Thời gian gần đây, Philippines đang có nhiều động thái cho thấy nước này sẽ bỏ qua Phán quyết của Tòa Trọng tài (12/7/2016) và bắt tay hợp tác với Trung Quốc trong vấn đề Biển Đông. Hành động của Manil sẽ khiến Bắc Kinh có thêm động lực để gia tăng sức ép đối với các nước khác trong việc giải quyết tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông.
Nhiều quan chức Philippines tuyên bố ủng hộ kế hoạch hợp tác khai thác dầu khí với Trung Quốc ở Biển Đông
Bộ trưởng Ngoại giao Philippines Alan Peter Cayetano (25/7) cho rằng việc cùng thăm dò và khai thác dầu khí với Trung Quốc ở Biển Đông sẽ bảo đảm cho Philippines không bị thiếu hụt về nguồn năng lượng; nhấn mạnh Philippines không có đủ khả năng về kỹ thuật và tài chính để tiến hành hoạt động này một mình, trong khi các nước như Trung Quốc, Malaysia, Việt Nam có nhiều lợi thế hơn, Philippines sẽ không bị thua thiệt. Ông Alan Peter Cayetano cũng cho biết, dự án thăm dò chung được đề xuất với Trung Quốc dự kiến sẽ hoàn tất vào tháng 8 hoặc tháng 9 năm nay.
Cùng quan điểm với Ngoại trưởng Philippines Alan Peter Cayetano, một số Thượng Nghị sỹ Philippines cũng tuyên bố ủng hộ đề xuất thoả thuận chia tỷ lệ 60/40 trong hoạt động thăm dò tài nguyên chung trên Biển Đông giữa Philippines và Trung Quốc. Thượng nghị sĩ Panfilo Lacson cho biết thỏa thuận này “có thể chấp nhận được vì tỷ lệ 60/40 tuân thủ các yêu cầu của Hiến pháp Philippines về hoạt động đầu tư nước ngoài”, và “việc thăm dò chung với Trung Quốc là thiết thực và hợp lý” vì “Philippines không có nguồn lực hay công nghệ để tự thực hiện hoạt động này, và Biển Đông rất giàu tài nguyên dầu mỏ và khí đốt tự nhiên, đã đến lúc tận dụng những tài nguyên thiên nhiên này để cải thiện đời sống của người dân Philippines”.
Trước đó, phát biểu trong cuộc họp báo ở đảo Hải Nam (Trung Quốc), Đại sứ Philippines tại Trung Quốc Jose Santiago Santa Romana (9/4) cho biết, Manila mong muốn đạt thỏa thuận khai thác dầu và khí đốt với Bắc Kinh tại Biển Đông trong vài tháng tới. Theo ông Jose Santiago Santa Romana, các cuộc đàm phán đang được tiến hành để tìm ra một khuôn khổ pháp lý chung cho việc thăm dò khoáng sản của hai bên ở Biển Đông.
Được biết, Trung Quốc và Philippines (2/2018) đều đồng ý thiết lập một ủy ban đặc biệt để bàn việc khai thác chung các mỏ dầu và khí ở ngoài khơi tại khu vực mà hai bên đều có tuyên bố chủ quyền mà không cần phải nêu vấn đề tranh chấp.
Tuy nhiên, cũng có một số ý kiến phản đối, thể hiện sự quan ngại sâu sắc trước kế hoạch của Chính phủ Philippines
Thượng nghị sĩ Risa Hontiveros nhận định đề xuất này “phi lý và nguy hiểm” bởi nó đi ngược lại chiến thắng lịch sử của Philippines trong vụ kiện Trọng tài ở Biển Đông và làm từ bỏ chủ quyền của Philippines ở khu vực này. Bà Risa Hontiveros cho rằng Phán quyết của Toà Trọng tài ngày 12/7/2016 đã khẳng định rất rõ ràng rằng Philippines có quyền chủ quyền trong việc tiếp cận các mỏ dầu và khí đốt ngoài khơi, bao gồm cả Bãi Cỏ Rong, trong khu vực đặc quyền kinh tế 200 hải lý của mình, do đó Manila không thể chia sẻ quyền sở hữu ở Biển Đông với Trung Quốc; đồng thời yêu cầu Bộ Ngoại giao Philippines cần xem xét rút lại dự án thăm dò chung với Trung Quốc và tập trung vào việc thực thi Phán quyết của Toà Trọng tài. Trong khi đó, cựu Ngoại trưởng Philippines Albert del Rosario (16/7) khẳng định các cuộc thảo luận song phương với Trung Quốc về việc giải quyết tranh chấp giữa hai bên sẽ không bao giờ có kết quả, thay vào đó cần tìm đến một cơ chế đa phương khác.
Giới chuyên gia cho rằng Chính quyền của ông Duterte đang mơ hồ trong hợp tác với Trung Quốc ở Biển Đông
Phó giáo sư Herman Kraft, Đại học Philippines nhận định, từ khi nắm chính quyền, Tổng thống Philippines đã nêu ra vấn đề hợp tác với Trung Quốc ở Biển Đông, tuy nhiên Chính phủ Philippines vẫn chưa nói rõ khuôn khổ này cần dựa trên nguyên tắc, khung pháp lý nào. Ông Herman Kraft cũng bày tỏ quan ngại về diễn biến hiện nay trên Biển Đông khi Trung Quốc tăng cường các hoạt động quân sự hoá, trong khi cộng đồng quốc tế nhấn mạnh đến tầm quan trọng của luật pháp quốc tế ở đây.
Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Đông Nam Á, Australia và châu Đại Dương, thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga Dmitry Mosyakov cho rằng, vài năm trước đây, Trung Quốc đưa ra dự thảo cùng phát triển khai thác dầu khí chung với Việt Nam và Philippines trên khu vực với diện tích 143.000 km2. Tuy nhiên, khi công việc tiến triển đến việc khai thác, thì nó cũng như việc bán sản phẩm sản xuất được hoàn toàn nằm gọn trong tay Trung Quốc, Bắc Kinh không cho phép Việt Nam và Philippines đưa các công ty của mình vào dự án chung. Trung Quốc rõ ràng đã sử dụng dự án này làm cơ hội để thiết lập sự kiểm soát của mình đối với các vùng biển đang tranh chấp. Đối với kế hoạch hợp tác giữa Trung Quốc và Philippines sắp tới, ông Dmitry Mosyakov nhận định, Trung Quốc có thể sẽ nhượng bộ cho Philippines đến thăm dò, khai thác tại khu vực nhỏ ở bãi Cỏ Rong để đảm bảo an ninh năng lượng của mình, đổi lại Trung Quốc sẽ kiểm soát Philippines để phá vỡ kế hoạch kiềm chế Trung Quốc của Mỹ.
Một số chuyên gia cũng cho rằng kế hoạch trên của Philippines tuy có lợi trước mắt, song nó sẽ để lại hậu quả nghiêm trọng trong thời gian dài. Đối với Philipines, việc hợp tác với Trung Quốc sẽ là cách bảo đảm nhu cầu năng lượng, đặc biệt khi mỏ khí Malampaya – nơi cung cấp nhiên liệu phục vụ 1/3 nhu cầu điện ở Luzon, hòn đảo lớn nhất đất nước, sẽ cạn kiệt trong khoảng chục năm tới, và Manila vẫn chưa thể khai thác những nguồn khác như bãi Cỏ Rong do bị Trung Quốc phản đối. Đối với Trung Quốc, bên cạnh việc tận dụng quan hệ thay đổi giữa Philippines với đồng minh Mỹ, hợp tác khai thác chung cũng là một cách để Bắc Kinh duy trì quan điểm ngoan cố rằng họ vẫn có chủ quyền trên hầu khắp Biển Đông trong khi vẫn giữ được một đối tác cũng như một thị trường để khai thác tài nguyên. Nhìn chung, dưới con mắt của Trung Quốc, đây sẽ là một cách để tạo nên ảo tưởng rằng hiện đang là giai đoạn hạ nhiệt trên Biển Đông, để từ đó giúp Bắc Kinh có thể hạn chế những điều mà các nước liên quan khác, các nước không liên quan và các nhân tố ngoài khu vực có thể làm để chống lại những bước đi nguy hiểm của Trung Quốc trên Biển Đông. Tuy nhiên, việc Trung Quốc và Philippines cùng khai thác tài nguyên trên Biển Đông sẽ để lại hậu quả nghiêm trọng. Trước đây, Trung Quốc và Philippines từng thử hợp tác trên Biển Đông, nhưng kết quả khá thảm hại. Dưới thời cựu Tổng thống Gloria Macapagal-Arroyo, Công ty Dầu khí nhà nước Philippines (PNOC) và Công ty Dầu khí nhà nước Trung Quốc (CNOOC) ký Thỏa thuận thăm dò dịa chấn biển chung (JMSU) năm 2005, nhưng thỏa thuận này thất bại 3 năm sau đó. Sau khi thỏa thuận này sụp đổ, Philippines gặp khó trong việc kêu gọi các công ty nước ngoài giúp đỡ khai thác tài nguyên, một phần do bị Trung Quốc đe dọa, không chỉ bằng áp lực ngoại giao mà còn bằng cách chặn tàu khảo sát. Hợp tác chung nhanh chóng bị thay thế bởi sự bắt nạt đơn phương. Ngoài ra, với cách hành xử của Trung Quốc trong những năm qua trên Biển Đông cho thấy không loại trừ khả năng Trung Quốc sẽ trở mặt, triển khai các hành động gây hấn, ép buộc Philippines tự từ bỏ hợp tác khai thác ở Biển Đông.
Phản ứng của Việt Nam trước thông tin trên
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng khẳng định Việt Nam có đầy đủ cơ sở pháp lý và bằng chứng lịch sử để khẳng định chủ quyền đối với quần đảo Trường Sa. Trên tinh thần đó, chúng tôi yêu cầu các bên liên quan tôn trọng chủ quyền, quyền và lợi ích hợp pháp của Việt Nam trên Biển Đông, được xác định bằng luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển 1982 và tinh thần Tuyên bố về ứng xử của các bên liên quan trên biển Đông (DOC) ASEAN ký với Trung Quốc năm 2002, đóng góp thiết thực cho lợi ích chung của khu vực là duy trì hòa bình, an ninh, an toàn, hợp tác và phát triển ở khu vực biển Đông; nhấn mạnh Việt Nam sẽ xác minh thông tin Philippines và Trung Quốc hợp tác khai thác dầu khí ở Biển Đông.