Bất chấp sự lên án mạnh mẽ của dư luận quốc tế và người dân khu vực, Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm 03/01 đã ngang nhiên tuyên bố rằng việc tàu Trung Quốc đâm tàu cá Việt Nam và các nước tại Biển Đông thời gian qua là hành động chấp pháp bình thường và các biện pháp đó được giữ ở mức tối thiểu để đáp ứng yêu cầu thực thi pháp luật.
Tàu TQ sẵn sàng đâm va, đe doạ tàu cá các nước. Nguồn: Reuters
Phát biểu tại buổi họp báo thường kỳ hôm 03/01 vừa qua, Người phát ngôn Bộ ngoại giao Trung Quốc Lục Khảng đã ngang nhiên cho rằng việc tàu Trung Quốc đâm tàu cá Việt Nam tại Biển Đông thời gian qua là hành động chấp pháp bình thường.Phóng viên hỏi rằng phía Việt Nam nói tàu cá nước này nhiều lần bị tàu Cảnh sát biển Trung Quốc tấn công và tịch thu toàn bộ hải sản, tàu thuyền và ngư cụ ở vùng biển quần đảo Hoàng Sa thuộc chủ quyền của Việt Nam. Ngoài ra, phóng viên cũng hỏi thêm “Lệnh cấm đánh bắt cá” đơn phương do Trung Quốc thực hiện ở Biển Đông có được áp dụng cho các tàu cá của các quốc gia khác hoạt động trong cùng khu vực hay không và cơ sở của việc đó là gì. Phía Người phát ngôn Bộ ngoại giao Trung Quốc trả lời câu hỏi thứ nhất rằng theo thông tin mà phía Trung Quốc có được, thì tàu công vụ của Trung Quốc chỉ hoạt động chấp pháp bình thường trong vùng biển liên quan thuộc thẩm quyền của Trung Quốc. Việc áp dụng các biện pháp đối với các tàu cá nước ngoài hoạt động trái phép là bình thường và các biện pháp đó được giữ ở mức tối thiểu để đáp ứng yêu cầu thực thi pháp luật. Ông Lục Khảng cho rằng theo những gì mà ông ta biết, câu hỏi của người phóng viên chỉ là trường hợp cá biệt. Theo lời của ông Lục Khảng thì mọi người đều hiểu là việc tranh chấp đánh cá theo thời gian giữa các nước láng giếng có biển là việc bình thường. Phát biểu trên của Người phát ngôn Bộ ngoại giao Trung Quốc đã bất chấp luật pháp quốc tế và dư luận phản đối từ người dân các nước.
Trước đây, dư luận từng lên án mạnh mẽ việc Trung Quốc xuôi đuổi 20 ngư dân tỉnh Quảng Ngãi của Việt Nam đang trú tránh ở rìa Nam Tây Nam đảo Bạch Quy (thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam) vào tránh bão tại do áp thấp nhiệt đới ở trên khu vực Bắc Biển Đông gây ra. Đây không phải lần đầu tiên Trung Quốc xua đuổi tàu cá của Việt Nam vào tránh bão ở khu vực thuộc chủ quyền và quyền chủ quyền của Việt Nam trên Biển Đông (bị Trung Quốc sử dụng vũ lực xâm chiếm năm 1974). Hành động của Trung Quốc không chỉ vi phạm luật pháp quốc tế mà còn đi ngược lại nhân cách, đạo đức của con người. Năm 2016, Ủy ban Quốc gia tìm kiếm cứu nạn (8/2016) cho biết có 6 tàu cá tỉnh Qảng Nam cùng 259 ngư dân đang đánh bắt cá ở vùng biển có vị trí cách đảo Bông Bay (thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam nhưng hiện đang bị phía Trung Quốc chiếm giữ và kiểm soát phi pháp) khoảng 40 hải lý thì gặp thời tiết xấu, sóng lớn kèm theo gió mạnh cấp 6 – 7. Các tàu trên có đề nghị vào tránh trú tại đảo Bông Bay, song cơ quan chức năng Trung Quốc thông báo “khu vực đảo Bông Bay, quần đảo Hoàng Sa không thích hợp để tránh trú, đề nghị 6 tàu Việt Nam quay trở về”. Trước đó, 18 tàu cá Đà Nẵng (6/2016) đang neo đậu tại phía Bắc Hoàng Sa để tránh bão thì bị “một tàu lạ” cập mạn tàu cá cướp đi 25 thùng phi dầu, 4 tấn mực khô và 10 thùng nước ngọt, rồi xua đuổi tàu cá Việt Nam. Năm 2013, Tàu Hải quân Trung Quốc (01/2013) ngăn chặn hai tàu cá của tỉnh Quảng Ngãi bị nạn trên biển vào đảo Bom Bay để tránh bão và sửa chữa hư hỏng. Chỉ đến khi Bộ Ngoại giao Việt Nam can thiệp với phía Trung Quốc thì các tàu trên mới được cập đảo Bom Bay.
Giới chuyên gia cho rằng hành động đâm va, xuôi đuổi tàu cá các nước của Trung Quốc đã vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế. Do Trung Quốc là một nước lớn, đã ký kết và tham gia nhiều Công ước, quy định quốc tế liên quan việc bảo vệ, hỗ trợ, giúp đỡ ngư dân khi gặp khó khăn trên biển. Song hành động ngặn chặn, xua đuổi ngư dân vào tránh bão của Trung Quốc đã vi phạm luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS), đi ngược lại tinh thần và lời văn của Tuyên bố về Ứng xử của các Bên ở Biển Đông, trái với Thỏa thuận về những nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết vấn đề trên biển Việt Nam – Trung Quốc, không phù hợp với thỏa thuận quan trọng Lãnh đạo cấp cao hai nước đã đạt được về kiểm soát tốt bất đồng trên biển, không có lợi cho việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định và hợp tác ở Biển Đông. Cụ thể: Trung Quốc đã đi ngược lại Điều 5 của Tuyên bố về Ứng xử của các Bên ở Biển Đông (DOC) đã được Chính phủ Trung Quốc và các nước ASEAN ký kết, thông qua vào tháng 11/2002 tai PhnomPenh, Vương quốc Campuchia. Điều 5 quy định: “Các bên chịu trách nhiệm thực hiện sự tự chế trong việc thi hành các hoạt động có thể gây phức tạp hoặc leo thang tranh chấp, ảnh hưởng tới hòa bình và sự ổn định, kiềm chế không tiến hành đưa người đến sinh sống trên những hòn đảo hiện không có người sinh sống, trên các rặng đá ngầm, bãi cát ngầm, đảo nhỏ và những yếu tố khác và phải được xử lý những khác biệt của mình bằng phương pháp có tính xây dựng. Trong khi chờ đợi sự dàn xếp hòa bình cho các tranh chấp về lãnh thổ và quyền thực thi pháp luật, các bên liên quan tiến hành tăng cường những nỗ lực nhằm tìm kiếm các phương cách xây dựng lòng tin và sự tín nhiệm lẫn nhau trong tinh thần hợp tác và hiểu biết, bao gồm: Tổ chức các cuộc đối thoại và trao đổi quan điểm một cách thích đáng giữa các quan chức phụ trách quân sự và quốc phòng. Bảo đảm đối xử công bằng và nhân đạo đối với tất cả mọi người đang gặp hiểm nguy hoặc tai họa.Thông báo trên cơ sở tự nguyện cho các bên liên quan khác về mọi cuộc tập luyện quân sự liên kết/hỗn hợp sắp diễn ra”.
Trung Quốc cũng vi phạm các quy định của UNCLOS, mà cụ thể là mục a, mục b, Khoản 1, Điều 98 về Nghĩa vụ giúp đỡ. Điều 98 quy định “Mọi quốc gia đòi hỏi thuyền trưởng của một chiếc tàu mang cờ của nước mình, trong chừng mực có thể làm được mà không gây nguy hiểm nghiêm trọng cho con tàu, cho đoàn thủy thủ hay cho hành khách trên tàu, phải: a) Giúp đỡ bất kỳ ai đang gặp nguy khốn trên biển; b) Hết sức nhanh chóng đến cứu những người đang bị nguy cấp nếu như được thông báo những người này cần được giúp đỡ, trong chừng mực mà người ta có thể chờ đợi một cách hợp lý là thuyền trưởng phải xử lý như thế; c) Trong trường hợp xảy ra tai nạn đâm va, giúp đỡ chiếc tàu kia, đoàn thủy thủ và hành khách của nó và, trong phạm vi có thể, cho chiếc tàu đó biết tên và cảng đăng ký của tàu mình, và cảng gần nhất mà tàu mình sẽ cập bến”. Ngoài ra, Trung Quốc cũng vi phạm, đi ngược lại “Thoả thuận nguyên tắc cơ bản giải quyết vấn đề trên biển Việt-Trung”; nhiều quy định, Nghị định thư của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) khi đối xử vô nhân đạo với ngư dân Việt Nam.
Trung Quốc cũng đang đi ngược lại đạo lý làm người, đối xử vô nhân đạo với người gặp hoạn nạn, khó khăn trên biển. Đầu tiên, các tàu cá Việt Nam vào tránh bão ở quần đảo Hoàng Sa, nơi thuộc về chủ quyền thiêng liêng của Việt Nam đã bị Trung Quốc sử dụng vũ lực chiếm đóng trái phép năm 1974 – điều mà luật pháp quốc tế, Hiến chương Liên hiệp quốc không cho phép và thừa nhận. Việc Trung Quốc xua đuổi, thậm chí đâm chìm tàu cá Việt Nam trên vùng biển của Việt Nam là không thể chấp nhận được. Hành động này của Bắc Kinh rất phù hợp với câu nói “vừa ăn cướp, vừa la làng”. Thứ hai, trong khi xảy ra áp thấp nhiệt đới, bão lớn trên Biển Đông, tàu cá của Việt Nam cũng như tàu cá các nước khác tìm nơi gần nhất để trú ấn, tránh bão là điều bình thường, được luật pháp quốc tế bảo hộ. Vậy hành động đi ngược lại luân thường đạo lý, đi ngược lại lợi ích của cộng đồng quốc tế của Bắc Kinh cần được hiểu như thế nào. Thứ ba, thấy người bị nạn, bất kể là trên đất liền hay trên biển, tất cả những ai có lương tâm, có lòng bác ái đều ra tay giúp đỡ, hỗ trợ, song vì sao Trung Quốc lại đi ngược lại những nghĩa cử cao đẹp này. Thứ tư, việc ngăn chặn ngư dân các nước tránh bão hoàn toàn đồng nghĩa với việc đẩy họ ra đối mặt với tử thần trên biển. Nếu không may mắn, những ngư dân đó không tìm kiếm được nơi trú ẩn, bị sóng đánh chìm ngoài biển thì không chỉ tài sản mà tính mạng của nhiều ngư dân bị đe dọa; gây đau thương, mất mát cho nhiều thế hệ, nhiều gia đình… Trung Quốc đòi hỏi chủ quyền đối với 90% diện tích Biển Đông theo yêu sách “đường lưỡi bò” hay còn gọi là “đường đứt khúc chín đoạn”. Những năm qua, tàu cá Việt Nam thường xuyên bị tàu cá Trung Quốc đâm va hay bắt giữ khi đang hoạt động đánh bắt cá bình thường ở khu vực ngư trường truyền thống Hoàng Sa và Trường Sa.
Có ý kiến cho rằng cộng đồng quốc tế cần coi hành động của Trung Quốc ở Biển Đông hiện nay là việc “đe dọa sử dụng và sử dụng vũ lực”. Rõ ràng căng thẳng thường xuyên gia tăng tại Biển Đông trong những năm gần đây là do các hoạt động bồi đắp, xây dựng đảo nhân tạo của Trung Quốc và hiện nay chúng đã trở thành một chuỗi các căn cứ quân sự hoàn chỉnh, được trang bị các hệ thống tên lửa phòng không, chống hạm và thiết bị chiến tranh điện tử… Và điều này đã khiến dư luận các nước lên án mạnh mẽ. Tại cuộc họp cấp Bộ trưởng Quốc phòng 3 nước, gồm Australia, Nhật Bản và Mỹ (6/2018) đã ra Tuyên bố chung “phản đối mạnh mẽ việc sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lưc, cũng như hành động đơn phương để thay đổi nguyên trạng và sử dụng các thực thể chiếm đóng cho các mục đích quân sự ở Biển Đông của Trung Quốc”. Gần đây nhất, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Jim Mattis cũng đã cáo buộc Trung Quốc sử dụng quân đội cho “mục đích đe dọa và ép buộc”, đồng thời cảnh báo những hành động này sẽ phải gánh chịu “hậu quả”.