Sau khi Trung Quốc đưa tàu thăm dò địa chất Hải Dương 8 cùng nhiều tàu chấp pháp hoạt động trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, giới chuyên gia, học giả Nga đưa ra các tuyên bố thể hiện sự ủng hộ đối với Việt Nam và lên án hành vi phi pháp của Trung Quốc
Tàu Trung Quốc đang tìm cách đâm tàu Việt Nam
Chuyên gia Grigory Lokshin, Đại học Viễn Đông thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Ngacho rằng, Việt Nam đã phản ứng hoàn toàn chính đáng khi đưa các tàu bảo vệ bờ biển ra bảo vệ và ngăn chặn các tàu Trung Quốc hoạt động xâm phạm chủ quyền nghiêm trọng, đồng thời thể hiện sự kiềm chế trước mọi hành động gây hấn, khiêu khích. Ông Grigory Lokshin cho rằng những hành động của Trung Quốc trong vùng biển của Việt Nam là bất hợp pháp khi không có sự cho phép của Chính phủ Việt Nam. Cùng ở trong khu vực này, vào thời điểm đó, một tàu khoan của Nhật Bản đang hoạt động theo hợp đồng với các công nhân dầu mỏ của Nga. Khi tàu Trung Quốc tiến vào, Việt Nam đã đưa các tàu bảo vệ bờ biển tới khu vực này để bảo vệ lãnh thổ của mình.Theo lời ông Grigory Lokshin, Việt Nam đã có những phản ứng chuẩn mực, tuân thủ luật pháp quốc tế và kiên quyết bảo vệ chủ quyền. Việt Nam đã chủ động thông báo cho tàu Trung Quốc rằng họ đang ở trên lãnh thổ của Việt Nam và yêu cầu tàu Trung Quốc rời đi.
Tiến sĩ Umnova Irina Anatolyevna, Trưởng ban nghiên cứu Hiến pháp – pháp luật của Đại học Tư pháp thuộc Toà án tối cao Liên bang Nga nhận định, khi xảy ra sự cố, Việt Nam nên kêu gọi sự ủng hộ của các quốc gia trên thế giới như Nga, các nước châu Âu hay các tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc, nhằm bảo vệ lợi ích của mình trên Biển Đông. Chuyên gia này nhấn mạnh việc các nước trên thế giới lên tiếng trước hành vi Trung Quốc vi phạm quyền chủ quyền, quyền tài phán của Việt Nam là điều rất quan trọng. Cộng đồng quốc tế nên đề nghị Trung Quốc tôn trọng quyền của các bên liên quan, thúc đẩy đàm phán và tuân theo luật quốc tế. Bà cũng cho rằng Việt Nam cần kiên trì nêu quan điểm của mình về giải quyết bất đồng bằng biện pháp hòa bình, nhấn mạnh chủ trương phản đối sử dụng vũ lực. Nhắc đến việc Philippines kiện “đường lưỡi bò” của Trung Quốc lên Tòa Trọng tài Thường trực, bà Anatolyevna cho rằng đây là một biện pháp hoà bình có thể giúp thu hút sự chú ý của dư luận quốc tế. Theo đó, dù Trung Quốc không công nhận, phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực năm 2016 có ý nghĩa chính trị và xã hội rất lớn. Ngoài ra, bà Anatolyevna cho hay bà rất lo ngại về diễn biến ở Biển Đông, cho rằng Trung Quốc nên rút nhóm tàu Hải Dương 8 khỏi vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam. Hành động của phía Trung Quốc hoàn toàn trái ngược với Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982, đi ngược lại nỗ lực bảo vệ hòa bình, giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình của các nước Đông Nam Á. Hành động đó không được phép tái diễn trong tương lai.
Chuyên viên Dmitry Mosyakov lãnh đạo Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á, Australia và châu Đại dương của Viện Nghiên cứu phương Đông, thuộc Viện Hàn lâm khoa học Liên Bang Nga nhận định Việt Nam thể hiện sự kiềm chế khác thường khi đối phó với cuộc đối đầu này và nhắc nhở về những sự kiện bi thảm năm 2014 khi Trung Quốc đã đưa giàn khoan dầu vào vùng biển Việt Nam. Việt Nam hiểu rằng, những lời phát biểu chống Trung Quốc sẽ tiếp tay cho Hoa Kỳ, mà Washington coi Hà Nội là đồng minh chính của họ chống lại Trung Quốc ở Đông Nam Á. Người Mỹ muốn cho mọi người thấy: hãy xem, Trung Quốc lại vi phạm, lại khiêu khích. Nhưng Việt Nam không muốn xung đột với Trung Quốc – đối tác thương mại chính của họ. Hà Nội cũng hiểu rằng, cuộc xung đột như vậy sẽ tác động tiêu cực đến mối quan hệ Nga-Trung. Bây giờ lợi ích quốc gia của Việt Nam là không phá hỏng quan hệ với Trung Quốc, với Nga và không hoàn toàn chạy theo Mỹ. Tôi nghĩ rằng Việt Nam không muốn thổi phồng một vụ bê bối quốc tế, mà chủ trương giải quyết xung đột ở cấp đảng, trong các cuộc đàm phán khép kín và nửa kín, để giải thích với Trung Quốc về những hành vi sai trái của họ, điều này sẽ hiệu quả hơn nhiều. Trong tình hình hiện nay, khi cuộc chiến thương mại với Mỹ đang gia tăng, Trung Quốc cần đến các đồng minh, cần đến sự hỗ trợ chứ không phải sự đối đầu. Bây giờ trong ban lãnh đạo Việt Nam các lực lượng thân Việt Nam chứ không phải thân Mỹ hoặc thân Trung Quốc đang giành phần thắng. Người Việt Nam một lần nữa thể hiện kỹ năng duy trì sự cân bằng quyền lực giữa các cường quốc, hành động rất khôn ngoan trong quá trình giải quyết xung đột chính trị phức tạp, chuyên gia Nga kết luận.
Trong khi đó, truyền thông Nga cũng đưa tin nhiều tin, bài về diễn biến căng thẳng ở Biển Đông, chỉ trích Trung Quốc là nước gây căng thẳng, xâm chiếm biển đảo của nước khác và thể hiện sự ủng hộ đối với Việt Nam.
Hãng tin Nga TASS (17/7) dẫn lời Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam khẳng định Việt Nam có chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán đối với các vùng biển ở Biển Đông được xác định theo đúng các quy định của Công ước của Liên hợp quốc về Luật biển 1982. Mọi hoạt động của nước ngoài tại các vùng biển Việt Nam nếu không được phép của Việt Nam đều vô giá trị, xâm phạm vùng biển Việt Nam, vi phạm luật pháp quốc tế và Công ước của Liên hợp quốc về Luật biển 1982. Theo hãng tin này, Việt Nam kiên quyết đấu tranh trước bất cứ hành vi nào xâm phạm chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam trên các vùng biển được xác định phù hợp với Công ước của Liên hợp quốc về Luật biển 1982. Các hãng thông tấn như TASS, RIA Novosti, ngày 20/7 trích dẫn tuyên bố của Bộ Ngoại giao Mỹ bày tỏ quan ngại về những thông tin rằng Trung Quốc đang cản trở hoạt động dầu khí của các nước khác ở Biển Đông, chỉ trích Bắc Kinh có hành động khiêu khích và gây bất ổn tại vùng biển này. Với tiêu đề “Trung Quốc cần kiềm chế các hành động khiêu khích tại Biển Đông”, hãng tin Nga TASS trích dẫn lời phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ, bà Morgan Ortagus bày tỏ quan ngại việc Trung Quốc can thiệp vào các hoạt động thăm dò và khai thác dầu khí tại Biển Đông mà Việt Nam đã thực hiện từ lâu. Bà Morgan Ortagus cũng chỉ rõ những hành động này “đang làm ảnh hưởng tiêu cực tới thị trường năng lượng tự do và cởi mở ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương”. Ngày 30/7, hãng tin Interfax của Nga dẫn phát biểu của Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana chỉ trích Trung Quốc vì những hành động mà ông cho là “hăm dọa” tại Biển Đông. Ông Lorenzana cho rằng những tuyên bố của Bắc Kinh hoàn toàn trái ngược với hành động của nước này tại Biển Đông, đồng thời cảnh báo những hành động gây hấn của Trung Quốc tại vùng biển này sẽ ngày càng gia tăng.
Liên quan Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC), Báo Độc lập của Nga nhận định vấn đề đàm phán COC là chủ đề tranh cãi của Mỹ và Trung Quốc tại các cuộc gặp bên lề Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 52 (AMM-52) và các nước đối tác. Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Lavrov đã tham dự các sự kiện tại Bangkok. Tuy nhiên, phía Nga không thảo luận đề tài này mà tập trung vào các vấn đề hợp tác kinh tế thương mại và văn hóa. Theo báo Độc lập, trong các phát biểu và tuyên bố chính thức tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN và các nước đối tác tại Bangkok, Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Lavrov cho rằng trong tình hình phức tạp hiện nay, mỗi quốc gia có triết lý ngoại giao riêng, nhưng sẽ tương đồng trong cách tiếp cận với việc giải quyết các vấn đề thời sự thông qua đàm phán và đối thoại. Trước đó, quan điểm chính thức của Nga về vấn đề Biển Đông đã được người phát ngôn Bộ Ngoại giao Maria Zakharova nêu rõ: “Lập trường của Nga là nhất quán và không thay đổi: Chúng tôi ủng hộ việc các quốc gia liên quan trong tranh chấp lãnh thổ ở vùng biển này cần tuân thủ triệt để việc không sử dụng vũ lực và tiếp tục tìm kiếm các giải pháp chính trị-ngoại giao để giải quyết vấn đề trên cơ sở luật pháp quốc tế, trước hết là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS 1982). Chúng tôi ủng hộ ASEAN và Trung Quốc soạn thảo Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC)”. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga khẳng định Moscow không phải là một bên tranh chấp ở Biển Đông và về nguyên tắc sẽ không đứng về bên nào trong vấn đề này.