Dự án “Vành đai và Con đường” đang đi vào giai đoạn gập ghềnh khi một số nước bắt đầu cảm thấy sức nặng từ núi nợ Trung Quốc.
Được công bố lần đầu tiên bởi Chủ tịch Tập Cận Bình vào năm 2013, sáng kiến “Vành đai Con đường” hay còn gọi là “Con đường tơ lụa mới” bao gồm những dự án xây dựng đường sắt, đường bộ và cảng quy mô lớn tại nhiều nước trên thế giới, với nguồn cung tài chính hàng tỉ USD thông qua các khoản cho vay từ phía Bắc Kinh.
Tuy nhiên, 5 năm sau, chính ông Tập phải đứng ra bảo vệ ý tưởng của mình trước lo ngại cho rằng Trung Quốc đang giăng bẫy nợ ở những quốc gia không có điều kiện hoàn trả lại số tiền khổng lồ đã vay.
“Đây không phải là câu lạc bộ Trung Quốc”, ông Tập nói trong bài phát biểu đánh dấu kỷ niệm 5 năm ngày công bố dự án hồi tuần trước.
Theo AFP, ông Tập mô tả “Vành đai và Con đường” là một dự án mở và cho biết thương mại của Trung Quốc với các quốc gia tham gia vào sáng kiến này đã vượt 5.000 tỉ USD, đầu tư trực tiếp ra nước ngoài vượt quá 60 tỉ USD.
Tuy nhiên, một số nước đang bắt đầu tự hỏi liệu có đáng không khi phải trả một cái giá không hề nhỏ để tham gia “Con đường tơ lụa mới”. Trong chuyến thăm Bắc Kinh hồi tháng 8.2018, Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohamad thông báo nước ông sẽ ngưng 3 dự án do Trung Quốc hậu thuẫn, trong đó có một dự án đường sắt trị giá 20 tỉ USD. Tân Thủ tướng Pakistan Imran Khan cũng không ngại nói thẳng về nỗi sợ khó hoàn trả lại các khoản vay liên quan đến dự án Hành lang Kinh tế Trung Quốc – Pakistan trị giá nhiều tỉ USD.
Chưa hết, ông Mohamed Nasheed, lãnh đạo dân cử đầu tiên của Maldives, hiện sống lưu vong, mạnh miệng chỉ trích hành động của Trung Quốc tại đảo quốc Ấn Độ Dương này là “chiếm đất” và “mang tính thực dân”, với 80% số nợ đang do Bắc Kinh nắm giữ. Sri Lanka cũng phải trả giá đắt vì mắc nợ đối tác. Năm ngoái, quốc đảo này buộc phải cho Trung Quốc thuê một cảng chiến lược trong thời hạn 99 năm vì không thể hoàn trả khoản nợ dự án trị giá 1,4 tỉ USD.
“Đối tác khả nghi”
“Trung Quốc không có bộ máy quốc tế đủ khả năng, thẩm quyền trong viện trợ nước ngoài và trong mở rộng quyền lực mềm. Vì vậy, không ngạc nhiên khi Trung Quốc làm không tốt về vấn đề này. Khi đồng nhân dân tệ yếu hơn, và khi Trung Quốc bị đánh giá là một đối tác ngày càng khả nghi, không rõ ràng, thì nhiều khả năng các nước sẽ có thái độ thận trọng hơn trước sáng kiến Vành đai và Con đường”, Anne Stevenson-Yang, người đồng sáng lập kiêm giám đốc nghiên cứu của hãng nghiên cứu thị trường J Capital Research, nhận xét.
Kế hoạch đầy tham vọng của Trung Quốc mang đến những cải tiến cơ sở hạ tầng cần thiết cho các quốc gia đang phát triển, đồng thời giúp nước này giải quyết vấn đề dư thừa công nghiệp và cơ sở vật chất để dự trữ nguyên liệu thô. Tuy nhiên, một nghiên cứu của Trung tâm Phát triển Toàn cầu tại Mỹ cho thấy “quan ngại nghiêm trọng” về tính bền vững của nợ chính phủ ở 8 nước, bao gồm Pakistan, Djibouti, Mông Cổ, Lào, Montenegro, Tajikistan, Maldives và Kyrgyzstan, vốn đã nhận được khoản vay từ các quỹ của “Con đường tơ lụa mới”.
Cụ thể, theo nghiên cứu trên, chi phí dự án đường sắt Trung Quốc – Lào vào khoảng 6,7 tỉ USD, chiếm gần một nửa GDP của quốc gia Đông Nam Á. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) từng cảnh báo rằng Djibouti có thể phải đối mặt với “nguy cơ nợ công cao” vì nợ công của đất nước Đông Phi đã tăng từ 50% trong năm 2014 lên 85% vào năm 2016.
Châu Phi từ lâu đã chấp nhận các khoản đầu tư của Trung Quốc, giúp nước này trở thành đối tác thương mại lớn nhất của châu lục trong thập niên qua. Hôm 3.9, một số lãnh đạo châu Phi đã tập trung ở Bắc Kinh để tham gia Diễn đàn Hợp tác Trung Quốc – châu Phi và tại đó không thể thiếu những cuộc đàm phán về sáng kiến “Vành đai và Con đường”.
“Không phải bữa trưa miễn phí”
Trong cuộc họp báo hôm 31.8, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Doanh phủ nhận Bắc Kinh đang đặt gánh nặng nợ lên lưng các đối tác. Bà tuyên bố những khoản vay của Sri Lanka và Pakistan chỉ là một phần nhỏ trong tổng nợ nước ngoài của hai nước này.
“Thật vô lý khi tiền từ các nước phương Tây được ca ngợi, trong khi tiền từ Trung Quốc lại bị coi là một cái bẫy”, bà Hoa nói.
Theo bà Anne Stevenson-Yang, mặc dù các khoản vay của Trung Quốc được tính bằng đồng USD, “nhưng thực tế họ lại quy về máy kéo, vận chuyển than, dịch vụ kỹ thuật, những thứ tương tự và họ yêu cầu trả nợ bằng tiền tệ mạnh”.
Hãng dịch vụ tài chính Standard Poor’s cho biết Bắc Kinh xây dựng các dự án cơ sở hạ tầng theo kiểu nhượng quyền dài hạn, theo đó Trung Quốc sẽ vận hành cơ sở hạ tầng trong vòng từ 10 – 20 năm và chia lợi nhuận thu được với các đối tác địa phương hoặc chính phủ.