Trong lúc thúc đẩy quan hệ với Trung Quốc, Tổng thống Duterte lẽ ra nên sớm cảm nhận rằng cam kết của Bắc Kinh rất khó được thực hiện.
Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte (trái) gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Bắc Kinh hồi tháng 10/2016.
Không thể trông chờ Nga-Trung
Trang straitstimes mới đây có bài phân tích cho thấy việc “xoay trục” sang Trung Quốc và Nga cho đến nay chưa giúp gì Philippines.
Xuất phát từ thực tế cơ sở hạ tầng nghèo nàn cản trở phát triển kinh tế, Manila vẫn luôn nhận thức rằng họ không có đủ vốn hay năng lực để nâng cấp hệ thống đường sá, hải cảng và sân bay.
Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte muốn nối lại quan hệ “hữu nghị” với Trung Quốc không nằm ngoài mục đích tìm kiếm sự hỗ trợ tài chính từ nền kinh tế lớn thứ hai thế giới này.
Tuy nhiên, trong chưa đầy một năm cầm quyền, hướng đi của Tổng thống Duterte trở nên “lung lay”: nguồn vốn của Trung Quốc vẫn chưa đổ về Philippines cũng như chưa có dự án cơ sở hạ tầng lớn nào được khởi công.
Trong khi đó, các tàu hải quân Trung Quốc cập cảng Mindanao vẫn chưa có hành động nào để cải thiện tình trạng an ninh tại đây. Tình hình đã xấu đi nghiêm trọng sau sự trỗi dậy của các tay súng ở miền Nam Philippines.
Với việc các lực lượng đặc nhiệm Mỹ đã trở lại để hỗ trợ binh sĩ Philippines giành lại thành phố Marawi từ nhóm tay súng Maute, liệu Philippines có âm thầm quay lại bắt tay với Mỹ để nhận trợ giúp và liệu Tổng thống Duterte giờ đây có trở lại kế hoạch chiến lược ban đầu hay không?
Tổng thống Duterte nghiêng về Trung Quốc và đưa ra những tuyên bố đoạn tuyệt với Mỹ diễn ra hồi tháng 10/2016 tại Bắc Kinh. Khi đó, nhà lãnh đạo Philippines nói rằng rằng liên minh giữa Philippines và Mỹ đã “chết” và Mỹ “đã thua cuộc”.
Theo straitstimes, khi sử dụng các từ ngữ cứng rắn như vậy, ông Duterte đã hy vọng về một loạt các dự án cơ sở hạ tầng được thúc đẩy bởi nguồn vốn cho vay lãi suất thấp của Trung Quốc, đặc biệt là để tài trợ cho kế hoạch nền tảng của ông: hệ thống đường sắt dài 830 km ở Mindanao kết nối các thành phố chính trên hòn đảo này.
Tổng thống Duterte đã củng cố quan điểm xích lại Trung Quốc hồi tháng 4/2017 giữa các nhà lãnh đạo ASEAN khi ông quả quyết rằng việc tìm cách cùng tồn tại với Bắc Kinh là điều tốt hơn hết.
Tuy nhiên, trong lúc thúc đẩy quan hệ với Trung Quốc, Tổng thống Duterte lẽ ra nên sớm cảm nhận rằng cam kết của Trung Quốc với Philippines rất khó được thực hiện.
Tháng 3/2017, Phó Thủ tướng Trung Quốc Uông Dương, khi thăm thành phố Davao, đã nói với ông Duterte rằng mặc dù Trung Quốc “vẫn ủng hộ” dự án đường sắt đầy tham vọng của ông, nhưng Trung Quốc chưa chắc chắn “làm thế nào để thực hiện”.
Chính trong chuyến thăm Nga hồi tháng 5/2017, chiến lược của ông Duterte bắt đầu phá sản. Trước tiên, ông bị chỉ trích vì phớt lờ lời khuyên từ Bộ trưởng Quốc phòng Delvin Lorenzana rằng tình hình bạo lực ở Mindanao đang sắp xảy ra.
Kể từ khi cuộc chiến bùng phát vào ngày 23/5 (đúng dịp ông Duterte thăm Nga), gần 400 người đã bị thiệt mạng và hơn 200.000 cư dân thành phố Marawi ở Mindanao buộc phải rời bỏ nhà cửa.
Việc phiến quân chiếm giữ thành phố Marawi của Philippines làm dấy lên lo ngại về nguy cơ các phần tử thánh chiến đang tìm cách lập một sào huyệt trên đảo Mindanao, đe dọa an ninh khu vực.
Ông Duterte đã đánh giá quá cao khả năng triển khai trong chiến lược của ông: bởi Nga và Trung Quốc không đề xuất sự giúp đỡ thực sự nào trong lúc các binh sĩ Philippines vật lộn để giành lại Marawi.
Theo tờ báo này, Nga không có khả năng triển khai lực lượng quân sự bởi họ đang “sa lầy” ở Syria nhằm hậu thuẫn Tổng thống Bashar Al-Assad; và Trung Quốc không muốn bị xem là can thiệp vào Mindanao bởi họ đang tập trung vào việc mở rộng hoạt động quân sự ở Biển Đông.
Nhưng nếu thậm chí Trung Quốc sẵn sàng cung cấp hỗ trợ quân sự cho các binh sĩ Philippines, thì các tướng lĩnh của ông Duterte cũng không đồng ý.
Theo straitstimes, giới lãnh đạo quân sự Philippines đã được Mỹ huấn luyện và mối quan hệ này có từ nhiều thập kỷ qua.
Chiến dịch Tự do Vĩnh cửu, kéo dài từ năm 2002 đến năm 2015, đã chứng kiến các binh sĩ Mỹ huấn luyện quân đội Philippines trong hoạt động chống tội phạm và các nhóm Hồi giáo nổi dậy ở Mindanao.
Đến năm 2014, Cục Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) đã có các quan chức bán quân sự cấp cao chia sẻ thông tin tình báo với các đối tác Philippines.
Hợp tác hai bên là rất sâu rộng, thân mật và kéo dài. Hơn nữa, rất nhiều tướng chỉ huy của Philippines đang giám sát các hoạt động quân sự ở Mindanao từng là học giả của chương trình học bổng Fulbright hay Eisenhower, và rất nhiều người khác đã sống hoặc có gia đình định cư ở Mỹ.
Bởi vậy, khi Tổng thống Duterte tuyên bố hồi tháng 10/2016 rằng “những người Philippines sống ở Mỹ không phải là người Philippines nữa, họ là người Mỹ”, ông đã làm một số đồng minh trong quân đội của ông nổi giận.
Lực lượng quân đội Philippines đã tỏ ra tức giận nhất khi Tổng thống lôi kéo họ vào cuộc chiến chống ma túy, làm suy yếu khả năng chiến lược của lực lượng vũ trang.
Rạn nứt giữa chính phủ và quân đội cuối cùng đã nổ ra hồi đầu tháng 6 này khi các tướng lĩnh quân đội quyết định tự tay giải quyết vấn đề. Họ đã kêu gọi sự trợ giúp từ Lực lượng Đặc nhiệm Mỹ để giành lại Marawi từ các phần tử khủng bố.
Tổng thống Duterte khẳng định ông không yêu cầu Mỹ can thiệp ở Mindanao và thừa nhận hôm 11/6 rằng “các binh sĩ của chúng ta rất thân Mỹ, điều tôi không thể phủ nhận” – một động thái cho thấy các tướng lĩnh đã không hỏi ý kiến của ông trong việc yêu cầu sự trợ giúp từ Mỹ.
Đến hôm 20/6, Tổng thống Duterte đã phải nói lời xin lỗi người dân do chiến dịch quân sự tại Marawi khiến thành phố bị tàn phá. Ông đồng thời cam kết các cuộc không kích do Mỹ hỗ trợ sẽ tiếp tục tại Marawi, cho rằng nếu không có sự yểm trợ này, bộ binh sẽ thất bại trong cuộc chiến giành lại Marawi.
Trong động thái mới nhất, ngày 23/6, Bộ trưởng Quốc phòng Australia Marise Payne cho biết máy bay do thám của Không lực Hoàng gia Australia sẽ hoạt động tại khu vực phía Nam đảo Mindanao để hỗ trợ các lực lượng an ninh Philippines chống lại tổ chức “Nhà nước Hồi giáo” (IS) tự xưng.
Theo bà Payne, Philippines đã chấp nhận lời đề nghị của Australia điều 2 máy bay AP-3C Orion làm nhiệm vụ thu thập thông tin do thám hỗ trợ cho các lực lượng Philippines.
Trước đó, bà Payne đã có cuộc trao đổi với Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana về cách thức Australia có thể hỗ trợ trong cuộc chiến chống lại các phần tử cực đoan. Hai nước đã nhất trí hợp tác là phương án tốt nhất để đánh bại chủ nghĩa khủng bố trong khu vực.
Như vậy, không chỉ chấp nhận để Mỹ trở lại, mà Philippines còn đồng ý để một đồng minh của Mỹ như Australia hỗ trợ. Ông Duterte đang ở trong tình thế phải đánh giá lại các chính sách lớn sau một năm cầm quyền, bởi sự ca ngợi mà ông giành cho Trung Quốc và Nga gần như không mang lại kết quả gì.
Cùng với chiến sự căng thẳng trên đảo Mindanao, các dự án cơ sở hạ tầng của ông Duterte bị trì hoãn ngày một nhiều thêm.