Ngày 09/6/2019, tàu cá Gemvir-1 của Philippines khi đang đánh bắt trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines đã bị một tàu Trung Quốc mang số hiệu Yuemaobinyu 42212 đâm chìm gần bãi Cỏ Rong. Tàu cá Trung Quốc đã bỏ mặc ngư dân Philippines trên biển. 22 thuyền viên trên tàu cá của Philippines may mắn được tàu cá của Việt Nam cứu trợ kịp thời và sau đó được đưa lên tàu Hải quân Philippines BRP Ramon Alcaraz.
Trung Quốc cho rằng nguyên nhân tàu cá của Philippines bị đâm là do tàu Trung Quốc lúc xảy ra tai nạn đang bị “bao vây” bởi một số tàu Philippines khác nên phải tìm cách “tháo chạy” và đã đâm phải Gemvir-1 khi chạy trốn. Ngoài ra, Trung Quốc cũng khẳng định tàu bị chìm đã được một tàu Philippines khác ứng cứu, chứ không phải tàu Việt Nam. Họ còn biện hộ cho hành động sai trái của mình rằng Yuemaobinyu 42212 đã rất muốn quay lại cứu nhưng rồi phải đứng nhìn do sợ “7-8 tàu khác của Philippines bao vây” và chỉ rời đi sau khi biết chắc rằng các thủy thủ trên tàu Philippines bị đâm chìm đã được vớt lên. Thông tin này được đăng tải trên trang Twitter chính thức của Đại sứ quán Trung Quốc tại Manila tối hôm 14/6/2019, nhưng sau đó đã bị gỡ xuống.
Để làm rõ trắng đen, ngày 15/6/2019 Đại tá Jonathan Zata, phát ngôn viên Hải quân Philippines khẳng định không có tàu Philippines nào khác trong khu vực vào thời điểm tàu cá Gemver-1 của nước này bị đâm chìm trên Biển Đông tối 9/6; “Chính tàu cá Việt Nam đã giải cứu ngư dân chúng tôi, không phải tàu cá Philippines”. Ông còn quả quyết rằng nếu có bất kỳ tàu Philippines nào ở hiện trường, Hải quân nước này đã được thông báo ngay lập tức. Truyền thông Philippines cũng chỉ trích thông tin được phía Trung Quốc đưa ra không hề logic và hoàn toàn trái ngược với sự thực. Báo chí Philippines viết “Nếu số lượng tàu cá của Philippines trong khu vực nhiều đến nỗi ‘bao vây’ được tàu của Trung Quốc thì tại sao lại cần tới một tàu của Việt Nam để vớt những thủy thủ đoàn Philippines bị chìm tàu?”.
Để phản bác lại những ý kiến sai trái của phía Trung Quốc, truyền thông Philippines đã đưa lại phát biểu của những nhân chứng sống trên tàu Gemvir-1. Kênh truyền hình ABS-CBN đưa lại phát biểu của ông Junel Insigne, Thuyền trưởng tàu Gemvir-1 “Nếu không có các ngư dân Việt Nam ở đó, chúng tôi đã chết hết rồi”; khi “bị tàu Trung Quốc đâm chìm” tàu Gemvir-1 ở gần bãi Cỏ Rong trên Biển Đông tối 9/6, ngư dân Philippines và thuyền trưởng nhận ra họ không có nhiều hy vọng, nhưng vài giờ sau họ được một tàu Việt Nam cứu giúp. Ông Junel Insigne, Tuyền trưởng của tàu Gemvir-1 nói với trang tin The Rappler rằng tàu Trung Quốc đâm thủng một lỗ ở phía sau tàu của ông, khiến tàu chìm từ từ. Ngư dân Boy Gordiones nói với The Rappler rằng tàu Trung Quốc “đâm vào đuôi, bỏ đi, rồi quay lại chiếu đèn lên chúng tôi, sau đó lại bỏ đi”; Ngư dân Justine Pascual nói ông “không thể tin được chuyện đó xảy ra (bị đâm chìm) khi thuyền của chúng tôi vẫn sáng đèn”. Các ngư dân kể lại, Thuyền trưởng Insigne cùng 21 thành viên thủy thủ đoàn trên tàu cố gắng bám vào phần phía trước của tàu còn nổi trên mặt nước. Khi đó, ông Insigne nhìn thấy có ánh sáng đèn cách đó khoảng 5 hải lý nên yêu cầu 2 ngư dân chèo một chiếc xuồng đánh bắt nhỏ hướng về ánh sáng với hy vọng sẽ được cứu dù họ không biết đó là tàu nước nào. Khoảng hai giờ sau, hai ngư dân Pascual và Gordiones đã tiếp cận được chiếc tàu có đèn sáng. Dựa vào bề ngoài, họ có có thể xác định đó là tàu Việt Nam nên tiếp tục chèo xuồng tới gần hơn và kêu cứu, theo ông Pascual kể. Lời kêu cứu đã đánh thức một ngư dân Việt và người này sau đó gọi các đồng nghiệp dậy. Theo hai ông Pascual và Gordiones, sau khi kiểm tra xong, ngư dân Việt cho phép họ lên tàu. Khi lên tàu, ông Pascual nói: “Việt Nam? Philippines. Bạn bè”; thủy thủ Việt đáp lại “phải”. Sau đó, tàu Việt Nam chạy về hướng tàu Gemvir-1 và cứu số thành viên thủy thủ đoàn Philippines còn lại. Thủy thủ Việt cho họ ăn thịt gà, mì gói và bánh. Nhờ có thủy thủ đoàn Việt Nam, thuyền trưởng Insigne có thể liên lạc với tàu Philippines. Các ngư dân Philippines gặp nạn ở lại trên tàu Việt cho đến ngày 12/6 sau khi liên lạc được với các tàu cá Philippines khác qua sóng vô tuyến. Sau đó, ngư dân Philippines được đưa đến tàu hải quân Philippines BRP Alcaraz.
Hành động cao đẹp của các thủy thủ trên tàu cá Việt Nam thể hiện một tinh thần “đồng đội” trên biển cả của những con người nghèo khó lênh đênh trên biển cả mưu sinh. Hành động này càng cho thấy sự dã tâm của những người Trung Quốc luôn là mối đe dọa đối với các ngư dân trên biển. Điều càng đáng nói hơn theo một số nguồn tin là tàu Yuemaobinyu 42212 chính là tàu dân binh của Trung Quốc, giả danh tàu cá để gây hấn với tàu Philippines. Trong một sự việc, hai cách hành xử đối ngược nhau cho thấy rõ bộ mặt thật của Bắc Kinh ở Biển Đông. Có lẽ Đại sứ quán Trung Quốc tại Philippines thấy xấu hổ khi đăng những thông tin bóp méo sự thật trên trang Twitter chính thức của Đại sứ quán sau khi truyền thông đưa lại phát biểu của những ngư dân Philippines nên đã phải cho dỡ ra ngay sau đó.
Nhiều quan chức của Philippines đã lên tiếng về vụ việc, hôm 12/6, Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana khẳng định trong lúc đang neo đậu thì tàu cá Gemvir-1 bất ngờ bị tàu cá Trung Quốc đâm, khiến tàu bị chìm. “Chúng tôi lên án hành động của tàu Trung Quốc vì lập tức rời khỏi hiện trường, bỏ rơi 22 thành viên thủy thủ đoàn Philippines”, đồng thời ông Lorenzana nói “Chúng tôi cảm ơn Thuyền trưởng và thủy thủ đoàn của tàu Việt Nam vì đã cứu sống của 22 thành viên thủy thủ đoàn Philippines”.
Để bày tỏ sự phẫn nộ của mình trước hành động ngang ngược của Trung Quốc, Philippines đã đệ trình vụ việc lên Tổ chức Hàng hải quốc tế của Liên Hiệp Quốc (IMO) về việc tàu Trung Quốc đã bỏ mặt “một cách vô nhân đạo” các ngư dân nước này trong điều kiện nguy hiểm nhằm kêu gọi các quốc gia thành viên quan tâm hơn nữa đến vấn đề bảo đảm an toàn cho ngư dân trên biển. Trong phiên họp của IMO ngày 14/6, Philippines cáo buộc hành động của Trung Quốc vi phạm Công ước Liên hợp quốc về Luật biển 1982 và các công ước của IMO về an toàn biển, nghiên cứu và cứu hộ hàng hải.
Ngày 15/6/2019, Ngoại trưởng Philippines Teodoro Locsin viết trên trang Twitter rằng ông đã ủy quyền cho Đại sứ quán Philippines tại London trình báo lên IMO vụ việc tàu Trung Quốc đâm chìm tàu cá Gemvir-1 và bỏ mặc 22 thủy thủ lênh đênh trên biển, không cứu. Ông Locsin cho biết, Tuyên bố của Philippines tập tung vào sự việc các ngư dân Philippines đã bị “bỏ rơi một cách nhẫn tâm (khi rơi xuống biển) và có thể sẽ thiệt mạng”, nếu họ không được thủy thủ đoàn của một tàu Việt Nam cứu vớt.
Cả Philippines và Trung Quốc đều là thành viên của IMO, tổ chức thuộc Liên hợp quốc về an toàn, an ninh và bảo vệ môi trường trên tuyến đường vận tải biển quốc tế. Do vậy, Trung Quốc có nghĩa vụ trong việc thực thi các điều khoản trong công ước của IMO.
Việt Nam cần học tập cách vận dụng luật pháp quốc tế đối với các vấn đề trên biển của Philippines bởi lẽ rất nhiều tàu cá của Việt Nam thời gian qua đã bị các tàu Trung Quốc hành xử thô bạo khi đang hoạt động đánh bắt trên biển, nhất là tại khu vực quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam. Cần vạch mặt chỉ tên những hành vi vô nhận đạo của Bắc Kinh để cả thế giới thấy được bộ mặt thật của họ. Năm 2013, Philippines đã kiện Trung Quốc ra Tòa Trọng tài Phụ lục 7 Công ước Liên hợp quốc về Luật biển 1982 và giành thắng lợi lớn và lần này đưa vụ việc tàu Gemvir-1 bị tàu Trung Quốc đâm chìm ra IMO. Đã đến lúc Việt Nam cần làm những điều tương tự.