Trong thông điệp cứng rắn gửi đến Trung Quốc, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis hôm 3-6 khẳng định Washington không chấp nhận việc Bắc Kinh quân sự hóa các đảo nhân tạo xây phi pháp ở biển Đông vì cho rằng những động thái này gây hại cho an ninh khu vực.
Tại Đối thoại Shangri-La (SLD) – một diễn đàn an ninh châu Á diễn ra tại Singapore, ông Mattis khẳng định: Washington không thể và sẽ không chấp nhận những hành động đơn phương, sử dụng vũ lực để thay đổi hiện trạng biển Đông. Mỹ cực lực phản đối những yêu sách hàng hải thái quá tại vùng biển này. Việc Washington tìm kiếm sự hợp tác của Trung Quốc trong vấn đề Triều Tiên không đồng nghĩa Mỹ sẽ không thách thức những hoạt động bị xem là coi thường luật pháp quốc tế của Bắc Kinh ở biển Đông.
Cụ thể là,theo báo cáo của Chương trình chống tham nhũng ở vùng biển châu Á (AMTI) do Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế Hoa Kỳ (CSIS) thành lập, Trung Quốc đã bố trí hệ thống phòng không và chống tên lửa ở quần đảo Trường Sa – thuộc chủ quyền của Việt Nam mà Trung Quốc đang chiếm đóng trái phép – trên Biển Đông. Báo cáo của AMTI tiết lộ, Trung Quốc đã xây dựng những chủ thể bảo vệ phương tiện phòng thủ thuộc loại trang bị phòng không cỡ lớn và có thể là cả hệ thống vũ khí tầm gần trên mỗi cứ điểm của họ trên những hòn đảo xâm chiếm trái phép trên Biển Đông.
Hành động của Trung Quốc tại Biển Đông được các nhà tổ chức SLD năm nay xem là mối đe dọa tiềm tàng đến an ninh khu vực.
Những lời lẽ mạnh mẽ nêu trên của ông Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mattis cho thấy Mỹ muốn phân biệt rõ ràng chuyện đối phó Trung Quốc ở biển Đông với chuyện vận động Bắc Kinh kiềm chế Bình Nhưỡng. Thời gian qua, chứng kiến chính quyền Tổng thống Donald Trump kêu gọi Trung Quốc gia tăng sức ép lên Triều Tiên, không ít đồng minh của Mỹ lo ngại Washington có thể không còn cứng rắn với Bắc Kinh trong vấn đề biển Đông. Tuy nhiên, trước phát biểu tại SLD của ông Mattis dư luận các đồng minh đã thở phào nhẹ nhõm.
Câu hỏi được các đại biểu quan tâm nhiều nhất tại SLD 2017, theo đài BBC, là vai trò của nước Mỹ thời Tổng thống Donald Trump sẽ lớn đến đâu tại châu Á – Thái Bình Dương. Một số đồng minh lo ngại việc Washington rút khỏi Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và gần đây nhất là Hiệp định Paris về chống biến đổi khí hậu báo hiệu nước này đang giảm bớt vai trò lãnh đạo toàn cầu của mình. Không ít nhà nghiên cứu còn nhận định ông chủ mới của Nhà Trắng sẽ tập trung nhiều hơn vào các vấn đề đối nội thông qua khẩu hiệu “Nước Mỹ trên hết”.
Nhưng tướng Mattis đã tìm cách trấn an các đồng minh bằng cách nhấn mạnh Mỹ không quay lưng với khu vực này.
Theo Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, châu Á – Thái Bình Dương vẫn là khu vực ưu tiên của Mỹ và nỗ lực hàng đầu là xây dựng liên minh. Dấu hiệu chứng minh cam kết nêu trên là khoảng 60% khí tài không quân chiến thuật của Mỹ ở nước ngoài sẽ được triển khai đến khu vực này. Ngoài ra, ông Mattis cho biết sẽ làm việc với quốc hội Mỹ về một sáng kiến ổn định khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Mỹ có kế hoạch nỗ lực tăng cường sức mạnh cho các quốc gia khác ở châu Á để họ có thể đóng vai trò lớn hơn trong hòa bình và an ninh của mình. Tuy nhiên, ông cũng kêu gọi các nước phải đóng góp nhiều hơn cho an ninh của chính mình.
Còn theo hãng tin AP, bài phát biểu của ông Mattis phát đi thông điệp lạc quan và hy vọng về sự hợp tác, hòa bình ở khu vực. Chẳng hạn như về quan hệ Mỹ – Trung Quốc, ông cho rằng dù sự cạnh tranh giữa 2 nền kinh tế lớn nhất thế giới này có thể xảy ra thì xung đột không phải là điều không thể tránh khỏi. Đây cũng là quan điểm được tướng He Lei, Trưởng phái đoàn Trung Quốc dự SLD 2017, chia sẻ.
Ông He Lei, hiện là Phó Giám đốc Học viện Khoa học quân sự thuộc Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA). Ông này cho rằng, quan hệ giữa Bắc Kinh và Washington có thể đóng góp nhiều cho an ninh của châu Á – Thái Bình Dương và thế giới nếu hai bên bảo đảm không để xảy ra xung đột.
Vẫn còn quá sớm để biết được liệu bài phát biểu của ông Mattis thuyết phục được người nghe đến đâu – theo nhận định của Bloomberg (Kênh thông tin tài chính và kinh tế, được phát 24/24 giờ bằng tiếng Anh). Bộ trưởng Quốc phòng Malaysia Hishammuddin Hussein cho biết, Malaysia vẫn đang nỗ lực tìm hiểu xem chính sách của Mỹ tại khu vực này là gì. Trong khi đó, nghị sĩ Đảng Cộng hòa Mỹ Mac Thornberry tin rằng, ông Mattis đã phát đi thông điệp mạnh mẽ về cam kết của Mỹ đối với những đồng minh ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương.