Lần đầu tiên sau ba thập kỷ, Iran tiếp nhận lô MiG-29 mới từ Nga, mở ra kịch bản tái thiết toàn diện lực lượng không quân vốn bị đánh giá yếu kém trong khu vực.
Sự kiện không quân Iran chính thức tiếp nhận những chiếc MiG-29 hiện đại từ Nga đã gây chấn động giới quan sát quân sự Trung Đông. Đây là lần đầu tiên kể từ đầu những năm 1990, Tehran sở hữu chiến đấu cơ mới, đánh dấu bước ngoặt trong nỗ lực hồi sinh lực lượng không quân vốn đã tụt hậu sau nhiều năm cấm vận.
Những chiếc MiG-29 được ghi nhận hạ cánh tại căn cứ Shiraz và điều này làm dấy lên đồn đoán rằng Iran có thể đang hướng tới một hợp đồng mua sắm lớn hơn, nhằm nhanh chóng gia tăng sức mạnh không chiến.
Thực tế, giới chức Tehran từng xác nhận đơn đặt hàng Su-35, loại tiêm kích hạng nặng với tầm hoạt động xa hơn và năng lực vượt trội, song MiG-29 lại có ưu thế rõ rệt về chi phí mua sắm lẫn vận hành, khiến nó trở thành lựa chọn khả thi để biên chế với số lượng lớn.
Động thái này diễn ra chỉ ba tháng sau khi Iran hứng chịu một chiến dịch tập kích đường không quy mô lớn từ Israel với sự hậu thuẫn của Mỹ và các đồng minh phương Tây, trong đó Không quân Iran gần như không phát huy được vai trò phòng thủ.
MiG-29 hiện đại hóa
Ra đời cuối Chiến tranh Lạnh như một mẫu tiêm kích hạng trung thế hệ thứ tư, MiG-29 từng là niềm tự hào của Liên Xô. Tuy nhiên, qua nhiều thập kỷ, loại máy bay này được nâng cấp mạnh mẽ lên chuẩn “4+” với hàng loạt cải tiến: radar mảng pha Zhuk-ME và cả phiên bản Zhuk-A/AM quét điện tử chủ động, buồng lái kính hiện đại, hệ thống dữ liệu tiên tiến và khả năng tích hợp vũ khí thế hệ mới.
Trong quá khứ, Iran từng nhận hai phi đội MiG-29 từ năm 1990, nhưng kế hoạch mở rộng quy mô đã bị phá vỡ khi Liên Xô tan rã và phương Tây gây áp lực mạnh lên Moskva cũng như các nước hậu Xô viết, buộc họ ngừng bán vũ khí tối tân cho Tehran.
Hệ quả là suốt 35 năm, MiG-29 vẫn là tiêm kích hiện đại nhất trong biên chế Iran, nhưng lại trở nên lỗi thời khi bước sang thập niên 2020. Lần bàn giao mới này nhiều khả năng là phiên bản nâng cấp MiG-29UPG hoặc MiG-29SMT, trang bị tên lửa không đối không dẫn đường radar chủ động R-77 cùng hệ thống điện tử hàng không tiên tiến, giúp chúng vượt trội hoàn toàn so với những biến thể Liên Xô cũ trước đây.
Sự chuyển đổi lên khai thác MiG-29 hiện đại hóa được đánh giá sẽ không gặp trở ngại lớn, bởi phi công Iran đã làm quen với huấn luyện cơ bản trên Yak-130 – dòng máy bay huấn luyện-chiến đấu do Nga bàn giao từ năm 2023, vốn được thiết kế để làm cầu nối cho phi công chuyển tiếp lên tiêm kích thế hệ 4+ và cả thế hệ 5. Về mặt hậu cần, công tác bảo dưỡng MiG-29 mới không khác biệt đáng kể so với các biến thể cũ, giúp Iran tận dụng tối đa hạ tầng bảo dưỡng đã có.
Lợi thế thực dụng
Một yếu tố khiến MiG-29 được Iran đặc biệt quan tâm là tính sẵn sàng cao. Không giống Su-35 vốn phải cạnh tranh đơn hàng từ cả Nga và Algeria, MiG-29 hiện không có nhiều đơn đặt hàng lớn. Moskva vẫn đang lưu giữ hàng trăm khung thân MiG-29 tương đối mới trong kho, nhiều chiếc chưa lắp ráp hoàn chỉnh, sẵn sàng được nâng cấp theo cấu hình hiện đại như SMT hay UPG để xuất khẩu.
Chính vì vậy, Iran có thể nhận bàn giao nhanh chóng, trong khi chi phí duy trì thấp hơn đáng kể so với Su-35. Điều này phù hợp với tình hình kinh tế chịu nhiều sức ép từ lệnh cấm vận và nhu cầu cấp bách phải nâng cao năng lực tác chiến phòng không.
Về mặt tác chiến, MiG-29 hiện đại với radar Zhuk-ME hoặc Zhuk-A/AM mang lại ưu thế trước những tiêm kích thế hệ bốn của Israel vốn vẫn chủ yếu dùng radar cơ khí. Sự khác biệt càng rõ rệt khi so sánh tên lửa: nếu MiG-29 cũ chỉ có thể bắn loại R-27 vốn lạc hậu, thì phiên bản mới có thể triển khai R-77 và R-77M – dòng tên lửa không đối không tầm trung dẫn đường radar chủ động, cho phép bám bắt mục tiêu chính xác và linh hoạt hơn nhiều.
Nhờ vậy, MiG-29 hiện đại hoàn toàn có khả năng đấu tay đôi với F-16I hay F-15A/C/I – những tiêm kích vẫn là xương sống trong lực lượng Không quân Israel. Dù không thể sánh ngang với Su-35 hay F-35 vốn thuộc nhóm tiêm kích ưu việt nhất thế giới, nhưng MiG-29 nếu được biên chế với số lượng lớn, hoàn toàn có thể trở thành “quân bài lật ngược thế trận” trên bầu trời Trung Đông.
MiG-29 là bàn đạp cho bước nhảy lên thế hệ mới?
Với Iran, tiếp nhận MiG-29 không chỉ đơn thuần là bổ sung sức mạnh không chiến trước mắt, mà còn tạo tiền đề để từng bước làm quen với công nghệ thế hệ cao hơn. Các phi công sau khi thuần thục MiG-29SMT hoặc UPG sẽ dễ dàng hơn trong việc chuyển sang Su-35, thậm chí là tiêm kích thế hệ 5 nếu Tehran có cơ hội tiếp cận trong tương lai.
Đáng chú ý, việc lựa chọn MiG-29 với giá thành rẻ và sẵn có còn giúp Iran nhanh chóng tạo ra mạng lưới tiêm kích đủ lớn, nhằm bù đắp khoảng trống lực lượng vốn khiến họ thất thế trong vụ tập kích từ Israel hồi giữa năm.
Dù còn nhiều nghi vấn về số lượng và cấu hình chính xác của MiG-29 mà Iran vừa nhận, nhưng giới quan sát đều đồng thuận rằng đây là cột mốc mở ra giai đoạn mới cho không quân nước này. Sau hơn 30 năm bị cấm vận, Tehran cuối cùng cũng có cơ hội tái thiết đội hình tiêm kích và nếu tận dụng đúng hướng đi, MiG-29 có thể trở thành “chìa khóa vàng” giúp Iran lấy lại thế cân bằng trên không trước đối thủ truyền kiếp Israel.
T.P