Sự đối đầu quân sự Mỹ-Trung ở Biển Đông rất nguy hiểm. Với các sự cố leo thang và lời lẽ hiếu chiến ở cả hai phía, nó có thể đang trên bờ vực vượt khỏi tầm kiểm soát, theo nhà phân tích Mark J. Valencia trên Eurasia Review.
Tuần này, người lãnh đạo Hải quân Hoa Kỳ, Đô đốc John Richardson, đang tới Trung Quốc để gặp Phó Đô đốc Shen Jinlong và các nhà lãnh đạo của Ủy ban Quân sự Trung ương Trung Quốc để thảo luận về việc giảm rủi ro và tránh tính toán sai lầm.
Đối tác thành đối đầu
Điều này nghe có vẻ tương đối vô hại. Nhưng các nhà lãnh đạo hải quân thực sự sẽ phải “vật lộn” với những khác biệt thâm căn cố đế và khó có thể đạt được tiến bộ lớn.
Gợi ý về tầm quan trọng của cuộc đối thoại sắp tới này, Đô đốc Richardson cho biết một cuộc “trao đổi quan điểm” là rất cần thiết, đặc biệt trong thời kỳ nhiều “ma sát” như hiện nay.
“Đối thoại thẳng thắn và chân thành có thể cải thiện mối quan hệ theo cách xây dựng, giúp khám phá các khu vực nơi chúng tôi chia sẻ lợi ích chung và giảm rủi ro trong khi chúng tôi làm việc thông qua sự khác biệt của mình”, Đô đốc Richardson nói.
Đô đốc John Richardson phát biểu trong một cuộc họp báo với tướng Philippines Carlito Galvez Jr., sau cuộc họp hôm thứ Hai tại Aguinaldo ở ngoại ô thành phố Quezon, phía đông bắc Manila, Philippines. (Ảnh: Bullit Marquez / AP)
Mặc dù Đô đốc Richardson đầy tinh thần lạc quan, nhưng tình hình có vẻ khá nghiêm trọng. Tranh chấp Mỹ-Trung ở Biển Đông được thúc đẩy bởi cuộc đua thâm trầm nhằm giành quyền thống trị trật tự khu vực châu Á trong tương lai.
Mỹ muốn duy trì sức mạnh chiến lược hàng đầu ở châu Á, trong khi Trung Quốc muốn thay thế vai trò đó của Mỹ. Với những người theo chủ nghĩa dân tộc trong nước đều có sức ảnh hưởng lớn, không có khả năng lãnh đạo quốc gia nào có thể lùi bước.
Bối cảnh chiến lược là cả hai đều coi nhau là mối đe dọa tiềm tàng và là đối thủ. Hoa Kỳ đã công khai tuyên bố Trung Quốc là “đối thủ cạnh tranh chiến lược” và là một quốc gia “cần xét lại”. Người tin rằng Hoa Kỳ và Trung Quốc đang tham gia vào “một cuộc cạnh tranh địa chính trị giữa tầm nhìn tự do và đàn áp của trật tự thế giới” ở khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương.
Trung Quốc có quan điểm thù địch với Hoa Kỳ và ý định của họ. Bắc Kinh tin rằng Hoa Kỳ muốn kiềm hãm sự trỗi dậy chính đáng của họ trong khu vực và trên thế giới.
Quan điểm này được phản ánh trong các tuyên bố như bài phát biểu của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cảnh báo rằng Trung Quốc sẽ không bị đẩy ra bên lề, “không ai có thể ra lệnh cho người dân Trung Quốc những gì nên hay không nên làm”. Những phát ngôn này được hiểu nhắm đến Hoa Kỳ và các hành động gần đây của nó ở Biển Đông, cũng như trong các lĩnh vực khác.
Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị đã nói rằng những động thái gần đây của Washington đe dọa “hủy diệt hoàn toàn” thành tựu đạt được trong bốn thập kỷ xây dựng quan hệ Mỹ-Trung. Sự căng thẳng và khả năng xảy ra đụng độ ở Biển Đông là có thể cảm nhận được.
Góp phần vào sự căng thẳng ngày càng tăng, Hoa Kỳ đã tăng cường tần suất của các hoạt động Tự do Hàng hải (FONOPs) của mình nhằm thách thức các yêu sách của Trung Quốc.
Washington cũng tỏ dấu gia tăng sự hỗ trợ cho Đài Loan bằng cách phê duyệt ba lần đi qua eo biển Đài Loan nhạy cảm trong một năm bằng tàu chiến, sau một năm gián đoạn trước đó, và khiến Trung Quốc tức giận khi phê duyệt hợp đồng bán vũ khí mới cho Đài Bắc.
Lầu Năm Góc cũng đã tăng tần suất bay qua vùng trời Biển Đông bằng máy bay ném bom B52 có khả năng hạt nhân.
Rõ ràng Hoa Kỳ đã công khai thách thức Trung Quốc về hành vi “quân sự hóa” các đảo do Bắc Kinh chiếm đóng phi pháp ở Biển Đông, và về việc họ sử dụng sự “cưỡng bức và đe dọa” đối với các đối thủ trong khu vực.
Để đưa ra quan điểm của mình, Hoa Kỳ đã khiến Trung Quốc “ê mặt” bằng cách rút lại lời mời tham gia cuộc tập trận hàng hải đa phương lớn nhất thế giới, EDRIMPAC 2018. Và Washington đã tiếp tục “dội nước lạnh” vào Trung Quốc bằng tuyên bố sẽ lái máy bay, đi tàu và hoạt động ở bất cứ nơi nào luật pháp quốc tế cho phép.
Rõ ràng Hoa Kỳ gần đây đã có một sự thay đổi, chuyển sang gia tăng mạnh mẽ về sự hiện diện quân sự ở Biển Đông. Chủ nghĩa an ninh gia tăng của quân đội Hoa Kỳ có khả năng tương thích với quan điểm của cố vấn an ninh quốc gia John Bolton, vì đã chấp nhận rủi ro lớn hơn những người tiền nhiệm gần đây.
Ông Bolton dường như đã tập trung kiểm soát các vấn đề an ninh. Ít nhất trong tương lai gần, ông Bolton sẽ có ảnh hưởng gia tăng đối với chính sách và hành động an ninh của Mỹ. Liệu Bộ trưởng Quốc phòng mới sẽ có tác động cá nhân và mối liên hệ đối trọng với ông Bolton về các vấn đề Biển Đông hay không là một câu hỏi mở.
Tàu chiến Trung Quốc (bên phải) áp sát nguy hiểm gần tàu khu trục tên lửa dẫn đường USS Decatur của hải quân Mỹ trên Biển Đông hôm 30/9 (Ảnh: BI)
Chủ nghĩa an ninh gia tăng của Hoa Kỳ đã thúc đẩy Trung Quốc nâng cao đánh cược vào các tính toán sai lầm. Vào tháng 9/2018, một tàu chiến Trung Quốc đã chặn USS Decatur, một tàu khu trục tên lửa dẫn đường, trong khi nó đang tiến hành một hoạt động tự do hàng hải ở Biển Đông.
Theo Lầu Năm Góc, tàu chiến Trung Quốc đã thực hiện các hành động hung hăng kèm theo lời cảnh báo thúc giục Decatur rời khỏi vùng biển, mà họ gọi là hành động “không an toàn và thiếu chuyên nghiệp”.
Ngay sau đó, Đại úy Hải quân Trung Quốc Zhang Junshe cảnh báo rằng Hoa Kỳ mới là bên có lỗi trong bất kỳ cuộc đụng độ quân sự nào giữa hai nước.
Vào tháng 1, sau khi một tàu chiến khác của Mỹ tiến hành FONOP gần quần đảo Hoàng Sa do Trung Quốc tuyên bố chủ quyền phi pháp, truyền thông nhà nước Trung Quốc đã đưa tin về việc triển khai tên lửa đạn đạo chống hạm DF-26 tiên tiến của quân đội. Tên lửa này có tầm bắn tối đa khoảng 3.400 hải lý, khiến phần lớn Biển Đông trong tầm ngắm của nó.
Tiên hạ thủ vi cường?
Mối đe dọa này được củng cố bởi Chuẩn đô đốc Trung Quốc Lou Yuan, người đã hô hào kêu gọi một cuộc tấn công tên lửa vào các tàu sân bay Mỹ ở Biển Đông. Ông tuyên bố rằng những gì Hoa Kỳ lo sợ nhất là thương vong.
Ông Luo được ví như Đại tướng Không quân Hoa Kỳ Curtis Le May, Tham mưu trưởng Không quân khi đó chủ trương ném bom các địa điểm tên lửa của Liên Xô ở Cuba trong cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba, một hành động có thể khởi động chiến tranh hạt nhân.
Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ John Bolton. (Ảnh: AFP)
Những gì làm cho tình hình này trở nên nghiêm trọng là điều David Gompert, cựu quan chức tình báo cấp cao thứ hai trong Chính quyền Obama, gọi là “sự bất ổn khủng hoảng”.
“Điều này xảy ra khi cái giá của việc không tấn công trước đối thủ có nghĩa là thất bại. Mỗi bên đều biết bên kia đang suy nghĩ theo cùng một cách và vì vậy, tất cả đều có động cơ để hành động phủ đầu nếu chiến tranh dường như sắp xảy ra. Hoặc có thể xảy ra. Hoặc có thể chỉ là có thể. Không hạ thủ trước sẽ bị thất thế, tư duy như vậy có thể biến cuộc đối đầu thành sự hỗn loạn”, ông Gompert nói.
Theo ông Gompert, Trung Quốc đặc biệt lo lắng về một cuộc chiến kéo dài, trong đó các lực lượng vượt trội về mặt kỹ thuật của Hoa Kỳ sẽ thắng thế.
Vì vậy, quân đội của họ đang phát triển các kế hoạch và chiến thuật cho các cuộc tấn công sớm và nhanh chóng để đánh bại các tàu sân bay, căn cứ không quân và mạng lưới chỉ huy và kiểm soát của Mỹ, bao gồm cả các vệ tinh.
“Tình hình có thể đang đạt đến một điểm bùng phát hoặc thậm chí là một điểm kích hoạt, và cần được giải quyết khẩn cấp”, ông Gompert nói.