Cuộc tuần tra của Mỹ gần bãi đá Trung Quốc cải tạo phi pháp ở Biển Đông có thể tạo nên nhiều thay đổi về ngoại giao ở châu Á, với Bắc Kinh và Washington dự kiến nỗ lực tìm kiếm sự ủng hộ ở một loạt cuộc họp cấp cao tháng tới.
Sau cuộc tuần tra, Mỹ lập tức thúc giúc đồng minh và đối tác triển khai các chiến dịch tương tự nhằm bảo vệ “tự do hàng hải” (FON) trên Biển Đông.
“Chúng tôi khuyến khích các nước thực hiện quyền hạn theo luật pháp quốc tế của họ, giống như cách mà chúng tôi đang làm”, Wall Street Journal dẫn lời một quan chức quân sự cấp cao của Mỹ nói, liên hệ tới cuộc tuần tra hôm 27/10 của tàu khu trục Lassen quanh bãi đá Subi, nơi Bắc Kinh đang bồi đắp trái phép.
Trong khi đó, Trung Quốc lại kêu gọi các nước phản đối những nỗ lực của Mỹ, đồng thời cảnh báo Washington về những hệ quả khó lường nếu tiếp tục các hoạt động tuần tra trên Biển Đông.
“Chúng tôi mong Mỹ không tiến xa hơn nữa trên con đường sai trái”, ông Dương Vũ Quân, phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Trung Quốc, hôm qua nói trong cuộc họp báo thường kỳ. “Nhưng nếu Mỹ vẫn cương quyết, chúng tôi sẽ thực hiện mọi biện pháp cần thiết”.
Những tuyên bố đáp trả cùng các chiến dịch vận động ngoại giao mà đôi bên theo đuổi cho thấy một cuộc cạnh tranh khác, có quy mô lớn hơn, đang diễn ra ở khu vực, trong bối cảnh Trung Quốc tìm cách thách thức sự hiện diện của Mỹ với vai trò một cường quốc kinh tế và quân sự tại châu Á.
Theo giới phân tích, Washington muốn dùng cuộc tuần tra hôm 27/10 để trấn an đồng minh và đối tác, những nước đang tỏ ra lo lắng vì cho rằng Washington chưa phản ứng đủ mạnh trước những động thái quân sự của Bắc Kinh. Nhưng khi yêu cầu các quốc gia này hành động tích cực hơn để hỗ trợ, Mỹ đang đưa ra một lựa chọn khó khăn bởi hầu hết các nước nói trên đều chịu sự phụ thuộc về kinh tế đối với Trung Quốc.
Nhật Bản, Australia và Philippines đã công khai ủng hộ cuộc tuần tra của Mỹ song các quốc gia khác chỉ đưa ra những tuyên bố mang tính trung lập.
“Những hoạt động FON định kỳ tại quần đảo Trường Sa làm gia tăng triển vọng về việc Mỹ sẽ đề nghị các nước khác tham gia cùng họ”, Ian Storey, chuyên gia về Biển Đông tại Viện nghiên cứu Đông Nam Á ở Singapore, nhận định. “Mỹ cũng có thể mời một số nước Đông Nam Á. Hãy chờ xem họ phản ứng ra sao nhưng có khả năng là họ sẽ thoái thác vì sợ làm mất lòng Trung Quốc”.
Quan chức Mỹ và Australia hai ngày trước thảo luận về khả năng Canberra hợp tác với Washington tuần tra quanh đảo nhân tạo Bắc Kinh bồi đắp trái phép ở Biển Đông. Các nhà hoạch định quốc phòng Australia cũng lên hàng loạt phương án nhằm triển khai hoạt động này. Thế nhưng chính phủ Australia hôm qua lại cho biết họ không có kế hoạch tham gia tuần tra với Mỹ và vẫn sẽ tiếp tục cuộc tập trận với Trung Quốc trên Biển Đông.
Về phía Nhật Bản, phát ngôn viên Bộ Quốc phòng nước này nói “không nhận được đề nghị nào như vậy từ Mỹ”. Tokyo “cũng chưa có kế hoạch cụ thể”.
Chạy đua tìm sự ủng hộ
Chuyên gia dự đoán Bắc Kinh trong vài ngày hoặc vài tuần tới sẽ cố gắng để thuyết phục các quốc gia châu Á tin rằng Mỹ đang gây bất ổn trong khu vực và Trung Quốc thực sự muốn giải quyết các tranh chấp chủ quyền một cách hòa bình. Nhưng mặt khác, nước này được cho là vẫn sẽ đẩy mạnh bồi đắp trái phép các đảo nhân tạo ở Biển Đông, những thực thể mà Bắc Kinh khẳng định chỉ dùng cho mục đích dân sự nhưng lại xây dựng trên đó cả các công trình quân sự.
Giới quan sát cũng tin tưởng Bắc Kinh sẽ không từ bỏ việc thuyết phục các nước láng giềng rằng vận mệnh của họ phụ thuộc vào mối quan hệ tốt đẹp với Trung Quốc.
Theo WSJ, cuộc vận động ngoại giao của Bắc Kinh sẽ bắt đầu vào ngày mai khi Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường tới Seoul để tham dự hội nghị thượng đỉnh đầu tiên sau ba năm với Nhật Bản và Hàn Quốc. Hai nước này đều là đồng minh thân cận của Mỹ nhưng vẫn tồn tại một số khác biệt mà Trung Quốc mong muốn khai thác.
Hàn Quốc những năm gần đây đang xích lại gần hơn với Trung Quốc. Trước cuộc tuần tra của Mỹ, nước này giữ một thái độ trung lập khi kêu gọi các bên liên quan kiềm chế và tìm kiếm giải pháp hòa bình, không trực tiếp ủng hộ Mỹ hay chỉ trích Trung Quốc.
Các quan chức hàng đầu của Mỹ và Trung Quốc tuần tới sẽ gặp nhau ở Malaysia, tại một phiên họp gồm bộ trưởng quốc phòng Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN).
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tháng tới còn có chuyến công du đến Việt Nam và sau đó là Singapore, một đồng minh của Mỹ ở châu Á.
Tổng thống Mỹ Barack Obama tháng sau cũng công du tới khu vực để tham dự hội nghị thượng đỉnh với các lãnh đạo châu Á – Thái Bình Dương ở Philippines và với lãnh đạo Đông Nam Á ở Malaysia. Trung Quốc chưa tiết lộ liệu ông Tập có dự các sự kiện này không.
Hiện tại, Mỹ dường như vẫn sẽ tiếp tục tự mình tuần tra quanh các bãi đá Trung Quốc cải tạo ở Biển Đông mặc dù lịch trình của hoạt động kế tiếp chưa được công bố, chuyên gia nhận định. Nhưng một số quan chức cấp cao Washington nói Mỹ sẽ không tiến hành tuần tra nhiều hơn hai lần trong một quý.
Tuần tra đa quốc gia là một mô hình lý tưởng đối với Mỹ nhưng nó đòi hỏi Washington phải xây dựng được liên minh, Mira Rapp-Hopper, chuyên gia về an ninh hàng hải châu Á tại Trung tâm An ninh Mỹ Mới, đánh giá.
Tuy nhiên, các đồng minh trong khu vực có lẽ sẽ không thể theo đuổi kế hoạch này đến cùng, Peter Jennings, giám đốc điều hành Viện Chính sách Chiến lược Australia, bình luận. “Chúng ta không thể nắm chắc điều gì cho đến khi nó thực sự xảy ra bởi không ai muốn phải nhận lấy thái độ thù địch từ Trung Quốc”.