Ngày 6/6/2016, trên tờ National Interest của Mỹ đăng tải bài viết của tác giả Alexander Vuving với tiêu đề “How Vietnam can stop the South China Sea ADIZ”. Biendong.net xin trân trọng giới thiệu nội dung của bài viết.
Không ảnh của CSIS cho thấy đường băng của Trung Quốc xây dựng trên ccaro đá Xu-bi ( Subi Reef). Ảnh cung cấp cho Reuters ngày 15/01/2016
Động thái quan trọng tiếp theo của Trung Quốc trên Biển Đông sẽ là gì? Hãy hỏi các chuyên gia và kiểm chứng những dự đoán của họ. Đa số đều cho rằng Trung Quốc sẽ cho thiết lập một Vùng Nhận diện phòng không (ADIZ). Thực tế, nhiều nhà quan sát tình hình khu vực đã có nhận định rằng sớm hay muộn Trung Quốc cũng sẽ thiết lập ADIZ ở vùng biển nửa kín này, đồng thời đây cũng là nơi Trung Quốc đã tiến hành cải tạo hàng ngàn héc – ta đất để xây dựng các đường băng dài, các hệ thống ra – đa cao tần, máy bay chiến đấu và tên lửa tầm xa đặt tại đó.
Có hai giả định đặt ra nhằm củng cố nhận định này. Giả thiết thứ nhất là Bắc Kinh sẵn sàng trả giá đắt nếu một ADIZ có thể mang tới cho nước này những lợi ích khổng lồ. Giả thiết thứ hai là sẽ tới một lúc xuất hiện tình thế thúc đẩy cơ hội hoặc cho các quốc gia đối địch với Trung Quốc có thể phản ứng, hoặc cho Bắc Kinh thiết lập vùng ADIZ, hoặc đồng thời cả hai khả năng. Như thế có nghĩa là, việc tuyên bố một vùng ADIZ sẽ chỉ là vấn đề thời gian bởi Trung Quốc đang chờ đợi cơ hội có thể tận dụng tới mức tối đa các chi phí cơ hội từ hành động của mình.
Từ góc độ này, ý tưởng về một ADIZ sẽ đặc biệt gây chú ý khi các quốc gia đối đầu với Trung Quốc đang liên kết chặt chẽ với nhau hoặc khi một ADIZ có thể ngăn chặn hoặc bù đắp cho những thiệt hại đã biết trước của Trung Quốc. Một cơ hội như vậy đang ngày càng có khả năng trở thành hiện thực, đặc biệt trong những tháng sắp tới khi Tòa Trọng tài Thường trực tại The Hague được kỳ vọng sẽ ra Phán quyết bác bỏ “đường chín đoạn” – trọng tâm của các yêu sách biển của Trung Quốc tại Biển Đông. Không chỉ là một mảnh ghép quan trọng để lấp đầy khoảng trống pháp lý xuất hiện khi “đường chín đoạn” được thừa nhận rộng rãi là bất hợp pháp, ADIZ còn có khả năng áp đặt nhiều hạn chế hơn trên thực tế so với “đường chín đoạn”. Một báo cáo gần đây đã trích dẫn các nguồn gần gũi với quân đội Trung Quốc cho biết Trung Quốc đang chuẩn bị triển khai một ADIZ tại Biển Đông đã củng cố thêm cho dự đoán này.
Do đó, một vùng ADIZ của Trung Quốc trên Biển Đông liệu có thể chỉ là vấn đề thời gian? Câu trả lời dường như là chắc chắn trừ phi có một câu hỏi khác được đặt ra: liệu các quốc gia đối địch với Trung Quốc có thể ngăn chặn một ADIZ ở Biển Đông hay không? Một nghiên cứu chuyên sâu đối với vấn đề này đã chỉ ra rằng vùng ADIZ của Trung Quốc trên Biển Đông không phải là vấn đề thời gian mà là vấn đề về sự tương tác giữa các nước. Cụ thể hơn, các quốc gia đối địch với Trung Quốc đã nắm những quân bài chốt trong cuộc chơi này và một số quân bài chốt đó hiện đang nằm trong tay Việt Nam có thể đủ mạnh để có thể ngăn chặn Trung Quốc đưa ra tuyên bố vùng ADIZ chính thức ở khu vực.
Các bên liên quan chính yếu sẽ có phản ứng như thế nào đối với vùng ADIZ của Trung Quốc? Mỹ sẽ có ít khả năng lựa chọn bởi nước này không phải là một bên của tranh chấp. Nếu hành động theo cách tương tự đối với vùng ADIZ của Trung Quốc ở Biển Hoa Đông 2 năm trước đây, nhằm phản đối quyết định của nước này, Washington có thể đưa máy bay ném bom và chiến đấu cơ tới khu vực. Mỹ còn có thể triển khai nhiều trang thiết bị tới khu vực, tăng cường các hoạt động tuần tra và đưa máy bay cũng như tàu thuyền tới gần các đảo Trung Quốc đang chiếm đóng. Nhưng thậm chí dù Mỹ có tăng cường gấp ba lần sự hiện diện quân sự từ mức hiện nay là 700 tàu thuyền/năm thì vẫn không thấm vào đâu so với hàng trăm tàu thuyền có vũ trang của Trung Quốc mà vốn là của những cư dân sinh sống tại khu vực.
Philippines cũng còn lại rất ít lựa chọn sau khi đã dùng mất những quân bài chốt của nước này. Manila đã thực hiện biện pháp pháp lý chống lại Trung Quốc tại Tòa Trọng tài thường trực quốc tế, đồng thời cho phép Mỹ sử dụng năm căn cứ không quân và đất liền. Tuy nhiên, nếu Trung Quốc thiết lập một vùng ADIZ, Philippines và Mỹ có thể nâng cấp Hiệp định tăng cường hợp tác phòng thủ, bổ sung thêm ba căn cứ hải quân. Ý tưởng này ban đầu là do Philippines đề xuất chứ không phải là của Mỹ nhằm đưa các căn cứ này vào danh sách các khu vực mà lực lượng luân phiên của Mỹ có thể sử dụng được. Hai trong số ba căn cứ này là Trạm Hải quân Carlito Cunanan ở Vịnh Ulugan nằm tại bờ Tây của đảo Palawan và Trạm Hải quân San Miguel tại tỉnh Zambales. Trong khi Carlito Cunanan là căn cứ quân sự lớn nằm gần nhất với khu vực trung tâm quần đảo Trường Sa, San Miguel là căn cứ hải quân nằm gần nhất với bãi Scarborough. Hai căn cứ này có thể giúp tăng cường nhiều cho năng lực của Hải quân Mỹ để đối phó với các vụ việc bất ngờ tại Biển Đông.
Malaysia và Việt Nam có thể theo chân của Philippines và kiện Trung Quốc ra tòa, cũng như cho phép Washington tiếp cận nhiều hơn và tốt hơn các cơ sở hải quân và không quân của họ dọc theo bờ biển của họ ở Biển Đông. Về khía cạnh này, Việt Nam có nhiều khả năng để hơn Malaysia để buộc TQ phải lưỡng lự khi tuyên bố lập vùng Nhận diện phòng không. Trong khi các căn cứ của Malaysia như Labuan và Bintulu nằm ở xa về phía Nam, Vịnh Cam Ranh và Đà Nẵng ở miền Trung Việt Nam nằm ở vị trí tốt nhất để vô hiệu hóa ảnh hưởng của các đảo nhân tạo của Trung Quốc ở hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.
Với hồ sơ về sự gây hấn dài và sâu sắc hơn của Trung Quốc trên Biển Đông, Việt Nam có thể gây áp lực rất lớn đối với Bắc Kinh nếu kiện người hàng xóm này ra tòa. Mặc dù Việt Nam né tránh việc kiện Trung Quốc trong quá khứ nhưng vùng ADIZ của Trung Quốc sẽ ảnh hưởng tới không phận của Việt Nam, do đó, có thể là giọt nước làm tràn ly. Bình luận về khả năng Trung Quốc lập Vùng ADIZ ở Biển Đông, tướng Nguyễn Chí Vịnh – nhà ngoại giao quân sự hàng đầu của Việt Nam – nói rằng vùng ADIZ này có thể còn “nguy hiểm hơn cả đường chín đoạn” và nó sẽ “giết chết” Việt Nam.
Cuối cùng, Philippines, Malaysia và Việt Nam có thể tuyên bố vùng ADIZ của riêng họ để đáp trả Trung Quốc. Phản ứng tương tự này, về mặt chính trị, có tính khả thi hơn việc cho phép Mỹ tiếp cận các căn cứ và triển khai các hành động pháp lý để chống lại Trung Quốc. Yêu cầu để tiến hành các hoạt động pháp lý là Việt Nam và Malaysia phải sử dụng hết các biện pháp ngoại giao khác. Các mối quan ngại về nội bộ và ý thức hệ ở cả hai quốc gia này có thể hạn chế việc trao quyền cho Mỹ các căn cứ quân sự đến mức không đủ để ngăn chặn Trung Quốc. Nhưng ngay cả sự kết hợp giữa Vùng ADIZ của Malaysia và Philippines sẽ không thực sự làm tổn thương được Trung Quốc. Thâm chí kết hợp cả ADIZ của Philippines và Malaysia thì hai bên cũng không thể tác động tới Trung Quốc do khả năng thực thi trên thực tế, do vậy, không đủ sức mạnh trong mặc cả với Trung Quốc. Trái lại, một vùng ADIZ của Việt Nam mà bao phủ cả quần đảo Hoàng Sa có thể gây ra những tổn hại mà Trung Quốc muốn tránh. Trong khi Trung Quốc thừa nhận sự tranh chấp đối với quần đảo Trường Sa, nước này lại phủ nhận bất cứ tranh chấp nào đối với quần đảo Hoàng Sa. Việc Việt Nam lập ADIZ ở Hoàng Sa, kể cả việc không thực thi trên thực tế, cũng sẽ tạo ra một danh nghĩa quản lý ở Hoàng Sa, điều mà Trung Quốc đã loại bỏ được từ năm 1974. Hơn nữa, vùng ADIZ này cũng tạo ra cơ sở pháp lý để Việt Nam tiến hành các hành động mà có thể được giải thích là thực thi chủ quyền đối với quần đảo này.
Những phân tích trên đã chỉ ra rằng vùng ADIZ của Trung Quốc ở Biển Đông không phải là vấn đề thời gian; đúng hơn, nó chủ yếu phụ thuộc vào cách mà những đối thủ của Trung Quốc phản ứng như thế nào. Trong ván bài này, Mỹ, Philippines, Malaysia và Việt Nam đang giữ những quân bài chốt nhưng Trung Quốc có thể đặt cược hết vào đó. Một số quân bài mạnh nhất đang nằm trong tay Việt Nam. Việc lập ra một vùng ADIZ ở Hoàng Sa và cho phép Mỹ tiếp cận thường xuyên một số địa điểm chiến lược ở miền Trung Việt Nam sẽ khiến cho cuộc chơi thay đổi. Nếu điều này được đưa ra một cách đáng tin cậy, chúng có thể ngăn chặn Trung Quốc tuyên bố lập một vùng ADIZ chính thức ở Biển Đông. Nhưng Bắc Kinh có thể đặt cược, vì có lý do đáng tin cậy là Hà Nội (và Washington) không muốn chấp nhận rủi ro. Trong bất kỳ trường hợp nào quyết định của Hà Nội cũng có thể làm xoay chuyển những quyết định của Bắc Kinh.