Trả lời phỏng vấn với báo The Sunday Telegraph, Bộ trưởng Quốc phòng Anh Gavin Williamson cho biết, Anh đang lên kế hoạch mở căn cứ quân sự mới tại Đông Nam Á. Hai địa điểm có thể được Anh lựa chọn để đặt căn cứ quân sự là Singapore và Brunei. Các căn cứ sẽ có quân nhân và lực lượng hậu cần kỹ thuật, các tàu vận tải và trang thiết bị quân sự, đáp ứng tình hình quân sự – chính trị trong khu vực.
Tàu chiến Anh tuần tra tự do hàng hải ở Biển Đông hồi tháng 8/2018
Về việc Anh mở căn cứ quân sự tại Đông Nam Á
Bộ trưởng Williamson cho biết Anh sẽ mở hai căn cứ quân sự mới trong “vài năm tới”, bao gồm một căn cứ ở vùng Caribe; nhấn mạnh kế hoạch này sẽ giúp Anh trở lại vị thế của một “nhân tố toàn cầu thực sự” sau sự kiện Anh rời Liên minh châu Âu (EU). Việc mở căn cứ quân sự mới cũng đánh dấu bước chuyển biến về chính sách của Anh từ sau khi nước này rút các căn cứ quân sự tại Đông Nam Á và vịnh Persian trong thập niên 1960.
Giới chuyên gia nhận định nếu thông tin trên là thật, kế hoạch mở căn cứ quân sự ở Đông Nam Á của Anh có thể sẽ “phủ bóng” lên mối quan hệ giữa Trung Quốc với các nước láng giềng châu Á, đồng thời có nguy cơ châm ngòi căng thẳng giữa Bắc Kinh và London. Tuy nhiên, kế hoạch này có thể là tin tốt đối với các đối tác và đồng minh của Mỹ trong khu vực đang thách thức sự cứng rắn của Trung Quốc trong tranh chấp Biển Đông. Giáo sư Ni Lexiong, Đại học Khoa học Chính trị và Luật Thượng Hải cho rằng kế hoạch mở căn cứ quân sự tiếp tục là bằng chứng nữa cho thấy Anh và các nước đồng minh then chốt của Mỹ ngày càng gắn bó chặt chẽ hơn với cách tiếp cận cứng rắn của Tổng thống Donald Trump về Trung Quốc; đánh giá đây là bước đi bổ sung cho chiến lược Ấn Độ – Thái Bình Dương của Mỹ và Washington sẽ hài lòng về điều này.
Trong khi đó, Giáo sư Hứa Lợi Bình, Viện Nghiên cứu châu Á – Thái Bình Dương thuộc Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, cho rằng Mỹ đứng sau kế hoạch mở căn cứ quân sự của Anh tại Đông Nam Á trong bối cảnh Washington ngày càng bớt quan tâm tới việc duy trì vai trò lãnh đạo toàn cầu do chính sách “Nước Mỹ là trên hết” của Tổng thống Trump; nhấn mạnh Anh đặc biệt tăng cường hoạt động tại Biển Đông đúng vào thời điểm Mỹ quan ngại về việc đối đầu trực tiếp với Trung Quốc trong khu vực và đây là một động thái phô diễn sức mạnh nhằm vào Trung Quốc, cho thấy sự can dự ngày càng chặt chẽ hơn của các cường quốc bên ngoài vào tranh chấp Biển Đông. Ông Hứa Lợi Bình cũng cho rằng mặc dù kế hoạch của Anh vẫn đang ở giai đoạn đầu, song đây sẽ là phép thử cho mối quan hệ của Trung Quốc với Singapore và Brunei – hai nước từng là thuộc địa của Anh trước đây. Bắc Kinh vẫn đang tích cực lôi kéo Brunei, một bên trong tranh chấp Biển Đông, thông qua hợp tác kinh tế trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường. Chủ tịch Tập Cận Bình đã tới thăm Brunei hồi tháng 11/2018 để thúc đẩy quan hệ song phương, trong đó kim ngạch thương mại hai chiều tăng vọt trong những tháng gần đây. Trong khi đó quan hệ giữa Trung Quốc và Singapore được thử thách từ hai năm trước khi Bắc Kinh chỉ trích Singapore đứng về phía Mỹ trong vấn đề Biển Đông. Tại cuộc họp của lãnh đạo các nước trong khu vực hồi tháng 11/2018, Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long đã cảnh báo rằng các nước Đông Nam Á có thể bị mắc kẹt trong cuộc đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc và có thể sẽ phải lựa chọn một trong hai.
Về khả năng Anh sẽ xây dựng căn cứ quân sự ở Đông Nam Á
Các chuyên gia cũng đặt ra nghi vấn về tính khả thi của kế hoạch xây dựng một căn cứ hải quân của Anh tại Đông Nam Á. Giáo sư Ni Lexiong hoài nghi về việc liệu Anh có đủ kinh phí để theo đuổi kế hoạch phát triển các căn cứ ở nước ngoài hay không trong bối cảnh nước này đang phải vật lộn với tình trạng cắt giảm ngân sách trong nhiều năm để duy trì năng lực phòng vệ quân sự hùng mạnh. Được biết, trong năm 2018, Anh duy trì mức tăng ngân sách quốc phòng khiêm tốn và quân đội Anh hiện thu hẹp quy mô chỉ bằng một nửa so với giai đoạn kết thúc chiến tranh Lạnh. Kế hoạch của Bộ trưởng Quốc phòng Williamson cũng vấp phải sự chỉ trích từ ngay trong nội bộ nước Anh. Nghị sĩ Anh Luke Pollard thắc mắc về việc ngân sách chi cho kế hoạch mở căn cứ quân sự mới sẽ được lấy từ đâu và lý do Anh phải thay đổi chiến lược vào thời điểm hiện nay.
Tính đến thời điểm hiện tại, Anh đang duy trì các căn cứ quân sự thường trực ở Síp, Gibraltar, Quần đảo Falkland và Diego Garcia ở Ấn Độ Dương. Quân đội Anh là lực lượng nằm trong khối quân sự Bắc Đại Tây dương (NATO) và Anh hiện đang mua của Mỹ 72 chiếc tiêm kích tàng hình F-35, tất cả các máy bay dự kiến sẽ đua vào biên chế năm 2023.
Quan điểm của Anh liên quan vấn đề Biển Đông
Tuy không liên quan trực tiếp đến tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông, nhưng Anh liên tục thể hiện quan điểm, lập trường nhất quán trong việc ủng hộ giải quyết tranh chấp chủ quyền thông qua các biện pháp hòa bình, tuân thủ luật quốc tế và kiên quyết bảo vệ hoạt động tự do hàng hải, hàng không ở Biển Đông, cũng như phản đối các hành động đơn phương, vi phạm luật quốc tế và quân sự hóa trong khu vực. Quan chức cấp cao của Anh đã nhiều lần tuyên bố thể hiện sự quan ngại về tình hình Biển Đông và cam kết bảo vệ tự do hàng hải trong khu vực như: Phát biểu trong chuyến thăm Nhật Bản, Thủ tướng Anh Theresa May (31/8/2017) tuyên bố ổn định ở khu vực Biển Đông là mối quan tâm toàn cầu và thúc giục các bên có một giải pháp hòa bình cho những khác biệt tại khu vực này. Trước đó, cựu Thủ tướng Anh David Cameron từng nhiều lần lên tiếng phản đối các hành động phi pháp của Trung Quốc ở Biển Đông và kêu gọi các nước giải quyết tranh chấp thông qua các biện pháp hòa bình, tuân thủ luật quốc tế. Ông David Cameron (25/5/2016) đã mạnh mẽ lên tiếng cảnh báo Trung Quốc phải tuân thủ phán quyết mà Tòa trọng tài thường trực tại La Hay, Hà Lan dự kiến sẽ đưa ra trong một vài tuần tới liên quan tới vụ việc Philippines khởi kiện Trung Quốc về yêu sách chủ quyền phi lý ở Biển Đông. Trước đó, trong chuyến thăm Việt Nam, ông David Cameron (28/7/2015) cũng đưa ra tuyên bố rất quan ngại trước tình hình căng thẳng ở Biển Đông và những ảnh hưởng có thể có đối với hòa bình, an ninh trong khu vực cũng như sự thịnh vượng của toàn cầu; nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giải quyết tranh chấp một cách hòa bình cũng như việc sử dụng tự do, hợp pháp và không bị cản trở các vùng biển và đại dương trên thế giới; đồng thời tiếp tục kêu gọi các bên giải quyết các bất đồng về hàng hải và các vấn đề khác theo tinh thần của luật pháp quốc tế và UNCLOS. Trong cùng năm 2015, khi thăm Ban Thư ký ASEAN, Thủ tướng Anh David Cameron (27/7) nhấn mạnh tầm quan trọng của các nỗ lực hướng tới một giải pháp hòa bình phù hợp với luật pháp quốc tế, UNCLOS và nguyên tắc sáu điểm của ASEAN về Biển Đông.
Trong khi đó, phát biểu trên tàu HMS Sutherland trong chuyến thăm Singapore, Bộ trưởng Quốc phòng Anh Gavin Williamson cho biết, Anh cùng với Pháp và Australia muốn đảm bảo quyền tự do qua lại ở Biển Đông, đồng thời nhấn mạnh “Anh đã gửi đi một thông điệp rõ ràng rằng tự do hàng hải là điều quan trọng sống còn”. Ông Gavin Williamson cho biết lý do Anh đưa các tàu chiến tới thăm và tuần tra ở Biển Đông là nhằm gửi thông điệp rằng các nước phải “chơi” theo đúng luật”, nhấn mạnh những quan ngại tại khu vực đang gia tăng khi có thêm các nước sở hữu vũ khí hạt nhân và chưa kể đến việc ngăn cản quyền tiếp cận, tự do và an toàn hàng hải ở Biển Đông. Đầu năm 2018, khi trả lời phỏng vấn hãng tin ABC, Bộ trưởng Quốc phòng Anh Gavin Williamson cũng nêu tầm quan trọng của việc khẳng định quyền tự do hàng hải ở Biển Đông và nhấn mạnh Hải quân Anh sẽ bảo vệ các quyền này để phục vụ cho vận tải quốc tế cùng với hải quân các nước Nhật Bản, Hàn Quốc và Mỹ. Trước đó, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Anh Michael Fallon (27/7/2017) cho biết Anh sẽ gia tăng sự hiện diện của mình ở khu vực Biển Đông bằng cách gửi tàu chiến tham gia tuần tra chung với Mỹ tại đó vào năm 2018 và mục đích của việc tham gia tuần tra chung với Mỹ ở biển Đông là thực hiện quyền tự do hàng hải của Anh ở đây.
Thời gian qua, Anh đã nhiều lần cử các loại tàu chiến tuần tra đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông và thách thức các yêu sách chủ quyền phi pháp của Trung Quốc trong khu vưc. Hải quân Hoàng gia Anh điều tàu các tàu chiến gồm tàu khu trục nhỏ chống ngầm Sutherland, tàu HMS Albion và HMS Argyll tới vùng biển châu Á-Thái Bình Dương trong năm 2018. Tàu Hải quân Hoàng gia Anh HMS Albion (31/8) do Đại tá Hải quân Tim Neild chỉ huy đã đi sát các đảo mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền phi pháp ở quần đảo Hoàng Sa, nhằm thực thi “quyền tự do hàng hải” và thách thức Trung Quốc. Tàu hải quân Hoàng gia HSM Albion là loại tàu tấn công đổ bộ, dài 176 m, rộng 28,9 m, có tải trọng gần 18,8 tấn, đoàn thuỷ thủ trên tàu gồm 353 người, ngoài ra còn một đơn vị thuỷ quân lục chiến với tổng số 202 người.
Trước đó, Hải quân Hoàng gia Anh cũng đã cử một số tàu chiến như tàu hộ vệ HMS Sutherland F81, tàu hộ vệ FS Surcouf (F-711), tàu chiến HMS Sutherland… tuần tra ở Biển Đông. Trước đó, trong năm 2016, Anh cũng điều 4 phi cơ Typhoon bay qua Biển Đông nhằm tuần tra, đảm bảo tự do hàng hải, hàng không trong khu vực.