Phát biểu bên lề các Hội nghị thượng đỉnh ASEAN ở Singapore (1-4/8), Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị cho biết Trung Quốc đề nghị các nước thành viên ASEAN tổ chức các cuộc tập trận hải quân chung một cách thường xuyên ở Biển Đông với Trung Quốc, song không nên “tiến hành các cuộc tập trận chung với nước ngoài mà không báo trước cho các quốc gia khác trong khu vực”.
Tàu Hải cảnh 31101 của Trung Quốc sử dụng vòi rồng tấn công tàu Hải cảnh Việt Nam trên Biển Đông, gần quần đảo Hoàng Sa vào ngày 03/05/2014
Trung Quốc tìm mọi cách kêu gọi ASEAN tiến hành tập trận chung ở Biển Đông là nhằm thực hiện âm mưu tuyên truyền về tình hình Biển Đông và ngăn chặn Mỹ cũng như các nước khác tăng cường hiện diện trong khu vực.
Thứ nhất, Trung Quốc muốn tập trận quân sự và thăm dò năng lượng với các nước ASEAN ở Biển Đông, nhưng không có sự tham gia của các nước bên ngoài khu vực nhằm giảm ảnh hưởng của Mỹ ở Biển Đông. Chuyên gia Hoàng Thị Hà, Trung tâm Nghiên cứu ASEAN, Viện ISEAS Yusof Ishak ở Singapore nhận định, “đề xuất loại trừ các quốc gia bên ngoài rõ ràng là nhắm vào Mỹ đã thống trị vùng biển Tây Thái Bình Dương và Biển Đông nói riêng”.
Thứ hai, bằng cách đề xuất các cuộc diễn tập quân sự chung, Trung Quốc đang cố gắng gửi một thông điệp cho thế giới rằng ASEAN và Trung Quốc có thể làm việc cùng nhau và mọi thứ đang tiến triển tốt, do đó không cần sự tham gia từ bên ngoài vào vấn đề Biển Đông.
Thứ ba, Trung Quốc tiến tới hợp tác với ASEAN ở cấp độ đa phương và trong tư cách một khối để giành được lòng tin của các nước, xoa dịu nỗi sợ hãi về sức mạnh quân sự áp đảo của Trung Quốc bằng cách tăng sự tự tin và vai trò của ASEAN. Bắc Kinh cũng muốn thông qua cuộc tập trận chung với các nước ASEAN để tuyên truyền về việc nước này đang tuân thủ và thực hiện đầy đủ các quy định của Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông.
Thứ tư, Trung Quốc kêu gọi tập trận chung trên biển là nhằm phô trương sức mạnh quân sự, gửi đi thông điệp cảnh báo đối với các nước bên ngoài như Mỹ, Nhật Bản, Australia, Ấn Độ… không nên can dự vào vấn đề Biển Đông; đồng thời răn đe các nước tồn tại tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc ở trong khu vực.
Trong khi đó, một số chuyên gia, học giả nhận định hành động này của Bắc Kinh không giúp cải thiện tình hình Biển Đông. Họ cho rằng các cuộc tập trận này được Trung Quốc coi là một “vụ thu hoạch sớm” trong quan hệ hợp tác dài hạn với khối ASEAN. Tuy nhiên, nếu bị Trung Quốc tấn công trên biển, các nước ASEAN có thể quay sang Mỹ để xin hỗ trợ. Washington không có tuyên bố chủ quyền trên Biển Đông, nhưng thường xuyên phái tàu chiến vào vùng biển này để khẳng định lập trường rằng Biển Đông phải được mở rộng cho tự do hàng hải. Trong khi đó, ông Jonathan Spangler cho rằng, cuộc tập trận chưa chắc đã giúp cải thiện quan hệ giữa Trung Quốc và ASEAN, tất cả đều phụ thuộc vào liệu Trung Quốc và ASEAN có thể giữ được đà tích cực như thế này hay không. Bởi vì các vụ tranh chấp về cơ bản chưa được giải quyết, điều đó có thể khó khăn về lâu về dài.