Trung Quốc đang triệt để lợi dụng hai phương thức là “tuần tra hàng hải, thực thi pháp luật” và nghiên cứu khoa học, khảo sát địa chất để củng cố các yêu sách chủ quyền phi pháp ở Biển Đông.
Phương thức thứ nhất, lợi dụng danh nghĩa “tuần tra hàng hải, thực thi pháp luật” ở Biển Đông để xuôi đuổi, bắt nạt tàu thuyền các nước
Từ tháng 2/2019, Trung Quốc đã chỉ thị cho lực lượng cảnh sát biển Trung Quốc phải “chuẩn bị tốt cho các kịch bản khác nhau”, khuyến khích họ kiên quyết bảo vệ cái gọi là “quyền và lợi ích hàng hải của Trung Quốc”.Mục đích, ý đồ sau hoạt động mà Trung Quốc gọi là “tuần tra hàng hải, thực thi pháp luật” ở Biển Đông thực chất nhằm:
Một là,quân sự hóa Biển Đông thông qua việc bố trí lực lượng cảnh sát biển, tàu hải quân hoạt động ở Biển Đông để tăng cường sự hiện diện của Trung Quốc ở khu vực. Những lực lượng này sẵn sàng tuần tra, theo dõi, thị uy và xuôi đuổi tàu thuyền các nước hoạt động ở khu vực mà Trung Quốc đòi hỏi chủ quyền, thậm chí cả tàu thuyền thương mại của các nước di chuyển qua đây. Nhiều tàu Trung Quốc đã dùng phương tiện trang bị như vòi rồng, vũ khí để uy hiếp đe dọa tàu thuyền các nước. Sự việc tàu Trung Quốc áp sát ở cự ly gần vô cùng nguy hiểm đối với tàu chiến của Mỹ khi tiến hành tuần tra hàng hải ở khu vực vùng biển quốc tế hồi tháng 11/2018 là một ví dụ minh hoạt rõ nét.
Hai là, Lực lượng này thường núp bóng hoạt động đảm bảo tự do hàng hải để cảnh giới, bảo vệ các thực thể do nước này chiếm đóng và bồi đắp mở rộng phi pháp. Nhiều vụ việc đã được báo chí các nước vạch trần khi phóng viên các nước tiến đến tác nghiệp khu vực Trung Quốc chiếm đóng và bồi đắp mở rộng đã bị lực lượng nước này đe dọa, ngăn cản không cho tiếp cận.
Ba là, đánh lừa dư luận các nước theo hướng mà Trung Quốc hướng lái là tình hình Biển Đông đang hòa bình, ổn định được Trung Quốc và các nước kiểm soát tốt, nhằm ngăn chặn dự can dự của các nước bên ngoài. Bên cạnh đó, những thông tin như trên sẽ giúp che đậy cho những hoạt động quân sự hóa của Trung Quốc ở Biển Đông. Dư luận dễ dàng nhận ra rằng, thông qua hoạt động “tuần tra hàng hải, thực thi pháp luật”, Trung Quốc đã triển khai bố trí lực lượng quân sự lớn và sẵn sàng thực thi “pháp luật” đối với tàu thuyền các nước.
Bốn là, việc bố trí lực lượng “tuần tra hàng hải, thực thi pháp luật” sẽ giúp nước này hợp thức hóa các chủ quyền cưỡng chiếm mà có tại quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa ở Biển Đông. Nhiều ý kiến cảnh báo cần thận trọng trước các hoạt động núp bóng dân sự của Trung Quốc ở Biển Đông hiện nay.
Phương thức thứ hai, lợi dụng danh nghĩa khoa học để triển khai tàu thuyền xâm nhập vùng biển thuộc chủ quyền các nước
Trung Quốc từ đầu tháng 7 triển khai tàu khảo sát Địa chất Hải dương 8 dưới sự hộ tống của nhiều tàu hải cảnh và dân binh có các hoạt động xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa Việt Nam ở khu vực phía Nam Biển Đông. Sau khi Việt Nam nhiều lần kiên quyết phản đối và lên tiếng trên các diễn đàn quốc tế, nhóm tàu Trung Quốc đã dừng hoạt động khảo sát địa chấn và rời khỏi vùng đặc quyền kinh tế Việt Nam vào chiều 7/8. Cũng trong thời gian đó, tàu khảo sát Trung Quốc Dong Fang Hong 3 xuất hiện ở phía bắc đảo Luzon, ngay bên trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines. Từ đầu tháng này, tàu khảo sát Zhang Jian của Trung Quốc cũng bắt đầu hoạt động ở vùng biển Philippines, cách bờ biển phía đông Philippines 80 hải lý.
Giới chuyên gia nhận định hành động điều tàu mang danh nghĩa nghiên cứu khoa học xâm phạm vùng biển các quốc gia khác dường như là chiến lược mới của Trung Quốc nhằm tuyên bố chủ quyền phi lý trên Biển Đông một cách âm thầm, ít gây chú ý. Những động thái của Trung Quốc cũng vấp phải phản ứng quyết liệt từ phía Philippines. Ngoại trưởng Philippines Teodoro Locsin hôm 9/8 tuyên bố đã trao công hàm phản đối ngoại giao, sau khi Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana hôm nay đề nghị Bộ Ngoại giao tiếp tục phản đối sự hiện diện không báo trước của tàu khảo sát Trung Quốc trong EEZ nước này. Bộ trưởng Lorenzana cho biết mỗi lần các quốc gia Mỹ, Nhật Bản, Pháp thực hiện khảo sát ở Biển Đông, họ đều thông báo trước và cho phép các nhà khoa học Philippines tiếp cận tàu khảo sát để nắm rõ hoạt động, trong khi Manila không biết gì về hoạt động của tàu nghiên cứu Trung Quốc trong EEZ của mình. Theo Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS), bất kỳ hoạt động nghiên cứu, khảo sát nào trong EEZ đều phải được quốc gia ven biển cho phép.
Các nhà quan sát chỉ ra rằng tàu khảo sát Trung Quốc không hoạt động đơn độc trên Biển Đông, mà luôn có một đội tàu hải cảnh đi theo hộ tống. Giới phân tích nhận định với đội hình như vậy, Bắc Kinh có thể củng cố hiện diện bán quân sự ở Biển Đông, sử dụng lực lượng dân sự để tăng cường thực thi pháp luật và thậm chí ngăn chặn hoạt động trên biển của các quốc gia khác. Chuyên gia Adam Ni tại Đại học Macquarie ở Sydney (Australia), đánh giá tàu hải cảnh “đóng vai trò chủ chốt” giúp Trung Quốc đối phó với các tranh chấp chủ quyền trên biển thông qua hoạt động tuần tra tại những vùng biển tranh chấp nhằm áp đặt yêu sách chủ quyền. “Chúng giúp các tàu chiến của hải quân Trung Quốc rảnh tay để vươn tới những vùng biển ngày càng cách xa đại lục”, ông cho hay. Theo nghị sĩ Philippines Gary Alejano, trong nhiều trường hợp, hải cảnh và lực lượng dân binh được Trung Quốc sử dụng theo “chiến lược cải bắp” nhằm dần gặm nhấm Biển Đông bằng cách đe dọa, ngăn cản hải quân và ngư dân Philippines tại những vùng biển mà họ tuyên bố chủ quyền. “Như một chiếc bắp cải, một số tàu Trung Quốc sẽ bao vây vùng biển của chúng tôi nhằm đe dọa binh sĩ, ngư dân và ngăn chúng tôi kiểm soát hiệu quả các đảo”, Alejano nói.
Chuyên gia Collin Koh tại Đại học Công nghệ Nanyang ở Singapore, cho rằng việc duy trì đội hình tàu hải cảnh, tàu dân sự, tàu nghiên cứu, Trung Quốc có thể tạo ra ấn tượng rằng chúng ít gây bất ổn hơn so với lực lượng hải quân. “Triển khai hải cảnh ở tuyến đầu dường như ít mang tính gây hấn hơn về mặt lý thuyết, dù hiện nay bắt đầu có những câu hỏi hay các mối ngờ vực được đặt ra rằng liệu điều này có luôn đúng hay không bởi việc sử dụng lực lượng hải cảnh có khả năng che đậy các hành động hung hăng hơn tại những điểm nóng tranh chấp”, ông cho biết. Hồi cuối tháng 7, Trung Quốc thông báo hoàn thành tàu khảo sát Đại Dương Hiệu dài 98,5 m, rộng 17 m, trọng tải 4.600 tấn, tốc độ tối đa 16 hải lý/giờ và tầm hoạt động khoảng 14.000 hải lý. Đại Dương Hiệu được cho là có khả năng thăm dò tài nguyên ở sâu dưới đáy bất kỳ vùng biển nào trên thế giới, và các chuyên gia nhận định nó nhiều khả năng sẽ được triển khai tới Biển Đông. Giới quan sát đánh giá với việc đưa tàu Đại Dương Hiệu vào hoạt động, ngoài hoạt động nghiên cứu, Trung Quốc có lẽ còn hướng tới mục tiêu khác cao hơn: Tiếp tục củng cố các yêu sách chủ quyền ở những vùng biển tranh chấp, đặc biệt là tại Biển Đông. Theo Chuyên gia Collin Koh, nếu được triển khai tới Biển Đông, Đại Dương Hiệu sẽ tăng cường sự hiện diện trên biển của Trung Quốc trong khu vực. Không chỉ vậy, con tàu còn có thể thu thập các thông tin và dữ liệu hải dương học quan trọng như điều kiện đáy biển hay mô hình sinh thái, giúp Bắc Kinh tăng cường hiểu biết về vùng biển, tối ưu hóa phạm vi hoạt động dân sự và quân sự, nhằm củng cố các yêu sách chủ quyền.