin, quốc tế hóa vấn đề Biển Đông nên Trung Quốc càng cay cú, quyết ra tay “giết gà, dọa khỉ”. Tuy nhiên, có thể thấy, nhân tố Mỹ chỉ là nhân tố phụ, bổ sung không phải là nguyên nhân chính khiến Trung Quốc có thái độ cứng rắn đối với Philippines trong các cọ sát ở Biển Đông duới thời của Tổng thống Marcos.