Hiệp hội ngư dân thị trấn Masinloc, tỉnh Zambales của Philippines (14/6) cho biết lực lượng dân quân biển Trung Quốc đang sử dụng cánh quạt gắn trên thuyền nhỏ để phá vỡ san hô và đào bới ở bãi cạn Scarborough sắn bắt ngao khổng lồ.
Ngư dân Trung Quốc tận diệt ngao khổng lồ ở Biển Đông
Chính quyền Philippines bị “lép vế” trong việc xử lý “ngao tặc” từ Trung Quốc
Hiệp hội ngư dân thị trấn Masinloc cho biết lực lượng dân quân biển Trung Quốc bao gồm tàu hải cảnh và tàu cá của Trung Quốc đang sử dụng cánh quạt gắn trên thuyền nhỏ để phá vỡ san hô và đào bới ở bãi cạn Scarborough rộng 150 km2. Sau đó, họ chuyển ngao khổng lồ bắt được lên tàu lớn. Ngoài ra, theo Hiệp hội trên, lực lượng dân quân biển Trung Quốc còn sử dụng cả búa dưới biển để bắt ngao khổng lồ; đồng thời cảnh báo nếu chính phủ Philippines không can thiệp, trong vòng 2 năm tới, tất cả dải san hô và quần thể ngao khổng lồ sẽ biến mất. Những ngư dân này đã yêu cầu dân quân biển Trung Quốc ngừng bắt ngao khổng lồ ở bãi cạn Scarborough, đồng thời cáo buộc hoạt động của tàu Trung Quốc đang gây tổn hại nghiêm trọng đến môi trường.
Trước đó, một số cựu quan chức Philippines cũng mạnh dạn kiện các quan chức Trung Quốc, trong đó có Chủ tịch Tập Cận Bình vì đã dung túng và đưa ra các chính sách cho phép ngư dân Trung Quốc tàn phá môi trường ở Biển Đông. Theo đó, cựu Ngoại trưởng Philippines Albert del Rosario và cựu Trưởng văn phòng chống tham nhũng Conchita Morales (15/3/2019) đã gửi đợn khiếu nạn, kiện Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cùng một số quan chức chủ chốt phải chịu trách nhiệm về việc phá hủy môi trường khi xây đảo nhân tạo phi pháp ở Biển Đông. Cụ thể, trong đơn khiếu nại gửi cho công tố viên ICC Fatou Bensouda, hai ông ông Del Rosario và bà Morales khẳng định việc Trung Quốc xây đảo nhân tạo trái phép ở Biển Đông đã dẫn tới tình trạng “môi trường bị phá hủy với quy mô lớn nhất và gần như vĩnh viễn trong lịch sử nhân loại”.
Trái ngược với sự phản ứng cứng rắn của người dân khi dám lên án trực tiếp lực lượng dân quân biển Trung Quốc tàn phá môi trường và tận diệt loài ngao không lồ, Chính quyền của Tổng thống Duterte lại chọn cách “hòa dịu” với Trung Quốc. Trong việc xử lý “ngao tặc Trung Quốc”, Philippines gần đây chỉ có một động thái mang tính hình thức. Theo đó, Ngoại trưởng Philippines Teodoro Locsin Junior (16/4) cho biết Philippines đang xem xét sử dụng công cụ pháp lý để khởi kiện Trung Quốc đã khai thác trái phép trai tai tượng khổng lồ từ bãi cạn tranh chấp Scarborough. Theo ông Locsin, ngư dân Philippines đã thông báo cho chính quyền địa phương về việc tàu Trung Quốc thu hoạch lượng lớn trai tai tượng khổng lồ từ bãi cạn Scarborough. Hiện chính quyền Manila đã gửi công hàm phản đối hành động trên của Trung Quốc, đồng thời khẳng định Philippines sẽ xem xét sử dụng các biện pháp pháp lý để chống lại hành động “trộm cắp” của Trung Quốc ở Biển Đông.
“Ngao tặc Trung Quốc” săn “vàng trắng” dưới biển
Với sự khuyến khích của chính quyền, trong một thời gian rất dài, ngư dân Trung Quốc đã tận diệt loài ngao khổng lồ, trong vùng Biển Đông mà nước này đang có tranh chấp chủ quyền với các nước láng giềng Đông Nam Á như Philippines, Việt Nam và Indonesia, khiến hệ sinh thái và đặc biệt là rạn san hô ở Biển Đông bị tàn phá nặng nề. Ngao khổng lồ sống dưới đáy biển, có thể dài tới hơn 1m và nặng tới 200 kg. Ở Trung Quốc, ngao khổng lồ là một sản vật quý hiếm và được bán với giá rất cao. Thịt ngao khổng lồ được coi là đặc sản quý, còn vỏ ngao khổng lồ thì cũng được ưa chuộng vì nó vừa giống ngà voi, vừa giống đá cẩm thạch, với nhiều màu sắc. Người Trung Quốc gọi đó là “vàng trắng”, hay “ngà voi biển”. Vỏ ngao khổng lồ được chạm khảm thành đồ trang sức, tác phẩm nghệ thuật như tượng Phật, tượng cá hay cả một đàn ngựa. Những tác phẩm nghệ thuật này được bán với giá vài ngàn euro cho du khách nước ngoài, hoặc cho khách hàng Trung Quốc giàu có. Hiện nay, tại Trung Quốc có tới vài trăm trang Internet bán đồ trang sức, tác phẩm nghệ thuật hay vật dụng làm từ vỏ ngao khổng lồ.
Đáng chú ý, Tổ chức Sáng kiến Minh bạch Hàng hải châu Á (AMTI, 20/5), thuộc Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế (CSIS) cho biết các đội tàu đánh bắt ngao khét tiếng phá hoại môi trường của Trung Quốc lại gia tăng hoạt động tại Biển Đông. Theo AMTI, sau khi giảm hoạt động trong giai đoạn 2016-2018, đội tàu đánh bắt ngao khổng lồ Trung Quốc đổ về Biển Đông với số lượng lớn trong sáu tháng qua. Các đội tàu này thường gồm nhiều tàu nhỏ đi cùng với nhóm các “tàu mẹ” có tải trọng lớn hoạt động thường xuyên tại bãi cạn Scarborough và quần đảo Hoàng Sa thuộc chủ quyền Việt Nam.
Việc Trung Quốc dung túng cho “ngao tặc” hoành hành trên Biển Đông, tàn phá môi trường sinh thái trong khu vực không những đi ngược lại lợi ích của cộng đồng quốc tế mà còn vi phạm luật pháp quốc tế, nhất là Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS). Trong đó, Điều 123 đã quy định: “Các quốc gia xung quanh vùng biển nửa kín như Biển Đông có nghĩa vụ hợp tác bảo vệ môi trường biển và quản lý nguồn cá. Bởi các tài nguyên sinh vật biển tự do di chuyển đến tất cả các khu vực khác nhau mà không cần sự cho phép của thẩm quyền quốc gia”. Điều 192 UNCLOS cũng quy định nghĩa vụ chung cho các quốc gia “bảo vệ và bảo tồn môi trường biển”. Ngoài ra, Trung Quốc cũng vi phạm Tuyên bố ứng xử của các bên trên Biển Đông (DOC) năm 2002, khi không thực hiện những điều khoản trong DOC về bảo vệ môi trường sinh thái. DOC đã nêu rõ “trong khi chờ đợi một giải pháp bền vững và toàn diện đối với các xung đột, các bên liên quan có thể khai thác hoặc tiến hành các hoạt động hợp tác. Những hoạt động này có thể bao gồm: a) bảo vệ môi trường biển; b) nghiên cứu khoa học biển…”.
Hệ lụy nguy hiểm
Giới quan sát ước tính số lượng dân quân biển lên đến hàng trăm ngàn người. Trong đó, phần lớn không phải là ngư dân mà xuất thân từ những đơn vị quân đội bị giải thể hoặc cắt giảm nhân sự trong đợt cải tổ lực lượng vũ trang từ cuối năm 2016. Theo Giám đốc Viện Hàng hải và Luật biển của Trường Đại học Philippines Jay Batongbacal, ngao khổng lồ được bán tại một ngôi làng ở tỉnh Hải Nam, chỉ lấy vỏ và bỏ phần thịt. Tại đây, vỏ của chúng được chạm khắc thành các bức tượng nhỏ hoặc sử dụng làm vật liệu trang sức thay cho ngà voi. Ông Batongbacal cho biết người Trung Quốc đẩy mạnh hoạt động khai thác ngao khổng lồ vào năm 2012 sau khi chiếm đóng bãi cạn Scarborough.
Viện Khoa học Hàng hải UP (UPMSI, trụ sở tại thị trấn Bolinao, tỉnh Pangasinan) dẫn một cuộc khảo sát toàn quốc vào những năm 1980 chỉ ra rằng 3 loài ngao khổng lồ lớn nhất tại địa phương gần như đã bị tuyệt chủng. Năm 1991, nhân viên của UPMSI gây giống ngao khổng lồ ở bãi cạn Scarborough trong một nỗ lực bảo tồn và phục hồi quần thể này. UPMSI lưu ý ngao khổng lồ có chức năng rất quan trọng trong các rạn san hô và mất gần 1 thập kỷ mới khôi phục sau khi khai thác.
Không những vậy, hậu quả của việc tận diệt loài nhuyễn thể quý hiếm ở các đảo san hô và quần đảo Trường Sa còn là các rạn san hô bị tàn phá nghiệm trọng. Trong một bức thư gửi Tòa Trọng Tài, ông John McManus, chuyên gia sinh vật biển thuộc Đại học Miami, cho biết quy mô tàn phá hệ sinh thái Biển Đông đã vượt quá những gì ông đã từng chứng kiến trong suốt hơn 4 thập kỷ nghiên cứu về sự tàn phá rạn san hô. Hoạt động đánh bắt, tận diệt ngao khổng lồ đã diễn ra trên toàn quần đảo Trường Sa. Giáo sư McManus cho biết ngư dân Trung Quốc đã thả chân vịt cỡ lớn xuống rặng san hô rồi cho thuyền đi vòng xung quanh. Các chân vịt này nghiền nát rặng san hô để ngư dân bắt các con ngao đang vùi mình trong cát phía dưới rặng san hô. 69 km2 san hô trên quần đảo Trường Sa đã bị phá hủy bởi phương pháp tận diệt này. Trong khi đây là một trong những rạn san hô có đa dạng sinh học phong phú nhất thế giới, với hơn 400 loài san hô.
Giải pháp nào để chống “ngao tặc Trung Quốc”
Đầu tiên, Trung Quốc cần phải chấm dứt ngay các hoạt động phi pháp ở Biển Đông, bao gồm việc đưa binh lính ra triển khai trên các thực thể nhân tạo ở Trường Sa và nạo vét, cải tạo các đảo đá đang chiếm đóng. Bắc Kinh cũng cần triển khai các biện pháp hữu hiệu để quản lý, ngăn chặn ngư dân của họ đánh bắt tận diệt các loài hải sản ở Biển Đông, trong đó có việc sử dụng các phương thức tận diệt để đánh bắt ngao khổng lồ. Ngoài ra, Trung Quốc phải có trách nhiệm và nghĩa vụ trong việc khôi phục môi trường sinh thái ở Biển Đông, không thể để tình trạng mình Trung Quốc phá hủy hệ sinh thái mà tất cả các nước trong khu vực phải gánh chịu hậu quả.
Thứ hai, các nước trong khu vực cần triển khai ngay kế hoạch quản lý nghề cá và bảo tồn môi trường ở vùng biển tranh chấp để cứu vãn tài nguyên sắp cạn kiệt; tránh các hành động phá hủy môi trường biển nào như nạo vét, cải tạo đảo, hay xây dựng các cơ sở trên các rạn san hô chưa có nước nào kiểm soát. Đối mặt với thảm họa môi trường, các quốc gia Đông Nam Á cần phải có hành động chung, nhằm bảo tồn và bảo vệ môi trường biển trong khu vực. Một trong những cách chính đó là bảo tồn thủy sản. Bản báo cáo gần đây cho biết, trữ lượng thủy sản ở Biển Đông đang có chiều hướng suy giảm. Với nạn đánh cá bất hợp pháp, không thông báo và cũng không theo quy định rõ ràng, sự phối hợp chung giữa các quốc gia là yếu tố cần thiết. Các nước trong khu vực cũng cần minh bạch hơn trong hoạt động khai thác tài nguyên. Mỗi bên cần phải thúc đẩy những hành động đúng đắn để đảm bảo hệ sinh thái được bảo tồn đúng cách và khai thác một cách bền vững. Việc hình thành nên một cơ chế bảo tồn môi trường biển có thể nói là thách thức lớn nhất trong kế hoạch này. Tại cuộc họp đầu tiên của nhóm nghiên cứu thuộc Hội đồng Hợp tác An ninh khu vực châu Á Thái Bình Dương (CSCAP) ở Philippines, các cuộc thảo luận đã tập trung vào việc phát triển quy tắc và giao thức để bảo vệ môi trường biển. CSCAP nhấn mạnh việc phát triển phương pháp tiếp cận tập thể trong việc quản lý hoạt động thương mại và đời sống ở đại dương. Vấn đề được đặc biệt chú trọng là việc bảo tồn các rạn san hô ở khu vực Đông Á. Đây không phải lần đầu tiên các quốc gia trong khu vực cùng chung tay hợp tác vì lợi ích của môi trường sống tự nhiên.
Thứ ba, ASEAN và Trung Quốc cần thúc đẩy sớm thông qua Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) với những quy định mang tính ràng buộc và có những điều khoản về việc bảo vệ môi trường sinh thái ở Biển Đông.
Thứ tư, Trung Quốc và các nước trong khu vực cần phải ưu tiên cùng hợp tác với nhau trong việc quản lý nguồn tài nguyên biển, kết hợp hiệu quả nỗ lực hồi sinh và khôi phục hệ sinh thái biển quan trọng của khu vực châu Á – Thái Bình Dương; đồng thời Bắc Kinh cũng cần tuân thủ và tôn trọng chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của các nước ven Biển Đông.
Cuối cùng, UNCLOS đã có các điều khoản quy định rất rõ, rất cụ thể về việc bảo vệ môi trường sinh thái, các nước thành viên, đặc biệt là Trung Quốc cũng đã ký kết và tham gia UNCLOS cần tuân thủ nghiêm.