Trung Quốc và Việt Nam đã từng phác họa ra nhiều biện pháp mới để giải quyết những tranh chấp lãnh thổ dai dẳng trên biển Nam Trung Hoa, trong một nỗ lực nhằm ngăn chặn thêm sự xung đột và đặt các mối quan hệ của họ trên một cơ sở vững chắc hơn cho tương lai.
Chủ tịch Việt Nam Nguyễn Minh Triết (trái) và Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Ðào (phải)
tại Bắc Kinh ngày 7/8/2008
Mặc dù cả hai nước đều được cai trị bởi các Ðảng Cộng sản và cùng có những đường biên giới bao quát chung trên đất liền và ngoài biển, thì họ lại có một mối quan hệ rất căng thẳng. Nhưng hiện nay họ đang phải đối diện với nhiều thử thách chính trị trong nước khi mà nền kinh tế thiên về xuất cảng và các nguồn đầu tư bị chậm lại dưới tác động của tình trạng rối loạn tài chánh và suy thoái kinh tế trầm trọng trên thế giới.
Rõ ràng là họ đã quyết định đặt ưu tiên cho việc củng cố quan hệ song phương giữa hai đảng, trong vấn đề thương mãi và đầu tư để bù đắp đối phó với tình trạng kinh tế đang đi xuống khắp nơi.
Những biện pháp mới nhất nhằm cải thiện mối quan hệ trên đã hiện ra rõ nét qua chuyến viếng thăm Trung Quốc của Thủ tướng Việt Nam, ông Nguyễn Tấn Dũng, từ ngày 20 đến 25 tháng Mười. Đây là chuyến viếng thăm chính thức đầu tiên của ông ta trong tư cách thủ tướng và đến trước khi có hội nghị thượng đỉnh Á – Âu (ASEM) tại Bắc Kinh.
Ông Dũng đã tiến hành các cuộc hội đàm với người đồng nhiệm Trung Quốc, Thủ tướng Ôn Gia Bảo, và Chủ tịch Hồ Cẩm Đào. Một bản tuyên bố chung đưa ra vào lúc kết thúc chuyến viếng thăm cho biết hai bên đều tin tưởng rằng “để mở rộng và làm sâu sắc mối quan hệ hợp tác đối tác chiến lược toàn diện Việt – Trung trong bối cảnh tình hình kinh tế, chính trị quốc tế đang diễn biến phức tạp hiện nay, là để phù hợp với lợi ích căn bản của hai Đảng, hai nước và nhân dân hai bên, đưa đến hoà bình, ổn định và phát triển trong khu vực và trên thế giới”. (Tân Hoa Xã 25/10)
Dưới kế hoạch trên, các công ty Trung Quốc và Việt Nam sẽ được khuyến khích để tham gia vào các dự án có quy mô lớn về kiến trúc hạ tầng cơ sở, hóa chất, vận tải, cung cấp điện lực và xây dựng nhà cửa. Mục tiêu của các dự án này, cũng như việc nối tiếp các trục đường lộ, đường xe lửa và đường biển mới, là để liên kết các tỉnh láng giềng ở miền nam Trung Quốc và bắc phần Việt Nam.
Đây là một phần của hệ thống các đường xa lộ đang gia tăng để nối liền Trung Quốc với Đông Nam Á. Dự án khuếch trương các quan hệ kinh tế sẽ tùy thuộc vào sự tiến bộ trong việc quản lý và cuối cùng để dàn xếp các tranh chấp nhức nhối về lãnh thổ giữa hai nước. Cả hai phía đều tái xác nhận rằng họ sẽ hoàn tất việc cắm mốc phân chia 1350 cây số ranh giới trên đất liền vào cuối năm nay, một thời hạn đã được đề ra vào năm 1999.
Ðiều mới mẻ trong bản tuyên bố chung này là một đồng ý để bắt đầu việc phối hợp nghiên cứu vùng biển đang tranh chấp ngoài cửa Vịnh Bắc Bộ trong một thời điểm sớm nhất và hứa hẹn sẽ cùng nhau khai thác tiềm năng hải sản và đầu khí trong khu vực được phân chia. (Tân Hoa Xã 25/10).
Ván bài trên biển Nam Trung Hoa
Ðề tài tranh chấp lãnh thổ gây nhiều tranh cãi và khó khăn nhất trong mối quan hệ giữa Trung Quốc và Việt Nam nằm ngoài cửa Vịnh Bắc Bộ. Các tranh chấp này xoay quanh các tuyên bố chủ quyền đối nghịch nhau trên quần đảo Hoàng Sa, nằm trong phần phía bắc của biển Nam Trung Hoa, và quần đảo Trường Sa, là một chuỗi các đảo san hô và đá ngầm nằm rải rác giữa biển Nam Trung Hoa.
Quần đảo Hòang Sa đã bị Trung Quốc chiếm đoạt từ tay quân đội miền Nam Việt Nam vào năm 1974, vào lúc chiến tranh Việt Nam đang đến hồi kết thúc, khi Hà Nội và Bắc Kinh được coi như là đồng minh với nhau. Từ đó, Trung Quốc đã cho tăng cường đưa quân đến trú đóng ở Hoàng Sa và xây dựng một căn cứ quân sự trên đó, củng cố tư thế của họ trên cái được Bắc Kinh coi là tiền đồn chiến lược ở phía đông nam đảo Hải Nam và nằm vào khoảng giữa Việt Nam và Phi Luật Tân.
Quần đảo Trường Sa nằm về phía đông của những hải trình quốc tế bận rộn trên biển Nam Trung Hoa, nối liền eo biển Malacca và Tân Gia Ba với Trung Quốc, Nhật Bản và Ðại Hàn. Kiểm soát Trường Sa không phải chỉ được dùng để thiết lập các căn cứ hải quân, nhưng cũng để củng cố chủ quyền trên các nguồn tài nguyên hải sản và dầu khí ở ngoài khơi trên biển Nam Trung Hoa. Trung Quốc, Ðài Loan và Việt Nam tất cả đều tuyên bố chủ quyền của mình trên quần đảo Trường Sa, cùng với vùng biển chung quanh và bất cứ nguồn tài nguyên nào chứa đựng trong đó.
Tranh giành chủ quyền trên biển Nam Trung Hoa
Nhưng tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc thì còn rộng lớn hơn, hầu như bao gồm toàn bộ biển Nam Trung Hoa, mặc dù giới hạn chính xác không được rõ ràng lắm từ các đường vạch đứt quãng được vẽ trên các bản đồ chính thức của Trung Quốc. Tuyên bố chủ quyền này, nếu được thi hành, sẽ biến Trung Quốc thành trung tâm hàng hải của vùng Ðông Nam Á.
Ðài Loan cũng duy trì một tuyên bố chủ quyền tương tự. Mã Lai Á, Phi luật Tân và Brunei mỗi nước đều khẳng định chủ quyền của mình trên một vài hòn đảo trong quần đảo Trường Sa cũng như các vùng biển ngoài khơi gần bờ biển của họ.
Ðã có một số vụ kình chống nhau giữa các nước tranh giành chủ quyền trong hai thập niên qua. Những trận đọ sức chính là giữa Trung Quốc và Việt Nam. Vào năm 1988, cả hai nước đã đánh một trận hải chiến ngắn ngủi gần quần đảo Hoàng Sa. Hơn 70 thuỷ thủ Việt Nam bị thiệt mạng và nhiều tàu chiến của họ bị đánh chìm trong trận đó.
Ở quần đảo Hoàng Sa, ngoại trừ Brunei, thì tất cả các nước tuyên bố chủ quyền đều có quân đồn trú hiện vẫn còn đóng trên các hòn đảo nhỏ xíu mà họ nói là của họ, và trong vài trường hợp lại được tăng cường thêm. Bản tuyên bố năm 2002 được ký kết giữa khối ASEAN và Trung cộng về Tư cách của các bên trên biển Ðông [ASEAN-China Declaration on the Conduct of Parties in the South China Sea], chỉ là tự nguyện, trong khi một chương trình phối hợp nghiên cứu địa chấn về các nguồn hợp chất hữu cơ được các công ty dầu khí quốc gia của Trung Quốc, Việt Nam và Phi Luật Tân ký kết vào năm 2005, đã hết hiệu lực vào tháng 7 năm ngoái và có lẽ sẽ không được gia hạn. Ngay cả khi chương trình phối hợp trên nếu vẫn còn hoạt động, thì việc nghiên cứu địa chấn tay ba lại không bao gồm cả 3 nước khác cũng có tuyên bố chủ quyền trên quần đảo Hoàng Sa. Hơn nữa, việc nghiên cứu chỉ nhắm vào một phần rất nhỏ trong khu vực biển đang tranh chấp.
Trong bản tuyên bố chung ngày 25/10, Trung Quốc và Việt Nam đều đồng ý cùng nhau tìm kiếm một giải pháp “cơ bản và dài lâu” cho vấn đề biển Nam Trung Hoa được hai bên có thể cùng chấp nhận. Không một chi tiết nào về việc làm sao để tiến tới một giải pháp như vậy được đưa ra. Nhưng đáng chú ý là họ nói rằng giải pháp đó sẽ phù hợp với Công ước về Luật biển năm 1982 của Liên Hiệp Quốc (UNCLOS).
Ðồng thời, họ sẽ tôn trọng bản tuyên bố về Tư cách của Các bên trên biển Ðông và tự kiềm chế không gây ra bất cứ hành động nào có thể làm leo thang các mối bất đồng. Họ cũng sẽ trao đổi với nhau để tìm ra một phương cách cho việc phối hợp thăm dò dầu hoả. Trên nguyên tắc bắt đầu bằng các biện pháp dễ dàng hơn, họ đồng ý cộng tác với nhau về vấn đề nghiên cứu đại dương, bảo vệ môi sinh, dự báo thời tiết và trao đổi thông tin giữa lực lượng quân sự hai bên.
Một hiệp ước phối hợp chiến lược giữa Tập đoàn Dầu khí Ngoài khơi Quốc gia Trung Quốc (China National Offshore Oil Corp) và Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PetroVietnam), theo tin tức là đã được ký kết trong chuyến viếng thăm Trung Quốc của ông Dũng. Cùng với nhau, các hoà ước này sẽ là các biện pháp để xây dựng sự tin tưởng lẫn nhau, với điều kiện là các điều khoản phải được hai bên tôn trọng –là một điểm đặc trưng chưa từng được thấy trong các đồng ý trước đây giữa Trung Quốc và Việt Nam về vấn đề biển Nam Trung Hoa.
(Còn tiếp)