Mới đây, một tuyên bố của Bộ trưởng quốc phòng Singapore – nước nắm chức Chủ tịch luân phiên của ASEAN trong năm 2018 – cho biết: Tại một cuộc họp hồi tháng 2, các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN “hoan nghênh” triển vọng tổ chức tập trận hàng hải với Trung Quốc vào cuối năm 2018.
Theo tuyên bố này thì các bộ trưởng ASEAN đã gặp Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Thường Vạn Toàn một cách “không chính thức”.
Các kế hoạch cho cuộc tập trận chung đầu tiên giữa Trung Quốc và các nước Đông Nam Á trong năm 2018 đã được xây dựng. Điều này sẽ giảm những rủi ro đối với sự an toàn trên Biển Đông, một điểm nóng tại châu Á. Tình hình này có thể sẽ giảm bót nỗi lo về mưu đồ thống trị của Bắc Kinh trong việc tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông.
Một chuyên gia về các vấn đề Đông Á của Hiệp hội Nghiên cứu Chiến lược Đài Loan, ông Fabrizio Bozzato, đánh giá xác xuất diễn ra cuộc tập trận chung trong năm nay là rất cao. Ông nói: “Lần này, Trung Quốc tiến tới hợp tác với ASEAN ở cấp độ đa phương và trong tư cách một khối để giành được lòng tin của các nước, xoa dịu nỗi sợ hãi về sức mạnh quân sự áp đảo của Trung Quốc bằng cách tăng sự tự tin và vai trò của ASEAN, lấy hiệp hội các nước Đông Nam Á làm nền tảng cho cuộc đối thoại, là giải pháp chọn lựa của Trung Quốc”.
Trong các vụ đụng độ giữa Trung Quốc và Việt Nam vào những năm 1974 và 1988 đã khiến nhiều binh sĩ hải quân đã thiệt mạng. Năm 2014, tàu Trung Quốc và Việt Nam đã đâm vào nhau sau khi Trung Quốc lôi một tàu khoan dầu nước sâu vào Biển Đông, nơi Việt Nam coi là thuộc vùng đặc quyền kinh tế của mình.
Chương trình nghị sự chính trị Trung Quốc-ASEAN năm 2017 đã làm giảm rủi ro xảy ra một cuộc xung đột mới. Lãnh đạo các nước đã đồng ý thiết lập một bộ quy tắc ứng xử cho Biển Đông. Bộ quy tắc này là bước tiến kế tiếp của Tuyên bố ký kết năm 2002, vạch ra những giải pháp ngăn ngừa những tai nạn trên biển. Dự kiến các bên sẽ ký văn kiện này trong năm 2018.
Vẫn theo ông Bozzato, một cuộc tập trận chung sẽ góp phần củng cố bộ quy tắc ứng xử. Khi tổ chức tập trận chung các nước sẽ phái các sĩ quan quân đội ưu tú nhất tới tham gia, mô phỏng một cuộc xung đột trên vùng biển rộng 3,5 triệu cây số vuông kéo dài từ Borneo đến Hồng Kông.
Ông Delfin Lorenzana-Bộ trưởng Quốc phòng Philippine- vừa nêu gợi ý nên bắt đầu với một cuộc tập trận “trên bàn”, có nghĩa là mô phỏng các tình huống khẩn cấp mà không đưa tàu ra biển.
Còn ông Carl Thayer, giáo sư danh dự của trường Đại học New South Wales, Úc, cho rằng: Các cuộc tập trận nên tạo cơ hội cho các nước trao đổi kỹ năng để dập tắt hỏa hoạn và giải cứu người sau các vụ va tàu. Các cuộc tập trận cũng sẽ giúp xây dựng các mối quan hệ giữa các giới chức quân đội mà sau này có thể gặp nhau trong một vụ đụng độ trên biển, và nhờ đã có quan hệ với nhau, có thể giải quyết vụ việc nhanh chóng.
Về mặt lý thuyết, trong một cuộc khủng hoảng, hoặc tình huống bất ngờ, nếu có được sự tin cậy và mọi người biết họ đang đối phó với ai, thì đó được coi là một phần quan trọng về mặt quân sự. Còn đối với các con tàu lại càng quan trọn, bởi các tàu này ở trong tình trạng bị cô lập hơn so với các đơn vị trên mặt đất.
Trung Quốc là quốc gia nhanh chóng hưởng ứng đề nghị tập trận chung để tăng sự tự tin của các nước và bảo vệ tàu thuyền của mình. Theo ông Thayer thì các cuộc tập trận này được Trung Quốc coi là một “vụ thu hoạch sớm” trong quan hệ hợp tác dài hạn với khối ASEAN.
Các nước Đông Nam Á có thể quay sang Hoa Kỳ để xin hỗ trợ mootjkhi bị Trung Quốc tấn công trên biển. Washington không có tuyên bố chủ quyền trên Biển Đông, nhưng thường xuyên phái tàu chiến vào vùng biển này để khẳng định lập trường rằng Biển Đông phải được mở rộng cho tự do hàng hải.
Mỗi khi Hoa Kỳ, nước có sức mạnh quân sự vượt trội Trung Quốc, điều tàu vào Biển Đông đều khiến Trung Quốc có những phản ứng dữ dội. Vừa Trung Quốc cũng đã lớn tiếng công kích khi tàu sân bay USS Carl Vinson ghé qua Philippines và Việt Nam.
Như vậy, một cuộc tập trận chung giữa các bên đòi chủ quyền vùng biển đang tranh chấp, tự nó, đánh dấu một diễn biến quan trọng trong các quan hệ khu vực. Nhưng để cải thiện các mối quan hệ rộng hơn sẽ mất nhiều thời gian. Tất cả đều phụ thuộc một điều, liệu Trung Quốc và ASEAN có thể giữ được xu hướng tích cực này hay không. Bởi vì các vụ tranh chấp về cơ bản chưa được giải quyết, điều đó còn gây khó về lâu về dài.