Hết đe doạ tới “xuống nước” năn nỉ, song Trung Quốc, bằng những hành động ngày càng hung hăng trên Biển Đông, đã không thể khiến Indonesia tiếp tục im lặng.
Một tàu cá bị Indonesia đánh đắm (ảnh minh hoạ)
Địa phương xác nhận, Bộ Quốc phòng bác bỏ
Cuộc đối đầu mới đây giữa tàu tuần tra Indonesia và tàu Trung Quốc, liên quan tới một tàu cá đánh bắt trái phép tại khu vực quần đảo Natuna ở Biển Đông chỉ là tiếp nối những vụ việc tương tự đã từng xảy ra và sau đó được “dàn xếp” trong im lặng.
Trong các bài viết trên trang The Strategist của Viện Chính sách Chiến lược Úc trước năm 2014, ông Scott Bentley, nghiên cứu sinh tại Học Viện Quốc phòng Úc (UNSW), đã dẫn ra nhiều nguồn thông tin kể lại các vụ đối đầu giữa Trung Quốc và Indonesia ở Natuna.
Một báo cáo đăng tải trên một blog quân sự của Indonesia tháng 9/2013, được cho là của chính Thuyền trưởng tàu HM 001 thuộc Bộ Hàng hải – Thủy sản Indonesia, viết lại chi tiết vụ va chạm giữa tàu của họ với tàu Trung Quốc tại vùng đặc quyền kinh tế của Indonesia
Cụ thể, ngày 26/3/2013, HM 001 đã phát hiện và bắt giữ toàn bộ 9 thuyền viên trên tàu cá Trung Quốc mang số hiệu 58081 đánh bắt trái phép tại khu vực cách quần đảo Natuna khoảng 200 km về phía đông bắc.
Khi đang trên đường tiến vào bờ, HM 001 đã bị tàu chấp pháp Trung Quốc Yuzheng 310 tiếp cận. Tàu này “được trang bị súng máy, pháo hạng nhẹ và thiết bị cảm biến điện tử”.
Đi trước Yuzheng 310 là “tàu nghiên cứu môi trường và tài nguyên thủy sản” Nan Feng – dài 66 mét, nặng gần 2 nghìn tấn – của Viện Khoa học Thủy Sản Trung Quốc. Theo thông tin ở blog nói trên, Nan Feng đã bí mật theo dõi HM 001 từ vài tiếng trước.
Khi tới hiện trường, Yuzheng 310 ngay lập tức hú còi yêu cầu tàu Indonesia dừng lại, đe doạ, đòi thả người.
Báo cáo trên blog này khẳng định, không đủ năng lực chống trả và đột ngột không thể kết nối với trụ sở bằng điện thoại vệ tinh (khả năng do bị Yuzheng 310 phá sóng), HM 001 buộc phải chấp nhận yêu cầu từ phía Trung Quốc nhằm bảo đảm sự an toàn cho các thuyền viên.
Nhà phân tích Bentley cho biết thêm, các nguồn tin địa phương đã xác nhận vụ việc trên, song Bộ Quốc phòng Indonesia lại khẳng định không có cuộc đối đầu nào như vậy xảy ra.
Trước đó, tháng 6/2010, tàu Yuzheng 311 của Trung Quốc được cho là “đã chĩa súng máy cỡ nòng lớn vào một tàu tuần tra Indonesia đang bắt giữ một tàu cá Trung Quốc gần Natuna, ép họ phải thả thuyền”.
Một tàu hải quân Indonesia (phía xa bên trái) đối đầu với một tàu Hải cảnh Trung Quốc gần Natuna. Nguồn: Bộ Hàng hải – Thuỷ sản Indonesia.
Một vụ tương tự cũng xảy ra cách đó chỉ một tháng – ngày 12/5/2010, tàu hải quân Indonesia buộc phải thả tàu cá đánh bắt trái phép sau khi bị 2 tàu của Cục Thủy Sản và Chỉ huy Thực thi Pháp luật Trung Quốc (FLEC) mang số hiệu 301 và 302 chĩa súng đe doạ.
Trong khi Indonesia cố gắng giữ kín, thì Trung Quốc lại tự hào công bố những hình ảnh của vụ đối đầu tháng 5/2010, cũng như vụ tháng 3/2013, trong một bộ phim tài liệu dài 8 phần về hoạt động của Trung Quốc ở Biển Đông, phát trên kênh CCTV4.
Phim tài liệu của Trung Quốc nêu rõ, khi 2 tàu của FLEC tới hiện trường, họ thấy một “tàu nước ngoài”, dài 80 mét, được trang bị “súng bắn rocket và pháo nạp đạn tự động”.
Dựa vào hình ảnh từ phía Trung Quốc, ông Bentley cho rằng, “tàu nước ngoài” này thực chất là tàu tuần tra lớp Todak của Hải quân Indonesia. Todak không có súng bắn rocket, song được trang bị 2 khẩu pháo hải quân Bofors, có khả năng bắn chính xác ở khoảng cách vài km.
Mặc dù nhỏ hơn tàu Trung Quốc, song Todak, với hệ thống vũ khí vượt trội và phạm vi khai hỏa của mình, chắc chắn có thể “hạ” hai tàu tuần tra FLEC.
Tuy nhiên, Todak đã không làm vậy – toàn bộ thủy thủ đoàn người Indonesia tự để mình bị khẩu súng cỡ nòng 12,7mm đe doạ, và sau đó là thả người.
Hình ảnh đẹp, lợi ích lớn ‘níu chân” Indonesia
Phần lớn các sự kiện tương tự xảy ra tại vùng biển Natuna dưới thời nhà lãnh đạo tiền nhiệm của Widodo, Tổng thống Susilo Bambang Yudhoyono, đều được giải quyết một cách nhanh gọn, im ắng.
Không công hàm phản đối, không triệu đại sứ, gần như không công bố chi tiết với báo giới.
Ông Yudhoyono cũng tránh công khai bày tỏ lo ngại trước thực tế rằng, cái gọi là đường chín đoạn phi pháp mà Trung Quốc ngang nhiên vạch ra trên Biển Đông chồng lấn lên vùng đặc quyền kinh tế của Indonesia quanh quần đảo Natuna.
Theo giới chuyên gia, “cái giá” của sự im lặng này là để bảo vệ lợi ích với Trung Quốc cũng như hình ảnh trước cộng đồng thế giới.
Jakarta nhận thức một cách sâu sắc rằng, nước này sẽ mất rất nhiều nếu mối quan hệ với đối tác thương mại lớn nhất là Bắc Kinh xấu đi, theo nhà nghiên cứu an ninh hàng hải người Indonesia Ristian Atriandi Supriyanto.
Ở thời điểm năm 2012, Trung Quốc cam kết khoản đầu tư tín dụng 19 tỉ USD và khoản vay trị giá 9 tỉ USD, giúp Indonesia phát triển cơ sở hạ tầng.
Bắc Kinh và Jakarta đã thiết lập quan hệ hợp tác trên nhiều lĩnh vực, bao gồm phát triển và sản xuất tên lửa cho hải quân.
Hai quốc gia cũng thống nhất thành lập Trung Tâm Trung Quốc – Indonesia về Đại Dương và Khí Hậu (ICCOC) để nghiên cứu thời tiết và hải dương học, bao gồm cả ở quần đảo Natuna.
Trung Quốc còn đề nghị Indonesia xây dựng hệ thống giám sát ven biển trị giá 158 triệu USD.
Bên cạnh đó, Indonesia cũng tính toán, nước này sẽ đạt lợi ích tốt nhất nếu duy trì sự độc lập về chiến lược thông qua việc thúc đẩy quan hệ đối tác đa phương.
Điều này khiến Jakarta trong suốt nhiều thập kỷ lựa chọn đứng ở vị trí trung lập đối với các tranh chấp trên Biển Đông. Sự im lặng của Indonesia cũng chính là xuất phát từ nỗi lo làm xấu đi hình ảnh trung lập này của mình.
Dự đoán về sự thay đổi thái độ của Indonesia mà ông Supriyanto đưa ra đã được chứng minh là đúng, sau cuộc đối đầu giữa tàu tuần tra Trung Quốc và Indonesia liên quan đến một tàu cá Trung Quốc đánh bắt trái phép tại Natuna mới đây.
Lá thư đe dọa có dấu tem Trung Quốc
Việc Indonesia công khai một cách minh bạch chi tiết vụ việc lần này trên truyền thông, bất chấp cuộc điện thoại năn nỉ “đừng cung cấp tin cho báo chí” từ Trung Quốc là động thái khá bất ngờ.
Ông Supriyanto cho rằng, có vẻ như Bộ Hàng hải – Thủy sản Indonesia đang cố gắng thu hút sự chú ý nhiều nhất có thể của dư luận trong nước đối với hành động của Trung Quốc chống lại chiến dịch trấn áp tàu cá đánh bắt trái phép.
Sự quan tâm lớn hơn của dư luận có thể sẽ trở thành áp lực, buộc chính phủ Indonesia phải phản đối mạnh mẽ hơn nữa các hành động hung hăng của Trung Quốc, ngay lập tức thực hiện lời hứa tăng cường an ninh hàng hải tại Natuna – vốn đang trở nên rất cấp bách.
Trung Quốc đang đẩy nhanh tốc độ xây dựng trên các quần đảo mà nước này chiếm đóng trái phép ở BIển Đông, nhằm áp đặt quyền kiểm soát bên trong cái gọi là “đường lưỡi bò” phi pháp.
Cũng trên The Strategist, cây viết John McBeth cho rằng, ngư dân Trung Quốc có thể sẽ ngang nhiên sử dụng những vùng biển này làm bàn đạp để tiến xa hơn về phía nam, đe dọa tới lợi ích kinh tế riêng, khiến Indonesia không thể bỏ qua.
“Widodo từng lưỡng lự trong cách tiếp cận với Bắc Kinh, đặc biệt là khi các công ty Trung Quốc đã hỗ trợ tài chính và giúp xây dựng một số cơ sở hạ tầng có giá trịh, bao gồm các dự án đường sắt siêu tốc nối liền Jakarta – Bandung và một số nhà máy điện chạy bằng than”.
Cây viết này tiết lộ, ngay sau khi chiến dịch của Indonesia được tiến hành, Bộ trưởng Bộ Hàng hải – Thủy sản Indonesia đã nhận được một lá thư được gửi tới nhà riêng của mình.
Lá thư có dấu tem của Đại sứ Trung Quốc, cảnh báo những hậu quả thảm khốc nếu các tàu cá Trung Quốc bị đánh đắm.
Kết quả là, kể từ sau khi thực hiện chính sách cứng rắn nhằm ngăn chặn các hoạt động đánh bắt bất hợp pháp trong vùng biển của mình cuối năm 2014, Indonesia đã đánh chìm 155 tàu cá nước ngoài, và trong số đó chỉ có 1 tàu cá Trung Quốc.
Những hình ảnh của tàu cá Trung Quốc bị Indonesia bắt giữ, do Bộ Hàng hải – Thuỷ sản nước này công bố.
Như vậy, có thể xem vụ việc lần này là thử thách thực tế đầu tiên đối với tham vọng biến Indonesia thành cường quốc hải quân của Tổng thống Joko Widodo.
Vốn quen im lặng, giới chức Indonesia có thể gặp rất nhiều khó khăn trong việc đáp trả hành động gây hấn ngày càng tăng của Trung Quốc tại quần đảo Natuna, bên cạnh biện pháp phản đối về ngoại giao đơn thuần.
Các nhà hoạch định chính sách chiến lược Indonesia hiện đang đứng trước tình thế tiến thoái lưỡng nan: hoặc trả đũa hành động leo thang của Trung Quốc, hoặc tiếp tục hợp tác như bình thường và đón nhận các sự việc tương tự lặp lại trong tương lai.
Dù thế, “bất cứ hình thức đáp trả nào cũng còn phụ thuộc vào việc, Jakarta sẵn sàng, và có thể “trả giá” tới mức nào khi làm xấu đi mối quan hệ với Bắc Kinh”, ông McBeth kết luận.