Cố vấn chính sách cấp cao của Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson, ông Brian Hook, nói với các nhà báo trong một cuộc hội thảo qua điện thoại hôm 9/1 rằng: Washington sẽ chống đối bất kỳ hành động đơn phương nào của Trung Quốc trên Biển Đông, trong khi vấn đề chủ quyền vẫn chưa được giải quyết.
Theo đó,Hoa Kỳ cam kết sẽ tiếp tục các cuộc tuần tra để khẳng định quyền tự do hàng hải trên Biển Đông, đồng thời tố cáo Bắc Kinh về những hành động khiêu khích trong các nỗ lực quân sự hóa các hòn đảo đang trong vòng tranh chấp ở Biển Đông.
Cũng vào ngày 9/1, Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana cho biết, nước này sẽ đưa ra kháng nghị ngoại giao cho Trung Quốc vì làm trái cam kết không quân sự hóa các đảo nhân tạo ở biển Đông. Tuyên bố được nêu sau khi hình ảnh do đài truyền hình Trung Quốc công bố hôm 30/12/2017 cho thấy Đá chữ Thập, thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam, dường như đã bị biến thành căn cứ không quân.
Bộ trưởng Lorenzana cho biết: “Chính phủ Trung Quốc từng nói rằng họ sẽ không quân sự hóa các bãi đá nhân tạo. Nhưng chúng tôi có thể chứng minh rằng họ đã đưa binh lính và thậm chí cả hệ thống vũ khí. Đây là hành động vi phạm những gì họ cam kết” . Trước tuyên bố này, phía Trung Quốc chưa đưa ra bình luận nào.
Theo truyền thông Trung Quốc, Đá Chữ Thập có một bệnh viện với hơn 50 bác sĩ, kết nối di động tốc độ cao và một sân bay với đường băng dài 3.160 m để phục vụ những gì mà Bắc Kinh gọi là “trạm khí tượng” có trang bị radar. Trong 27 năm qua, hải quân Trung Quốc đã gửi hơn 1.000 binh lính đến bảo vệ khu vực này.
Mỹ lâu nay chỉ trích Trung Quốc vì hành vi xây dựng trái phép cơ sở quân sự trên các đảo nhân tạo và lo ngại chúng có thể được sử dụng để hạn chế sự tự do đi lại ở biển Đông.
Tờ South China Morning Post, tờ báo tiếng Anh của Hong Kong, dẫn lời ông Cố vấn Hook: “Hành động khiêu khích của Trung Quốc, quân sự hóa Biển Đông, cho thấy Trung Quốc đang thách thức luật pháp quốc tế. Bắc Kinh đang hiếp đáp các nước nhỏ hơn theo những cách đã làm tăng căng thẳng cho hệ thống toàn cầu.”
Ông Hook nhấn mạnh: “Hoa Kỳ sẽ hậu thuẫn các hoạt động bảo vệ quyền tự do hàng hải. Chúng tôi sẽ điều máy bay bay ngang qua, điều tàu qua lại trong khu vực, và hoạt động ở bất cứ nơi nào mà luật pháp cho phép.”
Mặc cho Mỹ, Philippiness và các nước chung quanh đả kích, phản đối, Trung Quốc tiếp tục xây dựng trong các vùng biển đang tranh chấp. Tháng 12/2017 ảnh vệ tinh do tổ chức Sáng kiến Minh bạch Hàng hải châu Á (AMTI) thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế tại Washington (CSIS) công bố cho thấy Trung Quốc đã xây một hệ thống radar tại đảo Đá Chữ Thập, và nhiều đường hầm dùng làm kho đạn trên đá Subi, nơi Việt Nam cũng tuyên bố chủ quyền.
Ông Cố vấn chính sách của Ngoại Trưởng Mỹ nhấn mạnh: “Chúng tôi mạnh mẽ tin rằng sự trỗi dậy của Trung Quốc không thể diễn ra bằng cách phương hại tới các giá trị và trật tự thế giới dựa trên khái niệm pháp quyền. Trật tự đó là nền tảng của hòa bình và ổn định trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và trên toàn cầu… Khi cách hành xử của Trung Quốc đi chệch hướng với các giá trị đó và với khái niệm pháp quyền, Hoa Kỳ sẽ đứng lên để bảo vệ pháp quyền”.
Đáp lại, Trung Quốc mạnh mồm tuyên bố, rằng nước này có chủ quyền “không thể tranh cãi” đối với các đảo và thực thể đang trong vòng tranh chấp, bất chấp Đài Loan, Malaysia, Việt Nam Philippines và Brunei cũng tuyên bố chủ quyền tại những nơi này.
Trung Quốc đã nhiều lần yêu cầu Hoa Kỳ không can thiệp vào các cuộc tranh chấp khu vực, viện lẽ Hoa Kỳ không phải là một trong những bên tranh chấp.
Bắc Kinh còn lớn tiếng: Các cuộc tuần tra để khẳng định quyền tự do hàng hải trong các vùng biển đang tranh chấp đã “xâm phạm chủ quyền của Trung Quốc.”