Trước khi công bố phán quyết của tòa án quốc tế liên quan đến tranh chấp ở Biển Đông, chính quyền Trung Quốc liên tục tuyên bố sẽ không chấp nhận phán quyết này.
Một vài quan chức cấp cao thẳng thắn cho rằng phán quyết của tòa The Hague chỉ là “một mớ giấy vụn”. Nhưng “mớ giấy vụn” này đã dấy lên những làn sóng phản đối mà quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất không phải là Phillipines hay Việt Nam, những nước trực tiếp liên quan đến tranh chấp, hay Mỹ và Nhật Bản, những nước bị Trung Quốc cáo buộc hỗ trợ kỹ thuật cho phán quyết, mà chính là bản thân Trung Quốc.
Trung Quốc đã tiến hành những hoạt động quân sự ở quần đảo Trường Sa trước khi phán quyết được công bố. Bộ Ngoại Giao Trung Quốc đi thu gom được sự ủng hộ của hơn 60 quốc gia về tranh chấp ở Biển Đông, quân đội thì được đặt trong tình trạng trực chiến. Khi phán quyết của tòa The Hague có lợi cho Philippines, chính quyền Trung Quốc ngay lập tức lên án gay gắt phán quyết này. Những tin bài tràn ngập truyền thông. Học sinh biểu tình xuống phố và cư dân mạng sục sôi giận dữ, như thể mọi người sẵn sàng ra trận. Chính quyền luôn trong trạng thái báo động cao độ với tình hình có khả năng leo thang trở thành một Phong trào Ngũ Tứ thứ hai.
Chính quyền Trung Quốc nhấn mạnh rằng phán quyết của trọng tài ở The Hague chỉ là “ một mớ giấy vụn”, chủ yếu vì phán quyết này sẽ “không được thực thi”. Từng có rất nhiều phán quyết trọng tài quốc tế không được thi hành sau Thế chiến thứ II trong vòng 6 thập kỷ qua, bao gồm những nghị quyết của Liên Hợp Quốc, ví dụ như nghị quyết yêu cầu Bắc Hàn dừng phát triển chương trình vũ khí hạt nhân, nhưng sự thực thì có phải phán quyết của Tòa án Trọng tài thường trực tại Hague chỉ là một mớ giấy vụn không? Cho dù Trung Quốc có thể phớt lờ phán quyết này, thì phán quyết có lẽ vẫn khiến Trung Quốc bị đặt trong tình thế vô cùng bị động.
Hơn 6 năm trước, tôi đã viết một bài có tựa đề “Đối ngoại của Trung Quốc không đúng hướng”, được đăng trên tạp chí Thời Đại Mới số 186. Trước năm 2010, sự tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc đã mở rộng ảnh hưởng của quốc gia này trên Biển Đông và tăng cường mối quan hệ với những quốc gia Đông Nam Á, nhưng quân đội Trung Quốc xem Biển Đông là “vấn đề chiến lược cốt lõi”, khiến bối cảnh ngoại giao của Trung Quốc trở nên tệ hại.
Mối quan hệ giữa Trung Quốc và các quốc gia Đông Nam Á thực tế rất nhạy cảm. Vấn đề không chỉ bắt nguồn từ các nhân tố địa chính trị phức tạp, mà còn bởi Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã tài trợ cho những nhóm du kích Cộng Sản ở những quốc gia này trong nhiều năm. Trừ Đông Dương, những nhóm du kích theo tư tưởng của Mao Trạch Đông (Maoist) tại Indonesia, Malaysia, Myanmar và Phillipines đã chống lại chính quyền địa phương trong suốt một thời gian dài. Thậm chí đến nay, những nhóm du kịch theo tư tưởng Mao Trạch Đông ở phía Nam Phillipines, với số lượng lên tới 20.000 người vẫn tiếp tục chống đối, mặc dù ĐCSTQ đã ngừng hỗ trợ tài chính [cho những nhóm này].
Những quốc gia ở Đông Nam Á có dân cư đa dạng về chủng tộc, văn hóa, tôn giáo và bối cảnh lịch sử, đây có lẽ là một trong những khu vực phức tạp nhất thế giới, vượt xa “thùng thuốc nổ của Châu Âu” tại Balkan và Trung Đông. Ví dụ, thành phần dân cư, bao gồm cư dân đảo phía Nam, người Malay, chủng người Mongolian, chủng người Cáp ca, nền văn hóa bị ảnh hưởng bởi Ấn Độ, Trung Quốc, Ả rập và Châu Âu; những quốc gia này có mối quan hệ phức tạp với Anh, Pháp, Mỹ, Hà Lan, Tây Ban Nha, Trung Quốc, Ấn Độ và Nga, tín ngưỡng bao gồm Đạo Hồi, Thiên Chúa, Đạo Phật và Đạo Khổng.
Vì những lý do này, Trung Quốc phải cực kỳ thận trọng khi hợp tác với những quốc gia ở khu vực Đông Nam Á. Chính sách ngoại giao với những cường quốc sẽ khác biệt căn bản với những quốc gia nhỏ. Một cường quốc có đường lối ngoại giao mềm mỏng với những quốc gia nhỏ có thể hiệu quả hơn đường lối cứng rắn để ép buộc họ phục tùng. Tuy nhiên, kể từ giai đoạn của Hồ Cẩm Đào, những phe cánh chính trị và quân sự của Trung Quốc đang duy trì lập trường cứng rắn không chỉ với những cường quốc mà còn đối với những quốc gia nhỏ, vì vậy, tình thế hiện nay không khiến chúng ta ngạc nhiên.
Phán quyết về Biển Đông là không thể thi hành, nhưng nó tạo căn cứ cho những quốc gia liên quan, bao gồm Mỹ, Nhật Bản và những quốc gia khác, thực hiện những biện pháp trả đũa ngoại giao tương ứng, đặt Trung Quốc vào tình trạng bị động. Vấn đề quan trọng là mối quan hệ giữa Trung Quốc với Mỹ và Châu Âu buộc phải thay đổi so với 4 thập kỷ trước, dẫn đến một tương lai bất định. Vì vậy, không phải vô căn cứ khi nhiều người cho rằng phán quyết về Biển Đông là một bước ngoặc lịch sử đối với Trung Quốc.