Trong khi Tổng thống Mỹ Donald Trump và các đồng minh Hoa Kỳ bàn đến tầm nhìn của sự hợp tác Ấn Độ – Thái Bình Dương, thì Trung Quốc không đồng tình và quả quyết rằng phải đảm bảo tương lai thuộc về châu Á.
Việc Tổng thống Mỹ và nhóm của ông sử dụng khá nhiều cụm từ “Ấn Độ – Thái Bình Dương” trong chuyến công du châu Á dài hơi vừa qua, thay vì “châu Á – Thái Bình Dương” vốn đã quen thuộc trong thương mại và ngoại giao, đã không nhận được sự hoan nghênh từ phía Bắc Kinh.
Diao Daming, chuyên gia nghiên cứu về Hoa Kỳ tại ĐH Nhân dân Bắc Kinh, phân tích với Reuters rằng: “Ông Trump chọn sử dụng cụm từ này và biến nó thành sự thực là hai chuyện hoàn toàn khác nhau. Khu vực này đang dẫn đầu sự phát triển toàn cầu và ông Trump muốn “nước Mỹ trên hết”, vì vậy ông ấy không thể phớt lờ sự hiện diện của khu vực. Ông Trump phải nói điều gì đó, và chúng ta có cụm từ “Ấn Độ – Thái Bình Dương”. Song đó mới chỉ là khái niệm và chúng ta vẫn chưa hiểu ý nghĩa của nó là gì”.
Bên cạnh việc sử dụng từ ngữ nói trên, Bắc Kinh đã thể hiện sự lo ngại và nghi ngờ trước những nỗ lực của Mỹ nhằm “làm rối” chiến lược của Trung Quốc, đặc biệt là bằng cách khuyến khích Ấn Độ thắt chặt quan hệ quân sự với Nhật Bản. Tokyo mới đây đã ủng hộ New Delhi trong vấn đề xung đột biên giới với Bắc Kinh.
Tuần trước, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc, bà Hoa Xuân Oánh đã không đề cập trực tiếp tới cụm từ “Ấn Độ – Thái Bình Dương” nhưng nhấn mạnh rằng “khái niệm này đã được nhắc đến rất nhiều lần”.
“Chúng tôi hy vọng rằng khu vực châu Á – Thái Bình Dương có thể trở thành khu vực ổn định, thịnh vượng và có trật tự, nơi chúng tôi có thể điều chỉnh sự khác biệt và duy trì sự khôn ngoan để giải quyết những bất đồng”, bà Hoa khẳng định.
“Ấn Độ – Thái Bình Dương” đã được sử dụng nhiều trong các cuộc đàm thoại về ngoại giao và an ninh tại Australia, Ấn Độ và Nhật Bản trong những năm gần đây, để chuẩn bị cho một khu vực rộng lớn hơn và do dân chủ “lèo lái” để thay thế cho “châu Á – Thái Bình Dương” mà trong đó Trung Quốc chiếm vị trí trung tâm.
Tổng thống Trump và nhóm của ông đã “thổi một luồng gió mới” cho cụm từ này những ngày gần đây, bắt đầu ở Seoul và Tokyo, củng cố thêm tuyên bố của Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson rằng cần thiết phải xây dựng một “Ấn Độ – Thái Bình Dương thịnh vượng, mở và tự do”.
Miêu tả Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương như “một vùng chiến lược riêng lẻ”, ông Tillerson nhấn mạnh xa hơn khi cho rằng Ấn Độ và Hoa Kỳ là những nước bảo hộ, giữ gìn khu vực.
“Nói cụ thể, nó sẽ dẫn tới sự hợp tác sâu rộng giữa quân đội Ấn Độ, Nhật Bản và Hoa Kỳ, bao gồm các hoạt động tăng cường nhận thức về hàng hải, chiến tranh chống tàu ngầm,chiến tranh đổ bộ và các hỗ trợ nhân đạo như tìm kiếm, cứu nạn và giảm trừ thiên tai”, Ngoại trưởng Mỹ nói.
Những mục tiêu chiến lược
Tuy nhiên, không phải tất cả các đồng minh đều bị thuyết phục bởi kế hoạch trên của Hoa Kỳ. Khi Nhà Trắng ban hành tuyên bố sau cuộc họp thượng đỉnh Mỹ – Hàn, miêu tả mối quan hệ đồng minh giống như “trục của sự ổn định, an ninh và thịnh vượng ở khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương”, thì Nhà Xanh (phủ Tổng thống Hàn Quốc) lại ban hành một văn bản cẩn trọng.
Tuyên bố của Nhà Xanh viết: “Mặc dù cụm từ Ấn Độ – Thái Bình Dương phù hợp với một số chính sách đa dạng hóa của Hàn Quốc, song chúng tôi cảm thấy rằng cần có thêm thảo luận để xem liệu đây có phải là một khái niệm thích hợp dùng cho các nỗ lực của chúng tôi hướng tới những mục tiêu chiến lược chung hay không”.
Người hoan nghênh xu thế mới này phải kể đến đại úy hải quân Ấn Độ Gurpreet Khurana, một trong những người đầu tiên đề cập đến khái niệm Ấn Độ – Thái Bình Dương trong một tài liệu học thuật năm 2007.
Ông cho rằng, sự trỗi dậy của Ấn Độ như một cường quốc kinh tế, cùng với những cải cách mở cửa thị trường và tiếp theo là xây dựng quân đội vững mạnh chính là yếu tố then chốt để gia tăng tầm ảnh hưởng của Ấn Độ Dương.
Các quan chức và chuyên gia Trung Quốc từ lâu cũng bày tỏ sự phẫn nộ trước mọi nỗ lực không bao hàm sự trỗi dậy của Bắc Kinh.
Tuy nhiên, theo Jia Wenshan, chuyên gia đối ngoại Trung Quốc tại Trung tâm Trung Quốc và toàn cầu ở Bắc Kinh nhận định,Trung Quốc không nên xem nhẹ chính sách Ấn Độ – Thái Bình Dương của ông Trump, bởi Ấn Độ, Nhật Bản và Australia đã đoàn kết lại bên cạnh chiến lược phát triển khu vực mà Bắc Kinh đã đề ra.
“Trung Quốc cần phải sớm giải quyết liên minh Ấn Độ – Thái Bình Dương bởi nó có thể xung đột với kế hoạch Vành đai và Con đường”, ông Jia nói, đề cập đến sáng kiến tái thiết lập mối quan hệ cơ sở hạ tầng và thương mại giữa Trung Quốc và các quốc gia xuyên suốt khu vực trung và đông nam Á.
“Đằng sau Ấn Độ – Thái Bình Dương còn có sự hậu thuẫn về kinh tế của Nhật Bản, tốc độ phát triển vũ bão của Ấn Độ và mối lo ngại về Trung Quốc của Australia, tất cả đó đều là những sự thật chiến lược”, chuyên gia Jia kết luận.
“Ấn Độ – Thái Bình Dương” xuất hiện từ khi nào?
Ý tưởng về một khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương còn tương đối mới. Vào năm 2013, khi cựu Bộ trưởng Ngoại giao Indonesia Marty Natalegawa, và nguyên Thủ tướng Ấn Độ Manmohan Singh lần đầu tiên đề cập đến cụm từ này, và Australia đã sử dụng trong sách Trắng quốc phòng của mình. Tuy nhiên, gần đây, cụm từ này được phủ sóng với tần suất lớn hơn bởi chính phủ Hoa Kỳ.
 |
| Phải chăng ông Trump muốn nhấn mạnh tới Ấn Độ – Thái Bình Dương nhờ quan hệ ấm lên với Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi? Nguồn: Rediff |
Tổng thống Donald Trump, trong chuyến công du nước ngoài dài nhất của một tổng thống Mỹ, đã tận dụng cơ hội khi tới thăm Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Việt Nam và Philippines, để nhấn mạnh tới chiến lược Ấn Độ – Thái Bình Dương của Washington.
Tại một buổi họp báo ở Seoul hôm 7/11, ông Trump khẳng định: “Tình đồng minh của chúng ta (Hoa Kỳ – Hàn Quốc) có tầm quan trọng hơn bao giờ hết đối với hòa bình và an ninh trên bán đảo Triều Tiên cũng như trên khắp khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương”.
Trong bài diễn văn ở Hội nghị doanh nhân APEC tại Đà Nẵng chiều 10/11, Tổng thống Mỹ liên tục kêu gọi “một Ấn Độ – Thái Bình Dương tự do và cởi mở”, mô tả khu vực là nơi các quốc gia độc lập có thể “vươn lên trong tự do và hòa bình”, và là nơi các quốc gia hành xử “tuân theo luật lệ”.
Sau Việt Nam, Ấn Độ – Thái Bình Dương tiếp tục xuất hiện trong cuộc hội đàm giữa ông Trump và Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte tại Manila ngày 13/11.
Các nhà phân tích cho rằng, với Ấn Độ và Hoa Kỳ ở hai đầu, sẽ vẽ nên một khu vực rộng lớn hơn cho tầm ảnh hưởng và quan hệ đồng minh của Mỹ so với khái niệm châu Á – Thái Bình Dương trước đây.
Giáo sư Zachary Abuza, khoa chiến tranh, trường ĐH Quốc gia tại Washington DC. Cho hay đã có nhiều cuộc thảo luận về cụm từ này trong chính quyền của Tổng thống Trump. Ông nhận định, Nhà Trắng sử dụng cụm từ này có thể là do ông Trump đang có mối quan hệ tốt hơn với Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và coi Ấn Độ như một đối tác chiến lược.
“Khi chúng tôi nói đến khu vực đông hay đông nam Á thì Trung Quốc chiếm ưu thế. Nhưng khi mở rộng ra thì sẽ có thêm lực lượng đối đầu”, giáo sư Abuza nói.