Liên Xô tái sinh không chỉ bởi sức mạnh Nga được Tổng thống Putin hồi sinh, mà còn bởi phương Tây khôi phục những di sản có giá trị của Liên Xô…
Cựu Tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev – tác nhân quan trọng nhất trong việc Liên Xô tan rã.
Ngày 25/12/1991 Tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev tuyên bố từ chức và cũng chính thức kết thúc sự tồn tại của nhà nước Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết, sau hơn 70 năm ra đời và phát triển. Sự tan rã của 1 trong 5 cường quốc vĩ đại nhất mọi thời đại – theo Tạp chí The Nation Interest của Mỹ – đã tạo ra nhiều thay đổi trong lịch sử nhân loại.
Đã tròn 25 trôi qua kể từ ngày Liên Xô biến mất trên bản đồ chính trị thế giới, có rất nhiều nghiên cứu, phân tích, nhận định về sự ra đời, tồn tại và phát triển của chế độ xô viết. Cho dù dưới góc độ nào thì với bất cứ ai từng chứng sự tồn tại của Liên Xô đều không thể phủ nhận được rằng nhà nước xô viết, chế độ Xô viết đã đóng góp nhiều giá trị tiến bộ cho nền văn minh nhân loại.
Mặc dù rất nhiều người cho rằng Liên Xô tan rã vì sai lầm trong việc tạo cơ chế cho sự vận hành của một hình thái kinh tế – xã hội mới, song với những gì diễn ra trên thế giới hiện nay – 1/4 thế kỷ sau khi Liên Xô biến mất – có thể thấy rằng việc Liên Xô tan rã đã chứng minh nhiều sai lầm của thế giới phương Tây, chứ không chỉ của những người Xô Viết.
Tại sao lại nhận định như vậy?
Phương Tây đã bỏ quên những tích cực của nền kinh tế kế hoạch – biểu hiện rõ nét nhất của chế độ xô viết
Tháng 11/1991, cố Thủ tướng Anh Margaret Thatcher – người cùng với cố Tổng thống Mỹ Ronald Reagan đi tiên phong trong việc bảo vệ tự do tuyệt đối cho kinh tế thị trường – trong trong một lần phát biểu tại thành phố Houston, bang Texas của nước Mỹ đã cho biết, phương Tây luôn coi Liên Xô là một nguy cơ nghiêm trọng đối với họ. Tuy nhiên, nữ Thủ tướng Anh không xem nguy cơ nghiêm trọng đó là mối đe doạ quân sự từ Liên Xô, mà đó lại là mối đe doạ về kinh tế.
Điều này khiến cho giới phân tích rất ngạc nhiên. Bà Thatcher nói thẳng rằng phương Tây chưa bao giờ lo sợ một cuộc tấn công quân sự từ Liên Xô cả. Bởi lẽ điều đó không thể xảy ra vì Liên Xô sẽ không lựa chọn thực hiện một cuộc tấn công để rồi kích hoạt một cuộc chiến tranh mà không có kẻ thắng, người thua khi vũ khí hạt nhân được sử dụng. Do vậy, mối lo ngại là từ những ưu việt của nền kinh tế kế hoạch – biểu hiện rõ nét nhất của chế độ xô viết.
Bà đầm thép của nước Anh đã cảnh báo rằng, với một nền kinh tế kế hoạch cùng sự kết hợp đặc biệt giữa động viên tinh thần và khuyến khích bằng vật chất, Liên Xô có khả năng đạt được những thành tích kinh tế cao. Kết hợp với nguồn tài nguyên khổng lồ, nếu có cơ chế quản lý tốt, Liên Xô sẽ có khả năng giáng một đòn nặng vào vị thế của phương Tây trên thị trường toàn cầu.
Trước đó, nhà kinh tế học Mỹ Wassily Leontief – người đoạt giải Nobel kinh tế năm 1973 và có 3 học trò đều đoạt giải Nobel kinh tế – từng ca ngợi nền kinh tế kế hoạch của Liên Xô vì đã đạt được bước nhảy vọt chưa từng thấy về công nghiệp trong những năm 1930. Cũng theo ông Leontief thì vì có nền kinh tế kế hoạch mà Liên Xô đã nhanh chóng phục hồi sau Thế chiến II.
Cố Thủ tướng Anh Margaret Thatcher – một trong những nhà lãnh đạo phương Tây đã nhìn nhận sự ưu việt của nền kinh tế Xô viết là mốt đe doạ lớn nhất với phương Tây.
Ngược lại, ông Leontief chỉ ra nhiều khiếm khuyết của nền kinh tế Mỹ, nhất là hệ thống tài chính của Mỹ – vốn không bị chính phủ kiểm soát. Ông Leontief đã ví kinh tế thị trường tự do của Mỹ như con thuyền ra khơi mà không có bản đồ và la bàn, còn nền kinh tế Liên Xô thì như con thuyền ra khơi nhưng không thể đón gió bởi sự can thiệp và điều tiết thái quá của chính quyền.
Do vậy, nhà kinh tế Wassily Leontief cho rằng cả hai hệ thống kinh tế của Liên Xô và Mỹ đều cần phải có những hiệu chỉnh để có thể phát triển ổn định. Nhưng rồi kết quả của công cuộc cải tổ – Perestroika – do Gorbachev khởi xướng đã phá hoại nền kinh tế xô viết và cuối cùng là chấm dứt sự tồn tại của hệ thống kinh tế này khi Liên Xô không còn nữa.
Song điều nguy hại là khi Liên Xô tan rã thì phương Tây lại quên mất những nét tích cực của nền kinh tế kế hoạch, qua đó tôn vinh tuyệt đối giá trị của nền kinh tế thị trường tự do. Tuy nhiên, hệ quả của việc nhà nước để cho nền kinh tế hoàn toàn được quyết định bởi quy luật của thị trường đã ngày càng thể hiện ra hàng loạt những “lợi bất cập hại”.
Trước thực tế đó, giới lãnh đạo, giới đầu tư, giới phân tích và giới nghiên cứu phương Tây cảm thấy nuối tiếc khi đã bỏ quên những giá trị tích cực của nền kinh tế xô viết và họ đã bắt đầu tìm cách khôi phục những giá trị tích cực ấy.
Đó là trong nhiều trường hợp, nhà nước phải can thiệp để bảo vệ lợi ích quốc gia, chứ không thể để cho những kẻ đầu cơ lợi dụng cơ chế của thị trường tự do mà làm hại người dân Mỹ, đất nước Mỹ – như tân Tổng thống Mỹ Donald Trump đã lên tiếng.
Kể từ khi Liên Xô tan rã đến nay, trên thế giới đã xảy ra nhiều cuộc khủng hoảng kinh tế, cả toàn diện và cục bộ, song có thể thấy rằng cuộc khủng hoảng tài chính tại Châu Á năm 1997 và cuộc khủng khoảng kinh tế – tài chính toàn cầu năm 2008 là có ảnh hưởng lớn nhất tới nền kinh tế thế giới. Các cuộc khủng hoảng này đã gây ra hậu quả rất lớn cho nhiều nền kinh tế.
Cho đến nay cuộc khủng hoảng tài chính năm 1997 đã trôi qua gần 20 năm và di chứng của nó cũng đã dần nhạt nhoà trong ký ức của người dân châu Á, còn hậu quả cuộc khủng hoảng kinh tế – tài chính toàn cầu năm 2008 cũng đang được các quốc gia dần khắc phục. Thậm chí có nhiều nền kinh tế đã đi qua cuộc đại khủng hoảng ấy một cách kỳ diệu, trong số đó đáng kể nhất là kinh tế Nga và kinh tế Trung Quốc.
The New York Times ngày 4/12/2015 đã nhận định rằng : “Đối diện với cuộc khủng hoảng kinh tế – tài chính năm toàn cầu năm 2008, nền kinh tế của Trung Quốc đã vượt qua rất tốt, từ đó tạo ra một sức mạnh đảm bảo ổn định cho kinh tế thế giới, trong khi đó kinh tế nước Mỹ thì lại đứng trên bờ vực của sự sụp đổ. Chính điều đó giúp cho kinh tế Trung Quốc nhanh chóng vượt qua kinh tế Nhật Bản, trở thành nền kinh tế có quy mô lớn thứ hai thế giới”.
Tổng thống Nga Vladimir Putin được nhận diện là đang làm tái sinh Liên Xô.
Còn trang tin Euromoney ngày 10/10/2010 đã nhận xét : “Chính phủ Nga đã trả gần hết các khoản nợ nước ngoài của những năm 1990, từ đó đưa kinh tế nước Nga vào trong số các nền kinh tế lớn có tỷ lệ nợ nước ngoài thấp nhất thế giới. Phần lớn doanh thu từ xuất khẩu hình thành nên Quỹ bình ổn đã giúp kinh tế Nga vượt khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế – tài chính toàn cầu năm 2008 một cách tuyệt vời nhất, nằm ngoài dự báo của giới chuyên gia”.
Hiện nay, kinh tế nước Nga đang bị hai gọng kìm nguy hại là “lệnh cấm vận và giá dầu thô giảm”, bao vây, thậm chí hậu quả của nó khiến cho có nhiều dự báo kinh tế Nga sẽ sụp đổ vào năm 2017. Tuy nhiên, cho đến giờ phút này – trong Thông điệp Liên bang năm 2017 và trong cuộc họp báo cuối năm 2016 – Tổng thống Putin đã lạc quan nhận định kinh tế Nga sẽ không còn tăng trưởng âm vào năm 2017.
Đây là những thực tế không thể phủ nhận về tính ưu việt của nền kinh tế kế hoạch mà Nga, Trung Quốc và một số quốc gia khác đã kế thừa của nhà nước xô viết, dù Liên Xô đã không còn tồn tại 1/4 thế kỷ.
Chỉ cần nhìn vào kinh tế Nhật Bản – một trong hai thần kỳ kinh tế thời hậu Thế chiến II – là có thể nhận diện những tích cực của kinh tế kế hoạch mà cố Thủ tướng Anh Margaret Thatcher đã ghi nhận. Khi Liên Xô tan rã thì kinh tế Nhật cũng bước vào suy thoái và đến nay đã qua 1/4 thế kỷ nhưng đà suy thoái kinh tế tại đất nước mặt trời mọc vẫn chưa có dấu hiệu khởi sắc.
Điều đó cho thấy, không chỉ qua việc Liên Xô tan rã là có thể phủ nhận tất cả những ưu việt của chế độ xô viết, của nền kinh tế xô viết. Đây là sai lầm của phương Tây và những người cổ vũ cho giá trị phương Tây. Có lẽ “Liên Xô sẽ tái sinh” không chỉ bởi sức mạnh của nước Nga được Tổng thống Putin làm hồi sinh, mà còn bởi việc khắc phục sai lầm của thế giới phương Tây trong việc khôi phục và vận dụng những di sản có giá trị của Liên Xô.