Do chủ trương, đường lối, chính sách giữa hai đảng Cộng hòa và Dân chủ khác nhau, nên hành trang của ông Obama để lại, nhất là quan hệ Mỹ-Trung chưa hẳn thích hợp với ông Trump.
Trump từng nói rằng ông sẽ mời Tập Cận Bình bánh hamburger McDonald’s vì cho rằng
Tổng thống Obama không nên chiêu đãi ông Tập bằng quốc yến. (Ảnh minh họa: SCMP)
Ông Trump thắng cử trở thành Tổng thống thứ 45 của Mỹ, ông chủ Nhà trắng chuyển từ đảng Dân chủ sang đảng Cộng hòa. Dư luận cho rằng quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ có biến động.
Quan hệ Trung – Mỹ hiện là mối quan hệ quan trọng nhất đối với cả hai nước cũng như trên diễn đàn thế giới.
Đây là hai thực thể kinh tế lớn nhất và thứ hai thế giới, nhưng luôn ẩn chứa những mâu thuẫn và bất đồng do lợi ích của mỗi nước.
Năm 2017 ông Trump nhậm chức và ông Tập Cận Bình cũng gần như chắc chắn tiếp tục nhiệm kỳ thứ hai sau Đại hội XIX của đảng Cộng sản Trung Quốc vào mùa thu.
Như vậy, những sản phẩm về quan hệ Trung – Mỹ do ông Obama để lại nhất định sẽ có điều chỉnh, nhưng điều chỉnh tới mức độ nào là điều rất được quan tâm.
Những vấn đề tồn tại trong quan hệ hai nước
Kể từ khi Tập Cận Bình và Obama lên nắm quyền có 9 lần gặp gỡ nhau, trong đó 2 lần Tập Cận Bình thăm Mỹ, 2 lần Obama thăm Trung Quốc và 5 lần gặp gỡ bên lề các Hội nghị quốc tế.
Nhưng 8 năm qua mâu thuẫn hai nước chẳng những không giảm đi, trái lại ngày càng tăng thêm.
Quan hệ Trung – Mỹ từ trước tới nay vẫn xoay quanh khung hình cơ bản là “Hợp tác có đấu tranh, Đấu tranh để Hợp tác”, “Đấu nhưng không để vỡ, hòa nhưng vẫn bất đồng”.
Dư luận cho rằng khung hình này sẽ tiếp tục trong thời kỳ ông Trump làm Tổng thống.
Dư luận các nước đặt câu hỏi những sản phẩm do các nhà lãnh đạo hai nước tạo ra liệu ông Trump có tiếp nhận hành trang này không?
“Đối thoại chiến lược và kinh tế”, một sản phẩm thời kỳ Hồ Cẩm Đào – Obama đưa ra tháng 4/2009 tại London bên lề Hội nghị thượng đỉnh G20, đã được ông Tập Cận Bình tiếp nhận, nhưng nay hành động của ông Trump vẫn chưa được xác định.
Đây là cơ chế đối thoại quan trọng nhất trong số 96 cơ chế đối thoại hiện nay giữa hai nước về quy mô cũng như về cấp bậc tham gia. Nó đại diện cho 15 cơ quan cấp bộ và 14 đại điện ban ngành và cấp phó Thủ tướng dẫn đầu.
Tới nay, hai nước đã tiến hành được 8 vòng đối thoại.
Những sản phẩm khác còn có: Quan hệ nước lớn kiểu mới, Chiến lược tái cân bằng Châu Á, trong đó Mỹ ra sức kiềm chế Trung Quốc ở biển Đông. Ngoài ra những vấn đề từ bao năm nay vẫn tồn tại như quan hệ kinh tế buôn bán hai nước không cân bằng, vấn đề Đài Loan, Tây Tạng…
Quan hệ hai nước trước thềm Obama rời Nhà trắng hiện ở mức thấp nhất trong 15 năm qua. Sau khi ông Trump nắm quyền liệu có ấm lên không?
Thái độ của Trump về Quan hệ Mỹ – Trung
Ông Trump cho rằng một sai lầm lớn nhất của Mỹ trong hơn 100 năm qua là đồng ý để Trung Quốc gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO).
Hơn 10 năm qua kể từ khi gia nhập WTO, Trung Quốc đã cướp đi của Mỹ hơn 70.000 doanh nghiệp, nên Trump sẽ thi hành biện pháp cứng rắn như phải đánh thuế quan ở mức 45% đối với hàng hóa Trung Quốc.
Ông Trump thậm chí nói sẽ tăng cường quan hệ hợp tác quân sự với Đài Loan, cho phép Nhật Bản phát triển vũ khí hạt nhân chống lại Triều Tiên.
Hồi tháng 8/2015, một tháng trước chuyến công du quan trọng của ông Tập Cận Bình tới Mỹ, Trump đã xuất hiện trên chương trình The O’Reilly Factor chỉ trích chính quyền Tổng thống Barack Obama lên kế hoạch chiêu đãi Chủ tịch Trung Quốc bằng quốc yến.
Trump nói: “Tôi sẽ không mở tiệc mừng ông ta (Tập Cận Bình). Tôi sẽ mua cho ông ta một cái bánh hamburger của McDonald’s và nói chúng ta nên bàn công việc ngay, bởi vì các ông (Trung Quốc) không thể tiếp tục thao túng giá tiền tệ nữa.”
“Chúng ta mở quốc yến cho ông ta trong khi những gì ông ta thực hiện là hút hết công ăn việc làm và tiền bạc ra khỏi đất nước chúng ta.”
Kể từ khi Trump đắc cử thì đồng Nhân dân tệ giảm giá tới mức thấp nhất so với đồng USD. Vào lúc gần 11h trưa ngày 9/11 theo giờ Việt Nam, khi cuộc kiểm phiếu ở Mỹ đang diễn ra và Trump gần như nắm chắc phần thắng, chỉ số Hang Seng của Hồng Kông mất gần 3,6 %; Shanghai Composite Index của Trung Quốc đại lục giảm 1,3%.
Khi ngồi vào Nhà trắng liệu ông Trump có thực hiện được những cam kết này không, hầu hết các nhà phân tích cho rằng khó có thể làm được.
Triển vọng quan hệ hai nước
Nhìn chung các học giả đều cho rằng về tổng thể ông Trump chủ yếu hướng nội, muốn nước Mỹ từ bỏ chiến lược toàn cầu để co cụm, thu mình lại.
Khi ông Trump đang tranh cử, phía Trung Quốc hy vọng ông thắng cử vì Trung Quốc dễ đối phó hơn.
Giáo sư Trần Thụ Cừ thuộc Trường Đại học Phúc Đán Thượng Hải và Giáo sư Đường Thế Bình thuộc Trường Đại học Trường Giang cho rằng Trump ít nói tới chính trị, chủ yếu là kinh tế, nên dễ đối phó hơn.
Ông Trump không phải là chính khách, chưa trải nghiệm quản lý đất nước, nên có thể sẽ làm cho nước Mỹ lúng túng, rối tung và bị động, như vậy sẽ tạo cho Trung Quốc có thời cơ phát triển và vươn lên thực hiện giấc mộng Trung Quốc, bá chủ thế giới.
Đã có tiền lệ khi Tổng thống George W. Bush nắm quyền làm cho nước Mỹ điêu đứng, tạo cơ hội để Trung Quốc vươn lên thành thực thể kinh tế thứ hai vào năm 2010.
Ngay từ đầu năm 2016, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường từng nói: “Sự phát triển quan hệ kinh tế, buôn bán Trung – Mỹ từ trước tới nay cả hai đều có lợi. Điều này các thương nhân Mỹ đều biết rất rõ”. Dư luận cho rằng đây là sự ngầm ủng hộ của Trung Quốc đối với Trump.
Giáo sư Hà Duy Bảo, từ Viện nghiên cứu Mỹ thuộc Viện khoa học xã hội Trung Quốc (CASS) nói vấn đề chủ yếu của Trump là đối nội, chứ không phải là đối phó với Trung Quốc.
Những phát biểu về trừng phạt kinh tế đối với Trung Quốc khó thực hiện được vì lợi ích hai nước không cho phép. Những phát biểu trong tranh cử với thực tiễn khi ngồi vào ghế Tổng thống thường khác xa nhau. Nhìn lại các vị Tổng thống Mỹ trước đây đều như vậy.
Học giả Viên Bằng, người Mỹ gốc Hoa cho rằng quan hệ hai nước khó có thể tránh khỏi vấn đề lịch sử. Đó là một nước Trung Quốc đang tìm cách vươn lên làm bá chủ thế giới với giấc mộng Trung Quốc nhằm thay thế địa vị bá chủ thế giới hiện nay, và một nước Mỹ đang tìm cách kiên quyết chống lại.
Nếu trong thời gian 4 năm tới mà ông Trump không thúc đẩy kinh tế Mỹ đi lên và đưa ra những quyết sách sai lầm thì nước Mỹ rất dễ nhường lại vị trí bá chủ thế giới cho Trung Quốc.
Bởi vậy, quan hệ Trung – Mỹ thời gian tới vẫn nhiều mâu thuẫn, trục trặc và tình hình Đông Á cũng như khu vực biển Đông sẽ có những biến số mới phức tạp hơn.