Sau vụ ban nhạc Moranbong bỏ diễn ở Trung Quốc và về nước hôm 12/12, dư luận Trung Quốc cho rằng Triều Tiên hiện nay là nước rất khó hiểu, không còn nghe theo Bắc Kinh.
Một tranh cổ động của Triều Tiên với hình ảnh Kim Nhật Thành, Kim Jong Il
Vì vậy thời gian tới, Trung Quốc sẽ rất khó dự đoán được diễn biến quan hệ hai nước để định ra chính sách thích hợp, giảm bớt mức độ xấu đi đang ngày càng tăng lên. Cho dù quan hệ có xấu đi, nhưng Trung Quốc vẫn không thể từ bỏ Triều Tiên.
Tình hình bán đảo Triều Tiên thực sự là miếng “gân gà” đối với cả Trung Quốc và Mỹ.
Bởi lẽ, bán đảo Triều Tiên hiện nay có vị trí chiến lược và lợi ích rất lớn đối với hai nước ở khu vực Đông Bắc Á, thậm chí tới cả Khu vực Châu Á-Thái Bình Dương.
Cho dù Triều Tiên có chính sách cứng rắn, tìm cách thoát khỏi Trung Quốc, nhưng Bắc Kinh vẫn không thể từ bỏ.
Hàn Quốc sau khi làm ăn với Trung Quốc cũng không chịu nghe lời Mỹ, nhưng Mỹ cũng không thể bỏ.
Quan hệ Trung-Triều từ mật thiết tới rạn nứt
Quan hệ hai nước trước đây gắn bó mật thiết, vì Thế hệ lãnh đạo lão thành hai nước sát cánh, gắn bó, thân thiết bên nhau cùng chiến hào trong cuộc Chiến tranh chống Mỹ.
Bởi vậy, mối quan hệ nhà nước cũng là mối quan hệ giữa cá nhân, quan hệ chiến hữu giữa lãnh đạo lão thành cấp cao hai nước. Khi gặp phải vấn đề gây cấn hay mâu thuẫn nảy sinh, lãnh đạo hai bên đều có thể kiềm chế, dàn xếp và dễ đi tới thỏa thuận, nhân nhượng với nhau.
Vì thế, quan hệ cá nhân thân thiết giữa các bậc lãnh đạo lão thành như giữa lãnh tụ Triều Tiên Kim Nhật Thành với lãnh tụ Trung Quốc Mao Trạch Đông là nhân tố quan trọng ổn định quan hệ hai nước.
Nhưng sau khi các bậc tiền bối qua đời, tới các thế hệ lãnh đạo sau này thì quan hệ này nhạt dần, bởi lẽ họ không có mối quan hệ cá nhân gắn bó.
Ngoài ra, tình hình thế giới thay đổi, lợi ích theo đó của mỗi nước cũng thay đổi theo, nên sự bất đồng gay gắt nảy sinh là điều tất yếu, nhất là sự mâu thuẫn về lợi ích quốc gia giữa hai nước.
Cho dù thế hệ lãnh đạo đi trước có gắn bó với nhau, có thỏa thuận nhân nhượng nhau, nhưng mâu thuẫn và bất đồng hai nước vẫn nảy sinh, nhất là sau khi Trung Quốc thực hiện quốc sách cải cách mở cửa với thế giới bên ngoài, tăng cường quan hệ với Mỹ và Phương Tây.
Lợi ích giữa Trung Quốc với Mỹ, các nước Phương Tây cũng như với các nước đồng minh với Mỹ như Hàn Quốc ngày càng tăng lên, trong khi lợi ích giữa Trung Quốc với Triều Tiên giảm sút, nhất là khi ông Đặng Tiểu Bình thực hiện chính sách thực dụng thì mối quan hệ hai nước bắt đầu rạn nứt.
Năm 1981 khi Hàn Quốc giành quyền đăng cai tổ chức Thế vận hội Olympic tại Seoul vào năm 1988, Triều Tiên lo ngại uy tín và ảnh hưởng của Hàn Quốc với thế giới tăng lên, vì vậy đã đề nghị hai miền cùng hợp tác tổ chức Olympic.
Do kinh tế Triều Tiên đang gặp khó khăn, yếu kém nên ông Kim Nhật Thành phải có chuyến thăm Trung Quốc năm 1987 nhằm tìm kiếm viện trợ và sự giúp đỡ của Bắc Kinh về vấn đề này nhưng bị Đặng Tiểu BÌnh đã từ chối khéo.
Ông Đặng thoái thác rằng: “Tổ chức thế vận hội không phải là việc dẽ dàng, vì rất tốn kém, hơn nữa còn ván đề đảm bảo an ninh. Về thời gian thì quá muộn để hai bên hợp tác.”
Tháng 10/1991, Kim Nhật Thành thăm Trung Quốc lần cuối cùng chủ yếu xin viện trợ vì sau khi Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, kinh tế Triều Tiên rất khó khăn, nhất là xăng dầu.
Khi đó Đặng Tiểu Bình đã 88 tuổi, nên không còn tiếp khách nước ngoài, nhưng vẫn “phá lệ” tiếp Kim Nhật Thành. Lần này Đặng cũng… từ chối ông Kim.
Mâu thuẫn Bắc Kinh-Bình Nhưỡng bộc lộ rõ nét vào năm 1992 khi Trung Quốc lập quan hệ ngoại giao với Hàn Quốc.
Điều này cho thấy, lợi ích của mỗi nước đã thay đổi, nên cho dù mối quan hệ cá nhân của lãnh đạo tiền bối có gắn bó thân thiết nhưng mâu thuẫn bắt đầu nảy sinh. Khi các thế hệ sau lên nắm quyền thì quan hệ sẽ không còn mặn nồng như trước.
Quan hệ Trung-Triều còn tốt đẹp thời Mao Trạch Đông, Kim Nhật Thành
Thế hệ lãnh đạo thứ hai: Triều Tiên “lãnh đủ”, quan hệ nhạt phai
Tháng 7/1994 khi lãnh tụ Kim Nhật Thành qua đời và con trai Kim Jong Il lên nắm quyền, mâu thuẫn Trung-Triều tăng lên khi nhất là việc Trung Quốc thuyết phục và muốn áp đặt mô thức cải cách của mình cho phía Triều Tiên.
Đáng lưu ý là cải cách giá lương tiền năm 2009 của Triều Tiên đã bị thất bại thảm hại, dẫn tới tình hình chính trị, xã hội mất ổn định, Trung Quốc phải viện trợ khẩn cấp tới 10 tỉ USD để ổn định lại tình hình các mặt.
Sau vụ này, Bình Nhưỡng đã tẩy chay mô thức cải cách Trung Quốc áp đặt cho Triều Tiên.
Do Trung Quốc vẫn là chỗ dựa chủ yếu về kinh tế, nên mâu thuẫn và bất đồng vẫn nằm trong vòng kiểm soát, không để bộc lộ và gay gắt.
Kể từ năm 2000 tới khi qua đời, ông Kim Jong Il đã 7 lần thăm Trung Quốc để củng cố quan hệ hai nước và xin viện trợ kinh tế.
Trong chuyến thăm cuối cùng từ 20/5-26/5/2011, ông đã đã đưa ra ba yêu cầu đối với Trung Quốc, như Bắc Kinh ủng hộ Triều Tiên nhanh chóng hòa hoãn cải thiện quan hệ với Mỹ, gạt bỏ bất đồng về đường lối chính trị giữa hai nước và yêu cầu Trung Quốc giúp đỡ “Người thừa kế” sau này.
Về vấn đề người thừa kế của dòng họ Kim ở Triều Tiên, việc ông Kim Jong Un lên nắm quyền từ tháng 12/2011 được cho là diễn biến bất ngờ đối với các nhà cầm quyền ở Bắc Kinh. Dư luận thế giới cho rằng đây là cú sốc đối với Trung Quốc, nước hậu thuẫn chủ yếu từ trước tới nay.
Ông Kim Jong Un (đi đầu bên phải xe tang) tại lễ quốc tang lãnh đạo Kim Jong Il.
Những cuộc thanh trừng bởi rạn nứt gay gắt từ thế hệ lãnh đạo thứ ba Triều Tiên
Trước khi qua đời, ông Kim Jong Il căn dặn Kim Jong Un rằng “Cuộc sống của Người lãnh đạo sẽ rất gian khổ, khó khăn sau này con sẽ trải nghiệm điều này”.
Kể từ khi lên nắm quyền thay cha vào tháng 12/2011, Kim Jong Un đã thực hiện một loạt biện pháp chính sách chứng tỏ Triều Tiên muốn thoát khỏi sự kiểm soát và thao túng của Trung Quốc.
Trước tiên thay đổi và thanh trừng một loạt tướng lĩnh lão thành cấp cao có quan hệ mật thiết với Trung Quốc.
Kể từ khi lên nắm quyền tới tháng 10/2013, Kim Jong Un đã điều chỉnh lại 40% nhân sự trong đảng tức 97 người, trong đó chủ yếu là tướng lĩnh lão thành có quan hệ gắn bó với Trung Quốc.
Người đầu tiên bị giết là Phó Nguyên soái Kim Jong Gak, 72 tuổi (tháng 2/2012), nguyên là Ủy viên Bộ chính trị, Phó Chủ tịch Quân ủy trung ương, Bộ trưởng Bộ lực lượng vũ trang.
Tiếp đó là Thượng tướng U Dong Chuk,71 tuổi (tháng 4/2012) Ủy viên Quốc phòng, Thứ trưởng Thứ nhất Bộ an ninh quốc gia.
Cùng thời gian trên, Kim Yong Chun, 77 tuổi, Ủy viên Bộ chính trị, Ủy viên Quân ủy trung ương, Phó Chủ tịch Hội đồng quốc phòng, Bộ trưởng Bộ lực lượng vũ trang cũng “biến mất”.
Trong “nhóm 3 người” có quyền lực mạnh nhất, thân Trung Quốc ở Triều Tiên giai đoạn 2012-2013, Phó Nguyên soái Ri Yong Ho, 71 tuổi Tổng tham mưu trưởng bị giết tháng 7/2012 và Jang Song Thaek, Phó Chủ tịch Quân ủy trung ương, Bộ trưởng Bộ hành chính vào tháng 12/2013.
Trong nhóm 3 người này, đáng lưu ý là Jang Song Thaek (67 tuổi), một nhân vật số 2 của đảng Lao động sau Kim Jong Un, người chủ chốt đưa ông Kim lên nắm quyền.
Về quan hệ gia đình, ông là chồng của bà cô ruột Kim Jong Un, là đại diện của “Phái thân Trung Quốc”. Ông bị Bình Nhưỡng thanh trừng mà không thông báo cho phía Trung Quốc biết.
Còn lại nhân vật thứ ba của “bộ 3 quyền lực” là Choe Ryong Hae, được ông Kim Jong Un giữ lại và tin cậy. Ông Choe hiện đóng vai trò quan trọng như sợi dây liên kết quan hệ Trung-Triều.
Cùng với việc thanh trừng, Kim Jong Un đã đề bạt thêm 27 người là thân tín của mình, đồng thời tiến hành kiểm soát, giám sát chặt chẽ đối với người Hoa ở Triều Tiên.
Thậm chí, có thông tin tới nay khoảng 100 gia đình Hoa Kiều ở Triều Tiên bị bắt hoặc bị quản chế. Tuy nhiên, cả Bắc Kinh và Bình Nhưỡng đều phủ nhận điều này.
Vụ thanh trừng “quyền lực số 2” Triều Tiên Jang Song Thaek là một đòn đánh của Kim Jong Un nhằm vào phái thân Trung Quốc ở nước này.
Kể từ giữa năm 2013, Triều Tiên cũng phản ứng mạnh mẽ như bắn tên lửa, bắn pháo khu phi quân sự giữa hai miền mỗi khi Trung Quốc tăng cường quan hệ với Hàn Quốc, hoặc lãnh đạo hai nước Trung-Mỹ gặp gỡ nhau, điển hình một số vụ như:
Khi Trung Quốc thông báo Chủ tịch Tập Cận Bình bỏ qua “chiến hữu” Triều Tiên thăm Hàn Quốc hai ngày (từ 3/7 tới 4/7/2014), ngày 29/6/2014, Triều Tiên đã bắn tên lửa sang Hàn Quốc cảnh cáo hai nước.
Ngày 20/8/2015, khi Hàn Quốc thông báo Tổng thống Park Geun Hye sẽ thăm Trung Quốc và dự Lễ duyệt binh ngày 3/9/2015 tại Quảng trường Thiên An Môn thì ngay chiều 20/8, Triều Tiên bắn pháo, dẫn tới cuộc đấu pháo nghiêm trọng nhất giữa hai bên trong 5 năm qua.
Ngày 3/9/2015 Đoàn đại biểu Triều Tiên do ông Choe Ryong Hae dẫn đầu đã bỏ về ngay sau lễ duyệt binh, khi phía Trung Quốc đón tiếp thịnh tình đối với bà Park Geun Hye sang dự Lễ duyệt binh trong khi lạnh nhạt với Triều Tiên.
Bộ ngoại giao Trung Quốc chính thức thông báo chuyến thăm Mỹ của Chủ tịch Tập Cận Bình ngày 16/9/2015 thì Triều Tiên đã tuyên bố tái khởi động Nhà máy hạt nhân Yongbyon vào hôm 15/9.
Cùng với việc khởi động lại nhà máy này, Triều Tiên còn tuyên bố nhân kỉ niệm 70 năm ngày thành lập đảng Lao Động Triều Tiên 10/10/2015, sẽ tổ chức Lễ duyệt binh lớn với quy mô tới 30.000 binh sĩ tham gia để chứng tỏ rằng họ không còn nghe theo “cái gậy chỉ huy của Trung Quốc” như trước đây.
Ngày 21/8/2015 khi Trung Quốc phê phán việc Triều Tiên khởi động lại nhà máy hạt nhân, thì ngay trong chương trình thời sự đêm hôm đó, Đài truyền hình trung ương Triều Tiên đã phát bản tin của Bộ Ngoại giao cảnh cáo Trung Quốc “hãy im mồm” và nói: “Hơn 10 năm qua chúng ta đã kiềm chế.
Còn giờ đây kẻ nào vẫn còn nhắc lại luận điệu cũ rích kiềm chế thì chẳng có lợi gì cho cục diện trên bán đảo này”.
Nhân Quốc khánh 67 năm của Triều Tiên (9/9/2015), lãnh đạo Trung Quốc gửi điện chúc mừng ngày 8/9/2015, các nước khác cũng gửi điện mừng, trong đó Nga và Cuba.
Điện mừng của hai nước Nga và Cuba được đăng trang trọng ngay trên đầu trang nhất của tờ Rodong Sinmun – cơ quan phát ngôn của đảng Lao Động Triều Tiên.
Trong khi đó, điện mừng của lãnh đạo Trung Quốc chỉ đăng nhỏ ở cuối trang 2. Điều này chứng tỏ Triều Tiên không coi trọng Trung Quốc như trước đây.
Kể từ khi Kim Jong Un lên nắm quyền lãnh đạo Triều Tiên năm 2011 và Tập Cận Bình trở thành lãnh đạo Trung Quốc từ cuối năm 2012 tới nay, nguyên thủ quốc gia hai nước chưa hề có cuộc gặp mặt hoặc thăm lẫn nhau. Đây là điều không bình thường trong quan hệ hai nước láng giềng Trung-Triều.
Trung Quốc từ phản ứng gay gắt với Bình Nhưỡng…
Khi Triều Tiền áp dụng những chính sách cứng rắn, phía Trung Quốc đã phản ứng gay gắt, như lên tiếng cảnh cáo, đe dọa trút bỏ “chiếc ba lô Triều Tiên”.
Ngày 7/4/2013 phát biểu tại “Diễn đàn Châu Á Bác Ngao”, Chủ tịch Tập Cận Bình đã cảnh cáo mạnh mẽ Triều Tiên “làm náo loạn cả khu vực và thế giới”, đồng thời đe dọa sẽ áp dụng biện pháp mạnh mẽ, nhất là trừng phạt kinh tế.
Từ đó dư luận trong các giới Trung Quốc, nhất là phái diều hâu cứng rắn lên tiếng “trút bỏ gánh nặng ba lô Triều Tiên” đè nặng suốt 60 năm qua đối với Trung Quốc.
Ngày 2/4/2013 ông Đặng Duật Văn, Phó Tổng biên tập tờ Thời báo Học tập của Trường đảng Trung Quốc nói thẳng thừng Bắc Kinh không nên đeo đuổi mà phải từ bỏ Triều Tiên.
Báo chí Trung Quốc ngày 9/4//2013 dẫn phát biểu của một số cựu chiến binh tham gia Chiến tranh Triều Tiên cho rằng “Tình hữu nghị bằng máu kề vai sát cánh chung một chiến hào trước đây giờ không còn quan trọng nữa. Kẻ nào cố ý làm tổn hại lợi ích của Trung Quốc, cần phải trừng phạt tới cùng”.
Thời báo Hoàn Cầu của Trung Quốc ngày 3/4/2013 cũng cho rằng nước này không nên để Triều Tiên dắt mũi nếu không sẽ là nạn nhân của hành động phiêu lưu mạo hiểm.
Hoàn Cầu cũng kêu gọi chính phủ Trung Quốc áp dụng biện pháp cứng rắn trừng phạt và gây sức ép, cắt giảm đáng kể viện trợ kinh tế đối với Bình Nhưỡng.
Về chính thức, từ ngày 24/7/2013, Trung Quốc đã bỏ cụm từ “Chống Mỹ viện Triều” thay vào đó là cụm từ “Chiến Tranh Triều Tiên”, đồng thời không sử dụng những cụm từ như “quan hệ đồng minh máu thịt”, “quan hệ chiến hữu cùng chiến hào” nữa.
Mỹ, Nhật chen chân vào bán đảo Triều Tiên
Trong khi Trung Quốc phản ứng gay gắt, thì phía Mỹ và đồng minh cũng có những “chuyển động ngoại giao” đáng lưu ý.
Kể từ khi Tổng thống Barack Obama lên nắm quyền năm 2009, quan chức chính phủ hai nước Mỹ và Triều Tiên đã 4 lần tiến hành gặp gỡ và đàm phán trực tiếp. Mỹ cũng bày tỏ đang để ngỏ cánh cửa cải thiện quan hệ với Bình Nhưỡng.
Trung tuần tháng 5/2013, Triều Tiên đã mời Cố vấn Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe tới thăm để thảo luận và cải thiện quan hệ Nhật-Triều.
Những chuyển động ngoại giao hết sức tế nhị cho thấy phía Triều Tiên muốn “phá rào” để đối thoại trực tiếp với Mỹ và Nhật Bản. Điều này làm đảo lộn chiến lược của Trung Quốc ở Đông Bắc Á.
9/2002: Thủ tướng Nhật Bản Junichiro Koizumi (trái) trở thành nguyên thủ đầu tiên của nước này tới thăm Triều Tiên. Trong cuộc gặp với ông Koizumi, ông Kim Jong Il đã xin lỗi vì những vụ bắt cóc công dân Nhật Bản vào những năm 1970 và 1980.
… đến làm lành vì không thể “già néo đứt dây”
Những trạng thái chuyển động ngoại giao tế nhị trên, buộc Trung Quốc bắt đầu chuyển sang biện pháp xuống thang hòa dịu làm lành với Triều Tiên.
Bởi lẽ, Triều Tiên có vai trò địa chiến lược rất quan trọng đối với Khu vực Đông Bắc Á và với Trung Quốc, Trung Quốc không thể từ bỏ, nên ông Tập Cận Bình đã tiến hành điều chỉnh lại quan hệ với Triều Tiên.
Một là, yêu cầu Mỹ và các bên liên quan không gây sức ép. Ngày 25/9/2015 khi Tổng thống Obama đề nghị Trung Quốc cùng phối hợp có biện pháp đối với Triều Tiên, Tập Cận Bình nói ngay: “Hiện nay tình hình bán đảo Triều Tiên hiện phức tạp và nhạy cảm, các bên không thể khiêu khích, chọc tức Triều Tiên”.
Ông Tập đề nghị các nước liên quan tới bán đảo Triều Tiên như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc thời gian tới đều phải đặt việc cải thiện quan hệ với Triều Tiên vào vị trí quan trọng hơn.
Hai là, Trung Quốc đã chủ động cử Lưu Vân Sơn, Ủy viên thường vụ Bộ chính trị, Bí thư trung ương sang thăm vào tháng 10/2015 nhân kỉ niệm 70 năm ngày thành lập đảng Lao Động Triều Tiên, chuyển thư của Tập Cận Bình gửi Kim Jong Un về cải thiện quan hệ hai nước.
Ba là, ngày 25/11/2015, bổ nhiệm Tống Đào đảm nhiệm chức Trưởng ban đối ngoại trung ương thay Vương Gia Thụy để cải thiện quan hệ Trung-Triều.
Bốn là, kiến nghị phía Triều Tiên đưa Moranbong, ban nhạc nữ nổi tiếng do chính Kim Jong Un tuyển chọn, sang biểu diễn tại Bắc Kinh để làm dịu bầu không khí hai nước.
Nhưng tất cả biện pháp này vẫn chưa có hiệu quả, mà căng thẳng nhất là vụ Moranbong bỏ về nước chiều chiều 12/12/2015, chỉ vài giờ trước chương trình biểu diễn.
Trong khi quan hệ Trung – Triều trục trặc thì quan hệ Mỹ – Hàn Quốc cũng nảy sinh mâu thuẫn, nhất là chính sách tự chủ của Hàn Quốc trong việc tăng cường quan hệ với Trung Quốc, ra sức tìm những bước đi cải thiện quan hệ liên Triều, bất lợi cho Mỹ.
Bắc Kinh cử Lưu Vân Sơn (trái) tới dự lễ duyệt binh 10/10/2015 của Triều Tiên như một động thái vãn hồi quan hệ.
Bán đảo Triều Tiên là miếng “gân gà” mà Trung Quốc và Mỹ không thể từ bỏ
Vừa qua, cũng chính Thời báo Hoàn Cầu lại cho rằng Trung Quốc không thể từ bỏ Triều Tiên.
Tờ báo đã phê phán quan điểm và chủ trương “từ bỏ Triều Tiên” ở Trung Quốc với lý do Triều Tiên đã mất vai trò lá chắn chiến lược đối với Trung Quốc.
Nhưng tờ này cho rằng Mỹ không những không rút quân khỏi Hàn Quốc và Nhật Bản, mà còn không ngừng tăng cường sự hiện diện quân sự tại hai quốc gia này. Bởi vậy lý do này không hợp logic.
Hoàn Cầu cho rằng mặc dù giữa Trung Quốc và Triều Tiên tồn tại quá nhiều mâu thuẫn, xung đột và bất đồng, có thời điểm Triều Tiên ngang ngược, không “vâng lời” Trung Quốc trong các vấn đề quốc tế, nhưng đó chỉ mang tính chất biểu hiện bề nổi.
Quan hệ hữu nghị Trung – Triều là điều cần thiết đối với cả hai phía, chứ không chỉ riêng Trung Quốc. Trung Quốc và Triều Tiên vẫn nhất trí về lợi ích cốt lõi trên bình diện địa – chính trị.
Hoàn Cầu phân tích, nếu từ bỏ Triều Tiên thì Trung Quốc sẽ đẩy Bình Nhưỡng đến ngõ cụt và buộc phải “tử chiến đến cùng”, dẫn đến chiến tranh bùng phát trở lại trên bán đảo liên Triều.
“Từ bỏ Triều Tiên” đồng nghĩa với việc Trung Quốc hai tay dâng tặng “lợi ích chiến lược” cho Mỹ – điều mà Mỹ rất mong muốn nhưng không thể thực hiện nổi trong suốt cuộc Chiến tranh Triều Tiên.
Bán đảo Triều Tiên là miếng “gân gà” đối với cả hai nước lớn Trung Quốc và Mỹ, nhất là đối với Trung Quốc hiện đang bất lợi hơn so với Mỹ trong Khu vực Đông Bắc Á.
Chính vì vậy, có thể dự đoán rằng cả hai nước lớn Trung Quốc và Mỹ sẽ có bước xuống thang hòa dịu hơn đối với Triều Tiền cũng như Hàn Quốc thời gian tới.