Theo AP, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte chắc hẳn biết rõ được những hậu quả khi Philippines rời xa Mỹ để thân thiết hơn với Trung Quốc, nhưng ông vẫn hành động như vậy bất chấp hậu quả.
Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường (trái) và Tổng thống Philippines
Duterte tại hội nghị các nước ASEAN ở Lào tháng 9/2016.
AP cho rằng, việc Tổng thống Philippines có những phát ngôn, tuyên bố tiêu cực về phía Mỹ và thể hiện mong muốn tăng cường mối quan hệ với Bắc Kinh sẽ tác động không nhỏ đến liên minh lâu đời Washington – Manila mà trong đó chắc chắn có lợi ích của Philippines.
Hơn nữa, Trung Quốc sẽ tận dụng cơ hội này để kiểm soát tốt hơn mối quan hệ với Philippines nhằm giành thêm lợi thế trong quá trình khẳng định những tuyên bố chủ quyền phi lý ở Biển Đông.
Trong bối cảnh ông Duterte đang công du tại Trung Quốc (từ ngày 18-21/10), AP đã đưa ra những nhận định về chuyến thăm đặc biệt này.
Philippines muốn gì từ Trung Quốc?
AP nhận định, ông Duterte dường như muốn hoạch định một chính sách đối ngoại độc lập với Mỹ vì nhiều lý do, trong đó có cả lịch sử về việc Mỹ đô hộ Philippines. Ông cũng giận Mỹ về một sự cố năm 2002 ở thành phố Davao nơi khi đó ông đang làm thị trưởng. Ông cho rằng, các nhân viên FBI của Mỹ là giúp giải thoát một người Mỹ bị cáo buộc đã đánh bom một phòng khách sạn ở Davao.
Ngoài ra, theo AP, có thể ông đang muốn có một tiến bộ trong việc giải quyết tranh chấp với Trung Quốc ở Biển Đông và mở rộng hợp tác quốc phòng với Bắc Kinh hay muốn Bắc Kinh trở thành nguồn mua vũ khí mới của Manila.
Trước khi đến thăm Brunei và Trung Quốc, ông Duterte cho biết sẽ đề cập đến tranh chấp ở Biển Đông và cả phán quyết hôm 12/07 vừa qua của tòa án trọng tài quốc tế. Mặc dù ông cam kết sẽ không từ bỏ chủ quyền của Philippines và luôn giữ vững các tuyên bố chủ quyền, nhưng ông cũng khẳng định sẽ không áp đặt quá cứng nhắc.
Gửi gắm thông điệp tới Bắc Kinh, Tổng thống Duterte cho biết mong muốn chủ yếu của ông là ngư dân Philippines có lại quyền đánh bắt tại bãi cạn Scarborough, vùng đang có tranh chấp với Trung Quốc ở Biển Đông, đẩy mạnh thương mại và đầu tư với Bắc Kinh sau nhiều năm quan hệ giữa hai nước bị “băng giá”. Ngoài ra, theo AP, có tin cho rằng ông Duterte muốn yêu cầu phía Trung Quốc dừng các hành động xây dựng, bồi đắp đảo trái phép ở Biển Đông.
Tuy nhiên, AP dẫn lời một quan chức Philippines biết rõ về việc chuẩn bị tuyên bố chung sau chuyến thăm của ông Duterte đến Trung Quốc cho hay, một vài ngày trước chuyến công du, hai bên vẫn chưa thể thống nhất ý kiến về các đoạn liên quan đến tranh chấp ở Biển Đông.
Phản ứng của Mỹ
Mỹ vẫn tuyên bố muốn mối quan hệ giữa Philippines và Trung Quốc tốt đẹp hơn bởi nếu mối quan hệ này xấu đi, khu vực sẽ đối mặt với nguy cơ mất ổn định cao và trong tình huống xấu nhất, Mỹ sẽ buộc phải hành động để bảo vệ đồng minh Philippines theo Hiệp ước Phòng thủ Song phương Mỹ-Philippines năm 1951.
Theo AP, dù tuyên bố như vậy nhưng chắc chắn Mỹ không muốn thấy Philippines chuyển hướng sang Trung Quốc và gây tổn hại tới quan hệ giữa Washington và Manila. Nếu liên minh Mỹ – Philippines bị suy giảm, đó là sẽ tình hình đáng báo động đối với nước Mỹ bởi Manila vẫn là một phần quan trọng trong chuỗi liên minh của Mỹ ở châu á từ Nhật Bản đến Hàn Quốc và Australia. Bất kỳ nỗ lực nào của ông Duterte nhằm tăng cường quan hệ quốc phòng với Trung Quốc đều có thể khiến quân đội Mỹ bất an.
Dù vậy, Washington vẫn có lý do để yên tâm bởi mối quan hệ Manila và bắc Kinh vốn luôn nằm trong khủng hoảng và đang có nhiều mâu thuẫn lớn như tranh chấp ở Biển Đông và cả về vấn đề ma túy. Trong khi đó, quan hệ Mỹ – Philippines rất sâu đậm với liên Hiệp ước Phỏng thủ Song phương đã 65 năm tuổi và hơn 3 triệu người Mỹ gốc Philippines. Cho dù chính sách đối ngoại của ông Duterte có thế nào đi nữa thì mối liên kết đó cũng khó có thể bị phá vỡ.
Trung Quốc hy vọng gì?
Mặc dù bày tỏ sự cởi mở và hoan nghênh những nỗ lực của ông Duterte trong việc thúc đẩy thương mại song phương và tìm kiếm nguồn tài trợ cho các dự án đường sắt và cơ sở hạ tầng khác tại Philippines, nhưng AP nhận định, khó có khả năng Trung Quốc từ bỏ các tuyên bố chủ quyền phi lý ở Biển Đông và rằng lực lượng cảnh sát biển Trung Quốc chắc chắn sẽ tiếp tục ngăn chặn ngư dân Philippines đánh bắt ở gần bãi cạn Scarborough.
Trung Quốc chắc chắn sẽ vui mừng khi ảnh hưởng của Mỹ bị suy giảm ở bất kì quốc gia châu Á nào bởi nó sẽ tạo ra nhiều khoảng trống hơn cho Bắc Kinh tăng cường ảnh hưởng kinh tế, chính trị và quân sự trong khu vực.
Bắc Kinh cũng rất muốn gạt bỏ phán quyết của Tòa trọng tài Thường trực bởi nó phủ nhận những tuyên bố phi lý của Bắc Kinh ở Biển Đông.
Cuối cùng, cải thiện mối quan hệ với Philippines cũng đem lại nhiều cơ hội kinh tế cho Trung Quốc, đặc biệt là cho Ngân Hàng Đầu Tư Cơ Sở Hạ Tầng Châu Á do Bắc Kinh chủ trương thành lập nhằm thay thế cho Ngân Hàng Phát Triển Châu Á, Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế và các tổ chức tài chính toàn cầu khác mà Mỹ đang có ảnh hưởng lớn. Các công ty Trung Quốc cũng được hưởng lợi khi thực hiện các dự án cơ sở hạ tầng lớn ở Philippines, đặc biệt là trong lĩnh vực đường bộ và đường sắt.