Việc TQ chọn thời điểm hiện nay để gia tăng căng thẳng một lần nữa cho thấy Bắc Kinh tỏ ra sành sỏi hơn ai hết trong việc “chớp thời cơ” để khỏa lấp khoảng trống quyền lực.
Gạc Ma thuộc quần đảo Trường Sa của VN đang bị Trung Quốc chiếm đóng và xây dựng phi pháp (Ảnh nhỏ: Bản đồ phi pháp năm 1951).
Chưa đầy hai tháng, Trung Quốc (TQ) tiến hành một loạt các động thái nguy hiểm ở Biển Đông. Mở đầu là việc một nhóm học giả TQ công bố “bản đồ mới” về chủ quyền TQ ở Biển Đông. Thay vì các đường đứt quãng, như được mô tả trong “đường chín đoạn” mà TQ ngang ngược khẳng định chủ quyền hầu như toàn bộ Biển Đông, bản đồ mới đưa ra một “đường chữ U” ranh giới quốc gia và khu vực hành chính liên tục.
Tiếp đó, Bắc Kinh triển khai vũ khí hạng nặng, bao gồm cả nhiều loại tên lửa, máy bay chiến đấu, máy bay ném bom ra quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa của Việt Nam.
TQ nói “tự vệ” là hoàn toàn vô lý
Cụ thể, CNBC (Mỹ) chia sẻ nguồn tin tình báo Mỹ cho biết TQ âm thầm lắp đặt tên lửa hành trình YJ-12B và tên lửa đất đối không tầm xa HQ-9B tại Đá Chữ Thập, Đá Subi và Đá Vành Khăn thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Trước đó Bắc Kinh cũng đã bắt đầu triển khai các thiết bị tác chiến điện tử tại Đá Chữ Thập.
Căng thẳng càng dâng cao khi mới đây TQ đưa máy bay ném bom H-6K ra diễn tập ở đảo Phú Lâm, thuộc Hoàng Sa của Việt Nam – theo Tổ chức Sáng kiến Minh bạch hàng hải châu Á (AMTI) thuộc Trung tâm Nghiên cứu quốc tế và chiến lược tại Washington, Mỹ.
Chưa bàn đến việc bồi lấp, cải tạo các đảo đá ở Trường Sa thành các đảo nhân tạo là trái luật pháp quốc tế, việc TQ lặp lại giọng điệu đưa vũ khí ra để phòng vệ trên biển càng vô lý hơn. Các chuyên gia quân sự quốc tế nhận định các loại vũ khí TQ triển khai ở Biển Đông có khả năng tấn công và hủy diệt rất lớn. Cần phải nhắc lại mối quan ngại của Thứ trưởng Quốc phòng Mỹ Michael Griffin, rằng sự tiến bộ của TQ trong việc phát triển hệ thống tên lửa siêu thanh có thể tiêu diệt tàu sân bay mà Mỹ không dễ dàng phản ứng.
Theo nhận định của chuyên gia biển đảo PGS. TS. Vũ Thanh Ca, “vì các đảo đá trên quần đảo Trường Sa chỉ có lãnh hải 12 hải lý và các đảo nhân tạo chỉ có vùng an toàn hàng hải 500 mét tính từ rìa cấu trúc, để phòng vệ chúng, rõ ràng TQ không cần tới các tên lửa chống hạm và đất đối không tầm xa”.
Không chỉ Việt Nam mà một số nước khu vực như Indonesia, Úc đã mạnh mẽ phản đối hoạt động quân sự hóa Biển Đông trái phép của Bắc Kinh. Trong khi đó các quốc gia khác bao gồm Mỹ, Nhật Bản bày tỏ quan ngại sâu sắc đối với các hành động đơn phương làm “dậy sóng” Biển Đông của TQ sau một thời gian nước này yên tĩnh. Điều này cho thấy nhận thức chung của các nước khu vực về mức độ nguy hiểm mà TQ đang tạo ra.
Lợi dụng thời cơ
Không cần phải bàn thêm về tính chiến lược của các địa điểm TQ triển khai vũ trang, như Vành Khăn, Subi hay Chữ Thập ở Trường Sa và Phú Lâm ở Hoàng Sa. Đây là những địa điểm quan trọng có thể trở thành những tiền đồn để TQ kiểm soát cả vùng biển rộng.
Nếu các tiền đồn khổng lồ giữa biển do TQ chiếm đóng được trang bị đủ các loại vũ khí chiến lược như máy bay ném bom H-6K ở Hoàng Sa, thì an ninh khu vực chắc chắn bị đe dọa. H-6K là phiên bản mới và hiện đại nhất của dòng máy bay ném bom H-6 do Trung Quốc sản xuất trên cơ sở cải tiến mẫu máy bay ném bom Tupolev Tu-16 của Liên Xô trước đây. Loại máy bay ném bom hiện đại này có sức tấn công diện rộng, phủ gần hết Đông Nam Á ngoại trừ một số phần thuộc Myanmar, Indonesia. Theo AMTI, H-6k có thể đe dọa tất cả năm căn cứ quân sự trong khung khổ hợp tác giữa Washington và Manila.
Chuyên gia Bonnie Glaser, Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS) đánh giá rằng TQ đã có kế hoạch gia tăng việc kiểm soát ở Biển Đông, và Bắc Kinh đang thực hiện kế hoạch theo lộ trình của họ. Việc này tác động rất tiêu cực đến an ninh khu vực. Việc TQ chọn thời điểm hiện nay để gia tăng căng thẳng một lần nữa cho thấy Bắc Kinh tỏ ra sành sỏi hơn ai hết trong việc “chớp thời cơ” để gia tăng hiện diện kiểm soát.
Trước hết là sau gần hai năm kể từ phán quyết của Tòa Trọng tài khiến TQ “tay trắng” với yêu sách đường chín đoạn, nay TQ cũng nghĩ ra một “đường chữ U liền nét” để có thể tiếp tục “ăn nói” (ngang ngược) với các bên. Thuận lợi hơn cho Bắc Kinh khi Philippines đã lờ hẳn các phán quyết Tòa Trọng tài và từ bỏ đường lối cứng rắn với TQ. Tuy nhiên nếu đối chiếu với phán quyết của Tòa Trọng tài năm 2016, dù bản đồ chữ U được TQ vẽ nét đứt hay nét liền thì Bắc Kinh cũng không thể xác định chế độ pháp lý cho vùng biển nằm trong phạm vi của tấm bản đồ “mới được phát hiện” này đưa ra.
Thời cơ quan trọng nhất là vai trò suy yếu của Mỹ, nhất là khi ông Trump đang loay hoay với căng thẳng Trung Đông và vấn đề Triều Tiên. Chính sách an ninh của Mỹ đến lúc này cho thấy Washington nhắm vào Nga và cả TQ, nhưng không có nghĩa là ông Trump đặt nặng vấn đề Biển Đông. Bằng chứng là suốt thời gian qua, khi TQ gia tăng quân sự hóa Biển Đông, Nhà Trắng chỉ “bày tỏ quan ngại” mà không có động thái mang tính răn đe.
Chính Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte phải thừa nhận Philippines – một đồng minh lâu năm của Mỹ – không thể làm gì trước các hoạt động quân sự hóa của TQ. “Với các máy bay siêu thanh, họ (quân đội TQ) có thể tiến đến Manila trong 7-10 phút”, vị này nói, không quên đặt ra các câu hỏi “Chúng ta sẽ trang bị cho mình những gì nếu chiến tranh nổ ra?”, “Chúng ta sẽ chiến đấu với Trung Quốc ra sao?”
Chuyên gia Bonnie Glaser nhận định, khi TQ tiếp tục các kế hoạch quân sự hóa Biển Đông, không có nhiều lực cản xuất hiện. Vì thế TQ đã rút ra được bài học và tiếp tục tiến hành (mở rộng quân sự hóa). “Các hoạt động của TQ trên các tiền đồn quân sự của nước này tạo điều kiện cho họ cưỡng ép các quốc gia tuyên bố chủ quyền khác trong thời bình, và làm gia tăng chi phí đối với quân đội Mỹ nếu can thiệp khi có chiến tranh”, bà Glaser nói.
Các quốc gia khu vực không thể đơn lẻ chống lại TQ, càng không thể đối đầu với Bắc Kinh chỉ bằng các phát ngôn cứng rắn. Thách thức lớn nhất hiện tại chính là làm thế nào để thuyết phục được sự quan tâm xác đáng của Washington. Quan trọng hơn là việc củng cố ASEAN và thu hút sự tham gia của bên thứ ba, đặc biệt là bộ ba Úc – Nhật Bản – Ấn Độ.