Việt Nam hiện đang phải đương đầu với Trung Quốc trong
hai vấn đề lớn, đó là tranh chấp Biển Đông và những suy thoái về môi trường của
sông Mê Công do việc xây đập nước hàng loạt tại thượng nguồn. Việt Hà phỏng vấn
Tiến sĩ Richard Cronin, chuyên gia Đông Nam Á thuộc Viện chiến lược Stimson của
Mỹ về các vấn đề mà Việt Nam
đang phải đối mặt.
Những tác hại Việt Nam phải gánh chịu
Các nhà phân tích cho rằng, với việc là nước cuối
nguồn, Việt Nam
chịu thiệt hại nặng nhất nếu không có những can thiệp tích cực vào quá trình
xây đập tràn lan tại thượng nguồn của Trung Quốc.
– Thưa tiến sĩ, với những gì đang diễn ra trên dòng
sông Mê Công, theo ông Chính phủ Việt Nam có hiểu được những tác hại mà Việt
Nam phải gánh chịu hay không và ông đánh giá thế nào về những biện pháp mà họ
thực hiện nhằm đối phó với vấn đề này?
+ Theo tôi thì Chính phủ Việt Nam thực sự lo lắng về
tương lai của đồng bằng sông Cửu Long, về sản lượng cá, canh tác lúa và mất đất
ra biển, tất cả đều là do tác động của việc xây đập nước tràn lan ở Trung Quốc.
Ngoài ra Lào, Thái Lan và Campuchia cũng đang có kế hoạch xây dựng thêm 11 đập
khác nữa, trong đó 2 đập ở Campuchia, 9 đập ở Lào, 2 đập ở Bắc Lào sẽ là sự
phối hợp giữa Thái Lan và Lào.
Những đập nước này sẽ làm ảnh hưởng đến việc đánh bắt
cá, giảm sản lượng cá. Bản thân các con đập sẽ làm thay đổi môi trường thủy văn
của dòng sông theo cách mà không ai có thể biết trước được những ảnh hưởng gì
sẽ xảy ra với đồng bằng của dòng sông này. Theo tôi thì Chính phủ Việt Nam biết chuyện
này.
Những con đập ở thượng nguồn sẽ giữ lại phù sa trên
thượng nguồn, thay đổi thủy văn dòng sông, và chắc chắn sông cũng bị ô nhiễm
một khi các con đập là một phần của công nghiệp hóa hay kế hoạch thủy nông dẫn
nước.
Là một nhà phân tích, tôi nghĩ Việt Nam đã có những
động thái ngoại giao tích cực với các nước láng giềng, đặc biệt là với Thái Lan
trong thời gian gần đây. Về mặt công khai thì họ không ồn ào, Việt Nam cũng
không muốn thách thức Trung Quốc bởi vì theo tôi họ nghĩ không thể thay đổi
được chính sách của Trung Quốc, vì thế họ tìm cách gây ảnh hưởng đến Trung Quốc
mà không làm hỏng mối quan hệ hai nước.
Nên dựa vào ASEAN
– Việt Nam đang làm gì để có thể bảo vệ môi trường
sông Mê Công, và theo ông họ còn có thể làm gì?
+ Có nhiều việc họ có thể làm, và họ đã thực hiện một
số. Họ đang xích lại gần hơn với Thái Lan trong vấn đề này. Việt Nam cũng có thể
đưa vấn đề này ra ASEAN, họ nên đưa vấn đề này ra với Ủy hội sông Mê Công bởi
vì Trung Quốc là thành phần lớn nhất. Nhưng Trung Quốc có ảnh hưởng rất lớn đối
việc ra quyết định của Lào và Campuchia.
Đây là những khu vực mà Việt Nam phải tận
dụng các mối quan hệ tốt trong quá khứ với các nước láng giềng. Trung Quốc là
khó khăn lớn nhất, nên cách tốt nhất để giải quyết vấn đề là các nước phải đoàn
kết lại. Trung Quốc không muốn có ngoại giao đa phương, chỉ có song phương mà
thôi. Bây giờ Trung Quốc đang có ảnh hưởng lớn tại Campuchia vì là nước cung
cấp viện trợ phát triển lớn nhất.
Điều này cũng tương tự với Lào. Vùng Bắc Lào được các
công ty Trung Quốc đầu tư phát triển rất mạnh vì lợi ích của chính Trung Quốc.
Cả hai nước này đều đang phụ thuộc vào Trung Quốc theo cách không thực sự có
lợi cho họ. Vì thế theo tôi Việt Nam
nên coi đây là ưu tiên quan trọng để khiến các nước này chú ý đến quan điểm của
Việt Nam
về vấn đề này.
– Ông nghĩ thế nào về những biện pháp mà Việt Nam đang thực
hiện đối với vấn đề tranh chấp Biển Đông?
+ Theo tôi biết, Việt Nam
đang tích cực mời gọi các công ty quốc tế vào khai thác dầu tại vùng biển Trung
Quốc cũng đòi chủ quyền, mà theo phần lớn luật quốc tế thì thuộc Việt Nam . Việt Nam thực sự
cũng đang xích lại gần hơn với Mỹ trong vấn đề này.
Đang có những mối lo ngại tại Mỹ về việc Trung Quốc mở
rộng các hoạt động hải quân của nước này trên các vùng đặc quyền kinh tế, và
điều này có ảnh hưởng đến quyền lợi của Mỹ tại đây. Vì thế Mỹ đã không còn nói
là không quan tâm đến kết cục tranh chấp chừng nào vẫn có ổn định và hòa bình
trong khu vực.
Giờ đây, Mỹ rõ ràng đã quan tâm đến tranh chấp này một
cách gián tiếp. Và vì thế Việt Nam
đang cố gắng lôi kéo Mỹ tham gia tích cực hơn vào vấn đề này.
Tôi nghĩ Việt Nam cũng có thể làm nhiều hơn nữa
với ASEAN, đặc biệt họ nên tận dụng cơ hội là nước chủ tịch luân phiên của
ASEAN trong năm nay. Đây là cơ hội tốt để họ đưa vấn đề này lên bàn nghị sự của
ASEAN.
Kinh tế và quân sự ở Biển Đông
– Liên quan đến vấn đề tranh chấp Biển Đông, Trung
Quốc bằng mọi cách đang ngăn cản những nỗ lực quốc tế hóa tranh chấp Biển Đông.
Theo ông, liệu tình hình ở đây có thể giống như những gì đã diễn ra ở Tây Tạng
hay Đài Loan, tức là Trung Quốc muốn làm gì thì làm, bất chấp quốc tế và thế
giới thực sự không thể can thiệp một cách tích cực?
+ Điều này theo tôi phụ thuộc vào 2 yếu tố chính. Một
là mong muốn của Trung Quốc để cho thế giới thấy hình ảnh của nước này thế nào.
Nhưng mặt khác, nguồn lợi tự nhiên đang trở nên ngày càng quan trọng đối với
Trung Quốc trong vấn đề an ninh năng lượng. Vì thế ở Trung Quốc có hai khía
cạnh được đề cập tới là vấn đề kinh tế và vấn đề quân sự.
Phe quân sự thì muốn Trung Quốc nên chủ động hơn, hiếu
chiến hơn trong vấn đề này, đó là lý do vì sao mà Mỹ đang muốn đẩy lùi ảnh
hưởng quân sự của Trung Quốc ở đây.
Vì thế, có những lo lắng về việc Trung Quốc đang muốn
làm gì thì làm trên Biển Đông và vấn đề này cần phải được quốc tế hóa. Cần phải
quốc tế hóa các quyền lợi không chỉ của các nước đòi chủ quyền trên Biển Đông
mà của cả các nước sử dụng Biển Đông. Trung Quốc không muốn quốc tế hóa tranh
chấp Biển Đông và có thể việc quốc tế hóa không thể xảy ra nhưng dẫu sao đó
cũng là một cách tiếp cận.