Thủ tướng Australia Scott Morrison đã có chuyến thăm thăm chính thức Việt Nam từ ngày 22-24/8. Trọng tâm của chuyến thăm lần này là tăng cường hợp tác kinh tế, an ninh và hợp tác giữa hai nước. Nhân dịp này, Thủ tướng Australia đã thể hiện quan ngại sâu sắc về tình hình Biển Đông, cùng với Việt Nam nhất trí nỗ lực duy trì hoà bình, ổn định an ninh, đảo bảo an toàn và tự do hàng hải, hàng không, không đe doạ hay sử dụng vũ lực, giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hoà bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, Công ước Liên hợp quốc về Luật biển năm 1982.
Sau khi kết thúc buổi hội đàm chính thức giữa Đoàn đại biểu cấp cao Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Australia diễn ra sáng 23/8 tại Trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Australia Scott Morrison và Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc có buổi họp báo quốc tế thông báo kết quả hội đàm. Thủ tướng Australia Scott Morrison nhấn mạnh mối quan hệ giữa Australia và Việt Nam chưa bao giờ mạnh mẽ hơn bây giờ. Hai nước chia sẻ tầm nhìn tương tự nhau đối với khu vực và thế giới. Cả hai nước đều muốn có thương mại mở và tự do trên biển. Trong vài năm qua, thương mại giữa hai nước ngày càng được tăng cường và đi vào chiều sâu.
Lên quan vấn đề Biển Đông, hai bên trao đổi về những nguy cơ đối với an ninh biển và bày tỏ lo ngại về những diễn biến gần đây ở Biển Đông. Hai bên quan ngại sâu sắc về tình hình Biển Đông, nhất trí nỗ lực duy trì hoà bình, ổn định an ninh, đảo bảo an toàn và tự do hàng hải, hàng không, không đe doạ hay sử dụng vũ lực, giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hoà bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, Công ước Liên hợp quốc về Luật biển năm 1982, thực hiện đầy đủ, hiệu quả Tuyên bố DOC và đàm phán sớm đạt được Bộ Quy tắc COC hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế. Phía Thủ tướng Australia cho biết tầm nhìn của Australia và các nước là hướng đến một khu vực châu Á – Thái Bình Dương và châu Á – Ấn Độ Dương tự do, thịnh vượng, hoà bình và cởi mở. Tầm nhìn đảm bảo cho các quốc gia có được độc lập và chủ quyền, do đó chúng tôi sẽ đảm bảo cho một khu vực hoà bình, tự do, thịnh vượng. Australia cam kết sát cánh cùng Việt Nam và các nước trong đảm bảo cho một khu vực tự do, thịnh vượng, hoà bình theo tinh thần thượng tôn pháp luật quốc tế. Chuyến thăm diễn ra trong bối cảnh quan hệ Việt Nam – Australia phát triển mạnh mẽ, tin cậy chính trị ngày càng gia tăng thông qua trao đổi đoàn và tiếp xúc cấp cao.
Australia nhiều lợi ích và trách nhiệm trong việc duy trì hòa bình, ổn định ở Biển Đông và khu vực
Australia là quốc gia thuộc châu Đại Dương ở Nam bán cầu, nằm giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Australia có đường bờ biển dài 34.218 km (chưa tính đến các đảo ngoài khơi) và tuyên bố vùng đặc quyền kinh tế rộng 8.148.250 km2. Mặc dù không phải là một quốc gia có yêu sách chủ quyền tại Biển Đông nhưng Australia có lợi ích thiết thực và sống còn ở Biển Đông. Theo thống kê, hơn một nửa lượng xuất khẩu quặng sắt, than đá và khí hóa lỏng của Australia được vận chuyển qua tuyến đường hàng hải ở Biển Đông. Ngoài ra, việc trao đổi thương mại với các đối tác quan trọng của Australia (Nhật Bản, Trung Quốc, ASEAN…) đa phần phải vận chuyển qua Biển Đông. Chính vì vậy, Biển Đông luôn là một trong những mối quan tâm hàng đầu của Chính phủ Australia.Australia có lợi ích thiết thức và sống còn đối với việc vận chuyển, trao đổi hàng hóa thương mại ở Biển Đông. Hiện hầu hết các tuyến đường thương mại của Australia đến khu vực Đông Bắc Á, Đông Á đều đi qua Biển Đông. Cựu Thủ tướng Australia Tony Abbott (10/2013) từng nhấn mạnh gần 60% thương mại của Australia đều thông qua Biển Đông. Chính vì vậy, việc hàng hóa, tàu thuyền tự do lưu thông không bị cản trở, kiểm soát ở Biển Đông là một trong những vấn đề được Australia đặc biệt quan tâm. Trong những năm gần đây, Australia đã đóng vai trò tích cực nhằm đảm bảo an toàn hàng hải và giao lưu kinh tế cho các tuyến đường thương mại của Australia qua vùng biển này.
Australia tuy không tiếp giáp trực tiếp với Biển Đông, song vấn đề an ninh khu vực này có ảnh hưởng trực tiếp đến Australia. Thứ nhất, việc Trung Quốc chiếm đóng, cải tạo phi pháp và trên khai vũ khí trên các thực thể nhân tạo ở Trường Sa, nhất là một số loại tên lửa có khả năng vươn tới một bộ phận lãnh thổ Australia đã đe dọa trực tiếp môi trường hòa bình và ổn định của Australia. Thứ hai, tình hình an ninh khu vực Biển Đông có tác động trực tiếp đến hoạt động giao thông hàng hải và vận chuyển hàng hóa, sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến vấn đề thương mại của Australia. Thứ ba, khi tình hình an ninh khu vực trở nên căng thẳng sẽ kéo theo một cuộc chạy đua vũ trang trong khu vực. Khi đó, Australia là nước có lợi ích thiết thực ở Biển Đông sẽ bị kéo theo và ảnh hưởng đến chính sách quốc phòng, nhất là hoạt động của hải quân Australia.
Australia đang tăng cường thể hiện tiếng nói và có hành động tích cực ở Biển Đông trước các hành động ngang ngược của TQ
Chính phủ Australia đã nhiều lần khẳng định tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình và ổn định tại khu vực, bảo đảm an ninh, an toàn và tự do hàng hải, hàng không và tuân thủ luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển năm 1982, không sử dụng hay đe dọa sử dụng vũ lực; kêu gọi các bên kiềm chế và tránh các hành động có thể gia tăng căng thẳng trong khu vực; ủng hộ ASEAN và Trung Quốc đưa ra Bộ Quy tắc ứng xử (COC) trên Biển Đông. Ngay sau khi òa Trọng tài thường trực (PCA) tại The Hague (Hà Lan) ra phán quyết về vụ kiện Trung Quốc của Philippines, Đại sứ Australia tại Philippines Amanda Gorely đưa ra tuyên bố khẳng định vấn đề Biển Đông “là giá trị, nguyên tắc rất quan trọng và cơ bản, là cốt lõi trong chính sách đối ngoại của Australia”, cho rằng những cơ sở mà Trung Quốc đơn phương xây dựng trên Biển Đông sẽ làm gia tăng căng thẳng trong khu vực, đồng thời khẳng định cách tiếp cận và chính sách của Canberra đối với Biển Đông là rất nhất quán trong khoảng thời gian dài. Australia không ủng hộ các hành động của bất kỳ quốc gia nào đi ngược lại phán quyết của PCA, trong đó có hoạt động quân sự hóa, đồng thời khuyến khích cả Trung Quốc lẫn Philippines thực thi phán quyết này.
Trong bối cảnh tình hình an ninh, tự do hàng hải, hàng không ở Biển Đông đang ngày càng bị ảnh hưởng nghiêm trọng, Australia đã có những bước đi thực chất nhằm đảm bảo lợi ích của mình, cũng như trách nhiệm đối với cộng đồng quốc tế đối với vấn đề Biển Đông. Thứ nhất, Australia tăng cường hợp tác, chia sẻ với Mỹ trong việc đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông. Australia đã thông qua thỏa thuận cho phép Mỹ triển khai thêm 2.500 quân đóng ở căn cứ quân sự Darwin (Bắc Australia); tham gia tập trận, huấn luyện chung với Mỹ và một số nước nhằm nâng cao năng lực tác chiến của hải quân; đẩy mạnh hoạt động tuần tra, giám sát trong khu vực. Thứ hai, Australia thúc đẩy quan hệ hợp tác về kinh tế, an ninh và quốc phòng với các nước châu Á – Thái Bình Dương, nhất là các nước ASEAN nhằm đảm bảo lợi ích của Australia ở Biển Đông không bị đe dọa, ảnh hưởng. Đáng chú ý, Australia nhiều lần khẳng định sự gắn kết trong Hiệp ước phòng thủ (FPDA) của năm nước là Singapore, Australia, Malaysia, New Zealand và Anh. Từ lúc thành lập (1971) cho đến nay, FPDA đã mở rộng quy mô và tính chất hoạt động. Thứ ba, tại các diễn đàn khu vực và quốc tế, Australia tích cực đưa ra tuyên bố cứng rắn khẳng định lợi ích của mình ở Biển Đông, phản đối các hành động làm leo thang căng thẳng trong khu vực… để gây sức ép, buộc Trung Quốc phải hành động thận trọng, tuân thủ luật quốc tế.